Черный Кузьма
Вераснёвыя ночы (на белорусском языке)
Кузьма Чорны
Вераснёвыя ночы
I
Каля студнi з дзеравянага вядра, пазелянелага i слiзкага, капала вада на запыленую буйную крапiву i пясок. За парканам спелi яблыкi i арабiны, пад парканам раскашэльвалася мята i бабiна лета. Каля варот сакаталi куры, пераграбаючы канюшынную пацяруху, i адна - надзьмутая i сярдзiтая - упарта квактала, расплывалася па пяску гарачым воллем. Абмочаны недзе шчанюк ацiраўся каля сяней i нудна вылiзваў шэрсць каля хваста. Гусак падняў галаву i глыбакадумна закрычаў. Шчанюк крыху страцiў свой нудны выгляд i забурчаў, вiльнуўшы шчуплым хвастом.
Паставiўшы каля заскарузлага карыта ражку з свiным цестам, чухаючы вуха аб голую руку вышэй локця, Агата злосна крыкнула:
- Вiляй, вiляй, падла аблезлая! Зноў недзе ўскочыў у памыi, каб ты ўжо нечага ў вiр галавою ўскочыў. Зноў усё пазагаджваеш у сенцах. Вон, каб ты выдах!
Шчанюк выцягнуўся на пяску доўгiм целам сваiм i цiхавата завыў. Квактуха заквактала мацней. З панурым папрокам Агата кiнула на яе дзеркачом.
- Квокчаш? А дзе ж ты вясною была, пошкудзь кашлатая!
Два падсвiнакi, трасучы вушамi, весела хваталi з карыта цеста. Верабей зляцеў з вiшнi на плот, пасля каменем упаў на зямлю каля самага карыта, мяркуючы, каб уварваць крыху сабе. Яго нiхто не заўважыў.
Агата выцерла рукi брудным фартухом, зняла яго з сябе i ўскiнула на плот. Рукi ў яе былi прыгожыя i прывабныя, голыя да плеч, белыя i гладкiя. Толькi пальцы на iх кароткiя i тоўстыя, непрыемныя на выгляд. Сама яна высокая i мажная, белабрысыя бровы i шэрыя вочы, зацягненыя сытаю каламутнасцю. Як iшла яна ў сенi, стан яе цяжка гойдаўся, i вочы прасiлi сну.
У халодных сенцах стаялi ночвы з памытымi гуркамi, i былi рассыпаны крупы.
- Зноў дзецi лазiлi! - сярдзiта абазвалася Агата, падмятаючы да парога буйную абдзёртую грэчку.
У адчыненых хатнiх дзвярах з'явiўся Стасюк, братнi сынок, белагаловы свавольнiк i сiрата; мацi ён ледзьве памятаў.
- Цёця Агата, я адзiн гурок вазьму.
- Ты ўжо крупы рассыпаў! Як ад цябе нiдзе не ўхаваешся. Усюды ты дападзеш.
- Гэта не я... Я вазьму гурок.
- А хто ж гэта?
- Гэта Антосеў Юрка прыходзiў. Рассыпаў крупы i два гуркi ўхвацiў i ўцёк. Я яму дам, як злаўлю дзе.
Агата сунула ў рукi яму гурок i выправадзiла з хаты. Злосная раздражненасць не пакiдала яе. Яна мучыла яе з учарашняга, калi перад вечарам брат Фэлька, скiнуўшы з воза плуг i адкасваючы порткi, запэцканыя вiльготнаю раллёю, запытаў:
- Цi праўда гэта, што Асташонак, калi браў на тым тыднi самагонку, дык управiў табе мiкалаеўскую трохрублёўку?
- Хто табе казаў?
- На полi хлопцы смяялiся. Казалi, што сам Асташонак хвалiцца ўсiм. Няхай, кажа, цяпер падае на суд. Няхай падасць, паспрабуе. I праўда, як тут падасi, каб прыйшлося, на суд, калi невядома, каго тут суд за ныркi возьме... Як бо ты глядзела! Няўжо ты не бачыш, што мiкалаеўскiя, а што савецкiя грошы...
- Вечарам. У каморцы газоўка гарэла, а я не прыглядалася. Чорт яго поўначы пазнае.
- А ўрэшце - згарыць няхай ён са сваёю трохрублёўкаю. Адно што от плёткi распускае, халера на яго.
Фэлька паставiў нанач конi, з'еў малака i пайшоў спаць на канюшыну, а яна пакуль управiлася ў хаце, шмат прайшло вячорнага часу. Стасюк спаў у хаце на ложку, высадзiўшы цыбатыя ногi з-пад кудзельнай коўдры. Агата паправiла коўдру i выйшла з хаты, поўная гаркачэчы i злосцi. Пад паветкаю, дзе ляжалi дровы i трухлявая салома з перакрытай страхi, адзывалася сонная качка. Рэшта ж усё было цiхiм. Маўчаў сад за старым парканам, i цёмныя дрэвы яго былi ў нерухомым спакоi. Трохi счакаўшы, на вулiцы ў канцы заспявалi хлопцы. Асташонкавага голасу не магла яна злавiць у песнi. Мусiць, там яго не было. Злосць на яго не пакiдала мучыць яе. Адна праседзела яна з паўгадзiны каля хаты. Па вулiцы праходзiлi хлопцы i да яе не падышлi, можа не заўважылi яе. Асташонка нiдзе не было чуваць. Пайшла назад у хату i доўга не магла заснуць.
