padstavie analizu jaho palicyli arhanicnym utvarenniem (nazvac jaho zyvym tady jasce nichto nie pasmieu). Adnak kali bijolahi bacyli u im prymityunaje utvarennie — niesta nakstalt vializnaha sukleccia, a dakladniej, adnu, dzivosna vyrasluju vadkuju kletku (iany nazyvali heta „dabijalahicnaj farmacyjaj”), sto abhortvala usiu planietu sciudzianistym pokryvam, jakoje dzie-nidzie dasiahala niekalki mil, — to astranomy i fiziki scviardzali, sto heta pavinna byc nadzvycaj vysokaarhanizavanaja struktura; pa skladanasci budovy jana, mahcyma, pierauzychodzila ziamnyja arhanizmy, bo mahla aktyuna uplyvac na farmavannie planietnaj arbity. Nijakaj insaj prycyny pavodzin Salarys znajsci nie udalosia, akramia taho, planietolahi vyjavili suviaz pamiz niekatorymi pracesami u plazmatycnym Akijanie i miascovym hravitacyjnym patencyjalam, jaki mianiausia u zaleznasci ad akijannaha „abmienu recyvau”.
Tak fiziki, a nie bijolahi, prapanavali paradaksalnuju farmulouku „plazmatycnaja masyna”, razumiejucy pad hetym utvarennie u nasym znacenni, mahcyma, i nie zyvoje, ale zdolnaje da metanakiravanych dziejanniau — adrazu dadamo — u astranamicnym mastabie.
U hetaj spreccy, jakaja za niekalki tydniau, jak vir, uciahnula usie sama znakamityja autarytety, upiersyniu za vosiemdziesiat hadou zachistalasia daktryna Hamava — Sepli.
Niejki cas jaje sprabavali jasce baranic, dakazvajucy, sto Akijan nie maje nicoha ahulnaha z zyvoj materyjaj, sto jon zjaulajecca navat nie „pa-za” abo „dabijalahicnym” utvarenniem, a tolki hiealahicnaj farmacyjaj, viadoma, niazvyklaj, ale zdolnaj stabilizavac arbitu Salarys z dapamohaj zmieny sil pryciahniennia; abaroncy spasylalisia pry hetym na pryncyp Lie-Satele.
Nasupierak hetaj kansiervatyunaj dumcy zjaulalisia hipotezy, jakija abviascali adna z najbols raspracavanych hipoteza Cyvita — Vita, — sto Akijan ujaulaje pradukt dyjalektycnaha razviccia: ad svajoj piersapacatkovaj formy — ad praakijana, rastvoru laniva reahujucych chimicnych recyvau, jon zdoleu pad naciskam niespryjalnych umou (heta znacyc pahrozlivych dla jaho isnavannia zmianienniau arbity) pierajsci, ihnarujucy usie ziamnyja stupieni razviccia — zjaulennie adna— i smatkletkavych arhanizmau, raslinnuju i zyviolnuju evalucyi, ihnarujucy utvarennie niervovaj sistemy i mozhu — adrazu pieraskocyc u stadyju „homieastatycnaha Akijana”. Inaks kazucy, u adrozniennie ad ziamnych arhanizmau, jakija sotni milonau hadou prystasouvalisia da navakolnaha asiaroddzia i tolki u kancy hetaha praciahlaha pieryjadu zapacatkavali razumnyja istoty, Akijan adrazu z zapanavau nad navakolnymi umovami.
Usio heta bylo vielmi aryhinalna, tolki nichto pa-raniejsamu nie viedau, jakim cynam sciudzianisty sirop moza stabilizavac arbitu niabiesnaha ciela. Amal spradvieku byli viadomy miechanizmy, jakija stvarali stucnaje silavoje i hravitacyjnaje pole — hravitatary, — ale nichto navat nie dumau, sto amorfnaja zyzka moza davac efiekt, jaki uiaulaje — u hravitatarach — vynik skladanych jadziernych reakcyj i vysokich tempieratur. U hazietach, zachlisnutych dziela zabavy cytacou i dziela strachu vuconych sama brydkimi vydumkami na temu „tajna planiety Salarys”, sustrakalisia navat takija scviardzenni, sto planietny Akijan zjaulajecca… dalokim rodzicam ziamnych elektrycnych vuhrou.
Kali choc u niejkaj stupieni udavalasia vyrasyc adnu prablemu, vysviatlalasia, jak heta pasla nieadnarazova bylo z Salarys, sto zamiest adnoj zahadki uznikala druhaja, jasce bols nievierahodnaja.
