Хемингуэй Эрнест
Стары чалавек i мора (на белорусском языке)
Эрнэст Хэмiнгуэй
Стары чалавек i мора
Пераклаў Павел Марцiновiч
Гэта быў стары чалавек, якi адзiн у лодцы лавiў рыбу ў Гальфстрыме, i мiнула ўжо восемдзесят чатыры днi, як ён не выцягнуў анiводнае. Першыя сорак дзён з iм быў хлопчык. Аднак пасля сарака дзён без улову хлопчыкавы бацькi сказалi сыну, што стары чалавек стаўся канчаткова i незваротна sаlао - гэта значыць, такi, якому ўжо нiколi не пашанцуе, i хлопчык мусiў пайсцi ў мора з iншым рыбаком, якi злавiў тры добрыя рыбiны першага ж тыдня. Хлопчыку было балюча бачыць, як стары чалавек штодня прыплываў з пустой лодкай, i ён заўжды спускаўся да мора, дапамагчы яму несцi зматаныя шнуры альбо бусак, гарпун i ветразь, абкручаны вакол мачты. Ветразь быў залатаны (на гэта пайшлi мяхi з-пад мукi), звiнуты, ветразь выглядаў сцягам вечнай паразы.
Стары чалавек быў худы i змардаваны, з глыбокiмi маршчынамi на патылiцы. На ягоных шчоках збягалi ўнiз карычневыя плямы няшкоднага скурнага захворвання, што ўзнiкае ад сонечнага адлюстравання ў трапiчным моры. Рукi яго, што цягнулi шнуры з цяжкiмi рыбамi, былi прарэзаны глыбокiмi шрамамi. Але нiводны з iх не быў свежы, яны нагадвалi старыя распоквiны ў пустынi, якая некалi была морам.
Усё ў яго было старое, апроч вачэй колеру мора, вясёлых i непераможных.
- Сант'яга, - сказаў яму хлопчык, калi яны, ўцягнуўшы лодку, караскалiся на бераг. - Я мог бы пайсцi з табой зноў. Мы зарабiлi трохi грошай.
Стары чалавек навучыў хлопчыка рыбачыць, i хлопчык любiў яго.
- Не, - адказаў стары чалавек. - Ты трапiў на шчаслiвую лодку. Заставайся тамака.
- Але ж згадай, як ты восемдзесят сем дзён быў без рыбы, а потым мы лавiлi вялiзныя рыбiны кожнага дня тры тыднi запар.
- Памятаю, - сказаў стары чалавек. - Я ведаю, ты пакiнуў мяне не таму, што сумняваўся.
- Мой бацька прымусiў мяне пайсцi ад цябе. Я ж малы i павiнен слухацца яго.
- Ведаю, - сказаў стары чалавек. - Гэта зусiм нармальна.
- Ён не надта верыць у тваю ўдачу.
- Так, - пагадзiўся стары чалавек. - Але мы не страцiлi веры. Цi ж не праўда?
- Вядома, - сказаў хлопчык. - Я хацеў бы пачаставаць цябе пiвам на 'Тэрасе'*, а потым мы ўзялi б ежу дадому.
* Назва страўнi (тут i далей заўвагi перакладнiка).
- Чаму ж не, - адказаў стары чалавек. - Памiж намi, рыбакамi, усё проста.
Яны ўселiся на 'Тэрасе', багата хто з рыбакоў пакеплiваў са старога чалавека, але ён не злаваўся. А рыбакам сталага веку было сумна бачыць яго, але яны не паказвалi гэтага i ветлiва гутарылi пра плынь i глыбiнi, дзе яны цягнулi за сабой лёскi, пра ўстойлiвае добрае надвор'е i пра тое, што яны бачылi. Рыбакi, якiм у гэты дзень пашанцавала, прыплылi ўжо, растрыбушылi сваiх марлiнаў i занеслi iх, пакладзеных на ўсю даўжыню ўпоперак дзвюх дошак (ля кожнага канца пахiствалiся па два чалавекi), у рыбарню, дзе рыбiны чакалi, пакуль рэфрыжэратары адвязуць iх на рынак у Гавану. Тыя, хто злавiў акул, занеслi iх на акулаву фабрыку, на другi бок бухты, дзе яны павiслi на блоках пасля таго, як з iх дасталi печань, адрэзалi плаўнiкi, злупiлi шкуры i нарэзалi мяса на доўгiя, вузкiя кавалкi для засолкi.
Вецер з усходу падзьмуў быў над гаванню i прынёс аж сюды пах з акулавай фабрыкi, але толькi слабое падабенства таго смуроду, бо вецер зноў павярнуў на поўнач, а потым ацiх зусiм, i на 'Тэрасе' было прыемна i сонечна.
- Сант'яга, - вымавiў хлопчык.
- Слухаю цябе, - абазваўся стары чалавек. Ён трымаў у руцэ шклянку i думаў пра далёкае мiнулае.
- Цi магу я пайсцi ў мора i налавiць табе сардзiн на заўтра?
- Не. Iдзi гуляй у бейсбол. Я пакуль што магу веславаць, а Раджэлiа будзе закiдваць сетку.
- Мне ахвота пайсцi. Калi я не магу лавiць рыбу з табою, дык я хацеў бы дапамагчы табе як-небудзь iнакш.
- Ты паставiў мне пiва, - сказаў стары чалавек, - ты ўжо мужчына.
- Колькi гадоў было мне, калi ты ўпершыню ўзяў мяне на лодку?
- Пяць, i ты ледзь застаўся жывы, калi я ўцягнуў занадта наравiстую рыбу, i тая магла ўшчэнт разбiць лодку. Цi памятаеш ты?
- Я памятаю, як пляскала i грукала хвастом рыбiна i як трэснула, зламаўшыся, лаўка, i стук дубiнкi. Памятаю, як ты шпурнуў мяне на нос, дзе ляжалi мокрыя зматаныя шнуры, i ўся лодка дрыжала, а ты бамберыў рыбiну, i гук быў такi, як быццам ты ссякаў дрэва, а навакол мяне быў салодкi пах крывi.
- Ты сапраўды памятаеш, цi я табе гэта расказваў?
- Я памятаю ўсё з таго самага часу, як мы ўпершыню разам пайшлi ў мора.
Стары чалавек зiрнуў на яго абпаленымi сонцам, поўнымi даверу i любасцi вачыма.
- Калi б ты быў маiм, хлопчык, я ўзяў бы цябе ў мора, рызыкнуў бы, сказаў ён. - Але ты - бацькаў i матчын сын, i ты на шчаслiвай лодцы.
- Цi магу я налавiць табе сардзiн? I я ведаю, дзе можна дастаць чатыры прынады.
- У мяне яшчэ сённяшнiя засталiся. Я паклаў iх у скрынку з соллю.
- Дазволь мне дадаць чатыры свежыя.
- Адну, - сказаў стары чалавек. Вера i надзея нiколi не пакiдала яго. Але цяпер як быццам ветрык атулiў iх сваiм павевам.
- Дзве, - сказаў хлопчык.
- Дзве дык дзве, - пагадзiўся стары чалавек. - Ты iх не свiснуў?
- Бывала i такое, - сказаў хлопчык. - Але гэтыя купiў.
- Дзякуй, - сказаў стары чалавек. Ён быў занадта просты, каб дзiвiцца: калi да яго прыйшла пакора? Але ён ведаў, што яна прыйшла, i ведаў, што ў ёй няма ганьбы i яна не прычынiла анiякай страты праўдзiвай гордасцi.
- З гэткай плынню заўтра маецца быць неблагi дзень, - сказаў ён.
- Куды ты рушыш лавiць? - спытаўся хлопчык.
- Як найдалей, а вярнуся, калi пераменiцца вецер. Хачу выйсцi давiдна.
- Я пастараюся зрабiць так, каб мой рыбак таксама лавiў далёка, - сказаў хлопчык. - Калi ты зачэпiш на кручок нешта сапраўды буйнае, мы зможам прыйсцi табе на дапамогу.
- Ён не любiць працаваць занадта далёка.
- Не любiць, - згадзiўся хлопчык. - Але я ўбачу гэткае, чаго ён не можа ўбачыць: да прыкладу, птушку, што лётае над вадой, каб падабрацца да рыбiны, i выпраўлю яго ў пагоню за дэльфiнам.
- Ён так кепска бачыць?
- Амаль сляпы.
- Дзiўна, - заўважыў стары чалавек. - Ён нiколi не лавiў чарапах, а якраз гэта псуе вочы.
- Але ж ты не год, не два лавiў чарапах каля Маскiтавага берага*, але зрок у цябе добры.
* Вузкая паласа зямлi на ўсходзе Нiкарагуа.
- Я - дзiўны стары чалавек.
- Але цi дастаткова ў цябе цяпер сiлы, каб справiцца з сапраўды буйнай рыбай?
- Думаю, што так. I, апроч таго, ёсць розныя хiтрыкi.
- Давай занясем прычындалле дадому, - сказаў хлопчык. - Тады я вазьму сетку i пайду па сардзiны.
Яны сабралi ледзь не ўсе снасцi. Стары чалавек нёс мачту на сваiм плячы, а хлопчык нёс драўляную скрынку з туга скручанымi карычневымi шнурамi, бусак i гарпун са стралой. Скрынка з прынадамi заставалася пад кармой лодкi разам з дубiнкай, якую ўжывалi, каб аглушыць рыбу, калi тую падцягвалi сеткай да борта.
Нiхто не краў у старога чалавека, але не шкодзiла забраць ветразь i цяжкiя шнуры дадому, бо ад расы яны маглi адсырэць, i хоць стары чалавек пэўна ведаў, што нiхто з тутэйшых людзей не паквапiцца на яго маёмасць, бусак i гарпун былi б непатрэбнай спакусай у лодцы.
Яны разам узнялiся па дарозе да халупы старога чалавека i ўвайшлi ў яе праз адчыненыя дзверы. Стары чалавек прыставiў мачту разам з абкручаным вакол яе ветразем да сцяны, хлопчык паклаў скрынку да iншае начынне ля яе. Мачта была ў даўжыню амаль гэткая, як адзiн пакой халупы. У халупе, зробленай з моцных