З таго часу нядобрым усё было; i горш за ўсё тое, што раздражненне супроць яго не ад мiкалаеўскай трохрублёўкi было i не ад таго, што ён выхваляўся гэтым - гэта толькi псавала настрой, - а ад таго, што каторы ўжо час зусiм заходзiць пакiнуў.
Фэлька зноў быў на полi, Стасюк зусiм знiк недзе з двара.
Агата пасалiла гуркi i падмяла сенi. Асенняя муха моцна ўкусiла яе за нагу, каля вялiкага пальца. Яна пацерла ўкушаным месцам аб лытку другой нагi i пачала налiваць каля студнi ў цэбар ваду; непаласканая бялiзна ляжала на мокрым тапчане каля плота.
Дзень хiлiў да дрымоты. Сонна крычалi на вулiцы качкi, плюхаючы бруднай вадою каля карыта. Па той бок вулiцы ў суседнiм садзе звiсала над плотам вясёлая цяжкасць чырвоных арабiн; пад iмi плот быў аброслы зялёным i зусiм сухiм мохам i ўзлягаў на трухлявыя подпiркi панурым дзедам. Вiльготная каля студнi зямля прыемна халадзiла гарачыя ногi. Мокры шчанюк падышоў i ткнуўся галавою ў нагу, нiжэй калена. Агiдлiва адапхнуўшы яго, Агата стала паласкаць бялiзну.
У звiнючых кроплях вады, што лiлiся з яе голых рук, люстравалася незлiчоная рухавасць сонечных iскраў. I рукi яе, белыя i прыгожыя, былi празрыстымi i пахучымi. Гойдалася ў цэбры вада, льючыся праз край, i твару свайго выразна разгледзець у вадзе Агата не магла; толькi бялелi ў вадзе рукi, i гэта цешыла яе.
Сонца моцна грэла яшчэ. Халоднаю ж i прыемнаю была вада. I ўсё гэта патроху заспакойваць пачало раздражненасць i прытупляць злосць, i праходзiць пачала вастрата гэтай узбуджанасцi i ператварацца ў iншыя формы.
Яна ўспомнiла, - выязджаючы араць iржышча, Фэлька сказаў: 'Скажы Стасюку, каб пазваў сваю канпаню абабраць iгрушы. Але каб не зваў шмат гэтых сваiх вiсусаў, а то як прывалiць гэтага зграя, дык усе грушы парасцягаюць. Гэта ж гэткая плойма!..' Яна i сама ведала, што трэба абiраць iгрушы; чуваць было, як яны стукалi ў садзе, раз-поразу падаючы на зямлю. Але было жаданне, папаласкаўшы бялiзну, нiчога не рабiць, i з гэтым жаданнем даводзiлася змагацца. Уночы не спалася, i цяпер з'яўлялiся адзнакi лёгкай дрымоты. Часта пазяхалася i соладка хацелася, каб вецер абвеяў гарачую голую шыю i плечы. Каленi пачыналi злёгку дрыжаць, i твар гарэў. У целе запаноўвала гарачая разамлеласць. Учынак Асташонка з трыма рублямi пачаў трацiць сваю вастрату, i зусiм згiнулi думкi пра крыўду на тое, што нельга адпомсцiцца яму, падаўшы на суд цi ўжыўшы якiя-небудзь iншыя захады. Усё гэта забывалася, i хацелася як найхутчэй, каб нават i не ўспомнiць пра гэта, як пра нешта калючае, непрыемнае. Асташонак зноў здаваўся прыгожым i прывабным. I побач з iм горш яшчэ, як раней, непрыемным паўстаў уваччу Зыгмусь Чухрэвiч, што паўтара гады ўсё дамагаецца, каб узяць яе замуж, i на гэтым тыднi прыходзiў у нядзелю, выфранчаны i далiкатны. Раней, як Фэлька быў яшчэ хлопцам, яны дружылi вельмi, з самых малых год сваiх. Пасля бурна разышлiся з-за дзяўчыны, якой абодва дамагалiся i якая, урэшце, пайшла замуж за Фэльку. А Фэльку не давялося з ёю доўга пажыць - нарадзiўшы Стасюка, яна неўзабаве памерла. Тады ўсё забылася. Зноў у iх пачалося нешта падобнае да дружбы, а пасля Зыгмусь пачаў прыглядацца на Агату. Яшчэ за некалькi дзён да Асташонкавай трохрублёўкi Фэлька гаварыў ёй:
- А можа i сапраўды табе пайсцi замуж за Зыгмуся. Ён цябе будзе кахаць i глядзець.
А яна адказала:
- Што ты мяне хочаш з хаты збыць?! Калi ты хочаш жанiцца, дык я табе ўпоперак дарогi не стаю.
Фэлька па-вiнаватаму паморгаў вачыма i мякка сказаў:
- Што ты выдумала? Хiба я не магу з табою гаварыць як з сястрою пра ўсё?
- А от i не можаш пра ўсё. Не маеш права.
- Чаго ты злуеш?
- Не ўмешвайся ў чужыя справы.
Тады зазлаваў i ён.
- Я табе як добра, а ты чорт ведае што! Колькi сваталася, нiхто даспадобы не даходзiць. Усё перабiраеш.
