— Iскры забыў? Як жа ж гэта ты?
I ён, спыніўшыся ў двары, з адчаем прыціскаючы да сябе яе вузкія плечы, сказаў:
— Не магу забыць. Няма забыцця. Алё ж зразумей і ты мяне. Я несур'ёзны, я спяваю нават там, дзе нельга. Бадай, ты адзіная мяне ведаеш. Але нават ты не думаеш, што я, магчыма, паэт самага цяжкага лёсу. Бо я ўсё жыццё ані на імгненне не хадзіў у аўтарах прыказкі: 'На тое права, каб было лева'. I мяне не чакае лепшае. Ніколі. Я веру, што паэты чуюць усё нават пасля. Думаеш, лёгка Катулу?
Гэтыя бязладныя словы былі, у сутнасці, пазбаўлены сэнсу. Але ў тым і быў сэнс, што самотнае дрэва вільготна шумела над галавой, што набліжалася вясна, і сэнс быў проста дадаткам да шолаху траў і святла, нябачных над Масквою зорак.
— Я ведаю, — сказала яна. — Катулу было б лягчэй, каб Лесбія засталася з ім.
— Прынамсі, так здавалася б яму, — сказаў ён.
…А потым пачаліся дні і тыдні падвойнай гульні. Усё ў свеце, здавалася, спявала аб аднаўленні, а яна, купляючы ў антыкварыяце кітайскую 'багіню шчаслівага кахання', глядзела на Андрэя адчужана і казала, што ён зноў 'гіпнатызуе сябе'.
Паўсюль лезла трава, міцэлій прабіваў грыбамі нават бетон на аўтастрадах, — а яна прымаўляла нешта наконт таго, што, не спадзеючыся калісь на цеплыню, так распланавала час, што зараз ёй дыхаць няма калі.
Ён разважаў лагічна: распланаванае можна змяніць. Яго вуснамі казала вясна, яго вуснамі казалі карэнні таполяў, што прабіваліся на святло. Яны выбіваліся з бульвара на вуліцу, вучылі асфальт, пускалі яго дробнымі расколінамі і, нарэшце, высоўвалі да святла дэфармаваныя страшэнным цяжарам парасткі. Але што было да гэтага ёй? Яна 'вышэй за ўсё ацэньвала сваю працу' і 'кінула б таго, хто забараніў бы ёй яе'. Як быццам ён, Андрэй, толькі і марыў аб гэтым.
А ў адзін з першых дзён мая, калі нават Чыстыя Пруды расквітнелі зялёным колерам жыцця, калі нават мёртвыя дошкі рэдкіх драўляных платоў укрыліся пасля дажджу аксамітным налётам і калі ён сказаў ёй: 'так альбо не', — яна адказала з ледзянымі вачыма:
— Выявіце раней свой шлях, а потым скажыце мне. А што да блазенства, то яго давядзецца кінуць.
Абражаны да глыбіні душы, ён спытаў, чым ён мог заслужыць такія адносіны з яе боку. I тон, якім яна адказала яму, быў легкаважна-жорсткі:
— А вы ніколі і не глядзелі на мяне як на чалавека. Нават не пыталіся маёй думкі. аб сваіх вершах, глядзелі на іх як на лісты да мяне, а на мяне — як на цацку.
I гэта ў той час, як ён проста не асмельваўся патрабаваць яе ўвагі да сваіх вершаў.
Хіба гэта можна было растлумачыць? I ён сказаў:
— Гэта, апошняе, асабліва справядліва… Бог з вамі, жорстка вы мяне абразілі.
Яму хацелася, каб ёй стала на хвіліну балюча. I таму ён, узяўшы яе за вузкія плечы, сказаў:
— Досыць гуляць у хованкі. Трэба, каб трэці ведаў усё. Застанецеся вы з ім альбо не — хай вырашаюць гэтыя дні. Бо я больш не магу,
Ірына бачыла ў цемры яго вочы і, відаць, зразумела, што ён здатны на ўсё.
— Гэта ўжо не ваш смутак, — назнарок сурова сказала яна.
Замест добрай размовы зноў атрымалася «авантура», як сказала б Ганна. Не разумеючы, за што яго мучаць, ён пайшоў, куды глядзелі вочы, і ўсю ноч праблукаў завулкамі, потым выйшаў у поле і, адмахаўшы чорт ведае колькі кіламетраў, выбраўся на шашу недзе каля Пятрова-Дальняга.
Маладая канюшына ўжо кучаравілася на схібах. Нейкім невыразным прывідам стаяў у вачах пабачаны ноччу Архангельскі палац, заліты блакітным сяйвам месяца. Гудзела ў нагах.
Дадому ён дабраўся толькі ў гадзіну дня. Яніса не было. Будынак быў пусты: людзі выбраліся за горад.
Разумеючы, што Янiс можа парушыць яго сон, Андрэй заторкнуў за нумарок дзвярэй запiску: 'Я сплю. Заходзь. Вячэра ў шафе' i, скiнуўшы толькi пiнжак i чаравiкi, звалiўся на ложак.
Спаў ён пасля бяссоннай ночы доўга і прачнуўся, відаць, позна, бо шолах аўтобусных шын па асфальце гучаў ужо зусім па-начному. Але разбудзіў яго не шолах шын, а нешта зусім другое, насцярожанае: прысутнасць другога чалавека ў пакоі. Хутчэй падсвядома ён пабачыў цень гэтага чалавека ў крэсле ля акна. Гэта быў не Яніс, і таму Андрэй працягнуў руку да выключальніка настольнай лямпы.
— Чакайце, — сказаў цень з занадта інтэлігентскім вымаўленнем. — Не запальвайце святда… Не варта.
— Гэта нейкі новы прынцып знаёмства, — сказаў Андрэй. — Што вам патрэбна, мая каліта ці маё жыццё?
— Мне мала патрэбы ў тым і ў другім, — сказаў цень. — Хутчэй мне патрэбна ваша сумленне.
Такія словы меў права сказаць яму толькі адзін чалавек у Маскве. I Андрэй ужо цвёрда ведаў, што гэта Ён, той, хто меў гэта права.
— А я толькі збіраўся зайсці да вас, — сказаў Андрэй. — Вы трошкі апярэдзілі мяне, Міхал… Добра, будзем гаманіць без святла. Прынамсі, вы хаця дазволіце мне закурыць?
— Валяйце, — сказаў цень.
— Можа, і вы?
— Я не куру.
— Каньяк?
— Пiць яго ў такiм доме? — з пагардай спытаў цень.
Андрэй пачынаў злавацца:
— Гэты дом не горшы за другія.
— Так, — сказаў цень. — Паўсюль аднолькавае дзярмо… Я не прашу ў вас прабачэння за ўварванне… як вы не прасілі ў мяне. Я падняўся сюды, пабачыў запіску. Дзверы не былі замкнёны. I вось я тут…
Па столі пакоя слізганула святло ад аўтамабільных фар. У гэтым святле Андрэй пабачыў высокі, трохі залысы лоб і цёмныя вочы, у якіх зараз акрамя іроніі жыла насцярожанасць.
— Яна пра ўсё расказала мне, — сказаў чалавек.
— Добра зрабіла. Я сам збіраўся зрабіць гэта заўтра.
— Чаму ж вы не зрабiлi гэтага раней?
Успыхнуў чырвоны святляк папяросы ў пальцах Андрэя.
— Не прыміце гэта за прабачэнне, — сказаў ён. — Але каб я з самага пачатку ведаў, што яна замужам, — я неяк адолеў бы сябе. На жаль, потым было позна… Не ведаючы цвёрда яе адносін да мяне, я не мог падвесці яе, сказаўшы аб усім вам… Але заўтра я хацеў высветліць з вамі ўсё… Даю вам у гэтым слова гонару.
— Ваш гонар… — сказаў цень. — Чаму, вы думаеце, я не хачу зараз святла?
— Ну?
— Яна сказала, што я і так бачыў вас. У сорак першым. Што вы падобны на… таго…
— А вы не можаце дараваць яму і зараз?
— Не. Мне проста не хочацца лішні раз глядзець у хлуслівыя вочы чалавека, які прыйшоў у мой дом і…
Андрэй сеў на ложку. Тонка зазвінела панцырная сетка. Потым у пляме святла з'явілася на стале вузкая рука Андрэя з пачкам цыгарэт.
— Курыце, — сказаў Андрэй іранічна. — Гэта не мае. Гэта забыў мой асабісты вораг Стаўроў падчас высвятлення адносін са мною…
— Гэтыя закуру з асалодаю.
— Ну вось, — сказаў Андрэй, — кажу далей. Я ведаю, я нарабіў вам болю і гора і прызнаюся: вы маеце права на жорсткія словы…
Шкадаванне да гэтага ценю ў паўзмроку пакоя было непаддзельна ад сораму за самога сябе. Андрэй ведаў: больш балюча, чым гэта зрабіў ён, нельга было ўразіць другога чалавека. Але ён не шкадаваў аб зробленым.
— Маеце права, — паўтарыў Андрэй. — Але маеце права ў апошнi раз. Цяпер усё ясна мiж намi, i лепей за ўсё абысцiся без залiшняга вiску. Па-мужчынску…Скажу вам шчыра: я кахаю яе. Але я не ведаю, што сказала вам яна.
