імхах.
— Не пакутуйце вы так, — сказаў Андрэй. — Кіньце ўсё і з'ездзіце на спатканне з пералескамі.
— Хіба так проста? — сказала яна. — Не, гэта, што вакол, — яно трымае. Яно не выпусціць.
— Што з вамi? — спытаў Андрэй. — Скажыце мне.
Яна агледзела яго нават з памяркоўнай усмешкай.
— А вы і сапраўды на зайздрасць румяны і здаровы правінцыял, які дарваўся нарэшце да горада.
— Што з вамі?
— Нічога. Лепей давайце вып'ем… Ну вось… Што з вамі здарылася?
— Сёння лаялі на савеце.
— Цяжка?
— Цяжка.
— А ў астатнім?
— У астатнiм таксама цяжка, — прызнаўся Андрэй.
Бровы Ганны здрыгануліся:
— Нясцерпна?
— Амаль нясцерпна, Ганна.
Яна склала рукі на каленях. Наступнае, відаць, каштавала ёй цяжкіх намаганняў:
— Вы пыталіся, што са мной… Добра… скажу… — Памаўчала. — Прынцыповая старая дзеўка, здаецца, нарэшце пакахала.
— Дык гэта ж вельмі добра, — сказаў Андрэй.
— Гэта вельмі дрэнна, — сказала яна.
— Чаму?
— Таму, што ён ніколі не пакахае мяне.
— Хацеў бы я пабачыць, які гэта дурань можа не пакахаць вас. Скажыце мне, я з ім тады пагавару.
— Андруша, — сказала яна, — вы такi недалёкi?
Толькі тут у Андрэя міжвольна пачырванеў твар.
— Няўжо?..
— Так, — проста сказала яна. — I я ніколі не сказала б вам гэтага, каб не бачыла, як вам цяжка. Я ведаю, гэта не надае прыгажосці дзяўчыне, такія прызнанні… Але я падумала, — а можа, вам будзе лягчэй… Няма нічога, чаго я не зрабіла б для вас… Калі вас можа трошкі суцешыць гэта — я… мне больш нічога не будзе трэба.
Глыбока расчулены, Андрэй глядзеў на яе схіленую галоўку.
— Вы лепшая дзяўчына на свеце, — сказаў ён са спазмаю ў горле.
— I ўсё ж вы кахаеце не самую лепшую?
— Так. Я кахаю не самую лепшую.
— Ну вось, — сказала яна быццам з палёгкаю, хоць вочы яе блішчалі, - я прызналася, але з гэтага нічога не вынікае, Андруша. Я проста буду, не спадзеючыся залішне, быць недзе поруч. Буду заўсёды дапамагаць вам. Зраблю ўсё, каб вы былі з Ірынай…
— Гэтага не будзе, — сказаў ён. — Яна чужая. А ад вас я ніколі не прыму такой ахвяры.
— Які вы дурны, — нейкім танюткім, птушыным галаском сказала яна. — Што вы разумееце ў ёй? I як вы можаце думаць, што мне гэта будзе цяжка?! Для ўсяго, што цяпер ажыло ўва мне, гэта не ахвяра, гэта… радасць. I вы не пакутуйце маім болем, Андруша, не ўнікайце мяне. Прыходзьце, калі шчаслівы, прыходзьце, каб паскардзіцца. Я буду бязмерна рада.
— Але ж вам цяжка…
— О то ж, — з сумнаватай усмешкай сказала яна. — А між тым, яно… як у раю ды на краю, то лепей у пекле на сяродцы.
— За што вы мяне так?
— Хіба я ведаю? Але з першым вашым прыходам, як свежым ветрам пранесла па пакоях. Быццам у камяніцу ўнеслі кавалачак зусім іншага жыцця.
— Даруй мне, Ганна, даруй.
— Што ты? — сказала яна прасветлена. — Хіба ты вінен?
Бязважка гладзіла яго валасы.