Dasledavanni pakazali, sto Akijan nie dziejnicaje pa pryncypu nasych hravitatarau (heta bylo b, zresty, niemazliva), a valodaje zdolnasciu niepasredna madelavac mietryku casu-prastory, sto viadzie, miz insym, da adchilenniau u vymiarenni casu na adnym i tym za mierydyjanie Salarys. Takim cynam Akijan nie tolki u peunym sensie viedaje teoryi Ejnstejna — Bievi, ale navat zdoleu ich skarystac (sto nie skazas pra nas).
Kali heta stala viadoma, u navukovym sviecie vybuchnula adna z sama znacnych u nasym stahoddzi siensacyj. Sama nieparusnyja, usimi pryznanyja teoryi ruchnuli, u navukovaj litaratury zjavilisia vielmi jeretycnyja artykuly, usich raspalila alternatyva „hienijalny Akijan” abo „hravitacyjnaja sciudzianistasc”.
Usio heta adbyvalasia za dobryja dvaccac hadou da majho naradzennia. Kali ja chadziu u skolu, Salarys, zychodziacy z vyjaulenych pazniej faktau, uzo byla pryznana planietaj, na jakoj majecca zyccio — prauda, usiaho tolki adzin nasielnik…
Druhi tom CHjuza i Ejhiela, jaki ja hartau amal miechanicna, pacynausia sistematykaj, hetkaj za aryhinalnaj, jak i zabaunaj. U klasifikacyjnaj tablicy stajali pa carzie: typ — paliteryi (Rolitieria), rod — sukletnyja (Sunsutialia), klas — mietamorfnyja (Mietamorrha).
Nibyta nam bylo viadoma Boh viedaje kolki ekziemplarau hetaha hatunku, u toj cas, jak pradstaunik byu tolki adzin, prauda, vazyu jon siemnaccac bilonau ton.
Pad maimi palcami milhali kalarovyja dyjahramy, kviacistyja hrafiki, spiektralnyja analizy, jakija demanstravali typ i temp asnounaha abmienu, jaho chimicnyja reakcyi. Cym dalej ja zalaziu u tousty tom, tym bols na jaho mielavanych staronkach bylo matematyki; mozna bylo mierkavac, sto nasyja viedy pra hetaha pradstaunika klasa mietamorfnych, jaki lazau, spavity ciemraj catyrochhadzinnaj nocy, za niekalki sotniau mietrau pad stalovym dnom Stancyi, nadzvycaj daskanalyja.
Na samaj spravie jasce nie usie pryjsli da dumki, ci „istota” heta naohul, uzo nie kazucy pra toje, ci mozna nazvac Akijan razumnym. Ja pastaviu tousty tom na palicu i dastau nastupny. Jon skladausia z dzviuch castak. Piersaja byla prysviecana vynikam ekspierymientau, praviedzienych pad cas biaskoncych sprobau naladzic kantakt z Akijanam. Hetaja sproba, ja dobra pamiatau jasce sa studenckich hadou, vyklikala biaskoncyja aniekdoty, kpiny i doscipy; u paraunanni z tymi dzunhlami, u jakija zavialo vuconych pytannie pra kantakt, navat siarednieviakovaja schalastyka zdavalasia zrazumielym i dastupnym akademicnym kursam, jaki nie vyklikaje ciazkasciej. Druhuju castku toma, u jakoj byla amal tysiaca trysta staronak, zajmala tolki biblijahrafija pradmieta. Aryhinalnaja z litaratura, napeuna, nie zmiascilasia b u pakoi, dzie ja siadzieu.
Piersyja sproby kantaktu adbyvalisia z dapamohaj spiecyjalnych elektronnych aparatau, jakija transfarmujuc impulsy, sto pasylajucca u abodva napramki. Sam Akijan pry hetym brau aktyuny udziel u vypracoucy takich aparatau. Ale usio heta adbyvalasia uslapuju. Sto znacyla „brau udziel u vypracoucy”? Akijan madyfikavau peunyja elemienty apuscanych u jaho pryborau, u vyniku caho zmianialisia rytmy razradau, jakija zapisvalisia, aparaty dla rehistravannia adznacali miryjady sihnalau, sto nahadvali abryuki najskladaniejsych matematycnych apieracyj, ale sto usio heta aznacala? Mo heta byli zviestki pra casovaje uzbudzennie Akijana? A mo heta impulsy, jakija dziesci daloka, za tysiacy mil ad daslednikau, naradzalisia jaho vializnymi utvarenniami? A mo pierakladzienyja na niezrazumieluju elektronnuju movu adlustravanni spradviecnych iscin hetaha Akijana? Abo jaho tvory mastactva? Chto heta moh viedac, kali niemahcyma bylo atrymac adnu i tuju z reakcyju na razdraznialnik? Kali Akijan adhukausia to vybucham impulsau, jakija ledz nie raznosili na kavalki aparaturu, to hluchim maucanniem? Kali nivodzin dosled nielha bylo pautaryc? Uvies cas zdavalasia, sto my vos-vos rassyfrujem niaspynna narastajucuju lavinu zapisau, i spiecyjalna dla vyvucennia hetaj infarmacyi stvaralisia elektronnyja masyny takoj mahutnasci, jakoj nie patrabavala dasiul vyrasennie nivodnaj prablemy. Sapraudy, niekatoryja vyniki udalosia atrymac. Akijan — krynica elektronnych, mahnitnych, hravitacyjnych impulsau havaryu byccam na matematycnaj movie; peunyja vybuchi jaho razradau mozna bylo klasifikavac, vykarystouvajucy najbols abstraktnyja razdziely ziamnoj matematyki, teoryju mnoznasci; tam zjaulalisia hamolahi struktur, viadomych u toj halinie fiziki, jakaja zajmajecca pytanniami uzajemaadnosin enierhii i materyi, kaniecnych i bieskaniecnych vielicyn, cascic i palou — usio heta schilala vuconych da vysnovy, sto jany majuc pierad saboj pacvaru, jakaja myslic, niesta nakstalt protaplazmatycnaha mora-mozhu, jakoje smatrazova razraslosia i abvilo usiu planietu i jakoje bavic cas u niabacnych pa svajoj syryni tearetycnych razvahach pra sutnasc Susvietu, a nasyja aparaty loviac tolki niaznacnyja, vypadkova padsluchanyja abryuki hetaha spradviecnaha, hlybinnaha, dauzeznaha manaloha, jaki pierauzychodzic usialakuju mazlivasc nasaha razumiennia.
Takaja dumka matematykau. Ichnija hipotezy byli akresleny adnymi jak hrebavannie calaviecymi mahcymasciami, jak paklaniennie niecamu, caho my jasce nie razumiejem, ale sto daje padstavy skazac pra adnaulennie staradauniaj daktryny „Ignoramus jet ignorabimus”;[2]druhija z licyli, sto usio heta skodnyja i biasplodnyja bajki, sto u hipotezach matematykau prajaulajecca mifalohija nasych dzion, jakaja bacyc u vializnym mozhu, usio adno — elektronnym abo plazmatycnym, vysejsuju metu isnavannia, sumu byccia.
A jasce niekatoryja… Zresty, daslednikau i punktau pohladu bylo biaskoncaje mnostva. Ale akramia posukau kantaktu isnavali i insyja haliny salarystyki, dzie spiecyjalizacyja stala hetkaj vuzkaj, asabliva za aposniuju cvertku vieku, sto salaryst-kibiernietyk i salaryst-simietryjadolah z ciazkasciu razumieli adzin adnaho. „Jak za vy damoviciesia z Akijanam, kali adzin z adnym damovicca nie mozacie?” niejak zartam spytausia Viejbiekie, jaki u cas maich studenckich hadou zjaulausia dyrektaram Instytuta; u hetym zarcie bylo smat praudy.
Akijan nievypadkova byu adniesieny da klasa mietamorfnych. Jaho ruchomaja pavierchnia mahla davac pacatak sama roznym formam, zusim nie padobnym na ziamnyja, prycym metanakiravanasc — adaptacyjnaja, paznavalnaja abo jakaja-niebudz insaja — hetych casam burnych vyviarzenniau plazmatycnaj „tvorcasci” zastavalasia absalutnaj zahadkaj.
Staviacy na palicu tom, hetki ciazki, sto mnie davialosia padtrymlivac jaho abiedzviuma rukami, ja padumau, sto nasyja zviestki pra Salarys, jakija zapauniajuc biblijateki, zjaulajucca niepatrebnym balastam i tresiankaj faktau, a my znachodzimsia na tym samym miescy, jak i siemdziesiat vosiem hadou tamu, kali tolki pacynali zbirac fakty. Zresty, situacyja ciapier znacna horsaja, bo usia praca hetych hadou akazalasia marnaj.
Toje, sto my viedali dakladna, skladalasia tolki z admounych mierkavanniau. Akijan nie karystausia pasluhami masyn i nie budavau ich, choc u peunych akalicnasciach vyjaulau zdolnasci da hetaha, kali kapiravau castki apuscanaj u jaho aparatury, ale rabiu heta tolki na piersym i druhim