— Ну вось. Ну вось і супакоіўся. Ты не думай — гэта шчасце. Бо я ўжо зусім перастала спадзявацца, што гэта можа прыйсці. Ідзі зараз. Ідзі да іх. Аленін ужо прыйшоў. Чуеш смех? Я зараз таксама выйду. Толькі пераапрануся. Мне трэба быць прыгожай, каб табе заўсёды хацелася гаварыць са мной.
Р а з д з е л XXV
Бурхлiвая, утрапёная прыйшла ў той год вясна. Усяго за некалькi дзён не па-веснавому цёплае сонца з'ела снег. Бэзавай парай дымелi, прасыхаючы, тратуары. Трава ў парках так буяна лезла з зямлi, што прабiвала бурае, сятчастае мiнулагодняе лiсце. Пасля палiто не спатрэбiлася нават плашчоў, i таму асаблiва лёгка было iсцi па вулiцах, пругка скакаць на панелi, слухаць з адчыненых вокан гукi радыёлы. Нават цвiценне чаромхi не дало вельмi халодных дзён.
Тры падзеі за гэтыя дні паказалі Андрэю, што адбылася нейкая змена ў яго адносінах з Ірынай. Па- першае, Вайвадс страшэнна вылаяў яе Андрэю за тое, што яна так абыякава паставілася да гісторыі з Пружыніным і адразу выправадзіла яго, Яніса, за дзверы, сказаўшы, што яна чакае людзей з візітам.
Андрэй толькі плячыма паціснуў. Выправадзіла, потым заспяшалася ў інстытут — што яму да гэтага?
Але наступнага дня Галіна Іванаўна спыніла яго ў калідоры і з трывогаю спытала:
— Што гэта вы там нарабілі з Горавай, дрэнны вы хлапчына? Прыбегла ўчора ўстрывожаная, з твару змянілася: 'Што яны там з ім робяць?' Я адказала, што гэта сам ён з усякім зробіць, што захоча. Што з ёю?
— Перажывае за вучня, — суха сказаў Андрэй. Гэта ўсё былі чужыя словы. А потым яна сказала і сама — на лекцыі, - сказала з дапамогаю ўсё таго ж самага падтэксту. Нешта ў сувязі з каханнем аднаго з мастакоў, якому быццам сказала каханая:
— I я дам табе бязмернае шчасце, а ты мне за гэта бяссмерце.
Усё гэта было не так. Усё гэта не было словамi, якiя прама кажуць аб усiм. Андрэй не паверыў iм i дачакаўся таго, што Вайвадс нахiлiўся аднойчы, у канцы лекцыi, да яго i непахвальна сказаў:
— Яна прасіла цябе затрымацца.
У Андрэя так змяніўся ў паўцемры твар, што Яніс сказаў стрымана:
— Сляпы. Ганну не заўважаеш. А каго заўважаеш?
— Заўважаю ўсё, — шэптам сказаў Андрэй. — Ведаю яе, ведаю ўсё, ведаю ўсю. I ўсё адно…
У той дзень яна, калі Андрэй праводзіў яе дадому, толькі і здолела сказаць:
— Вы ведаеце, што мне сказала ўчора Ганна? Сказала мне, што я дурніца. Што мяне мала забіць за тое, як я трымаюся з вамі.
Андрэй змоўчаў, таму што ў душы згаджаўся са словамі Ганны, і Ірына адчула гэта.
— Крыўдуеце на мяне?
— За што?
— За сябе.
— За сябе — не. Трошкi — за вас.
Ірына зразумела таксама.
— Пачынаеце менш паважаць мяне?
— Так, — сказаў ён, хаця ведаў, што гэта пашкодзіць яму.
Але гэта, відаць, не вельмі пашкодзіла, таму што яна, праводзячы яго да чорнага ходу, каб мінуць вахцёршу, якая вязала панчоху ля дзвярэй, сказала:
