чакае. Ён нічога не ведае пра яе. Яму гавораць, што яна адварацілася ад свету і моліцца, і задаволеная гэтым. Але нашто князю пакорлівая маці-чарніца? Ён павінен дазнацца, што яна не скарылася... Ён уведае, і тады ён ачуецца, і памяць падкажа яму даўні мацярынскі шэпт, і ён насмеліцца і вырашыць. Душа яго ўзвысіцца... У гэтым яе абавязак, яе доўг, яе апошняя мара. Гэтую мару яна ажыццявіць. І не трэба гадаць і думаць, якім будзе канец, спыніла сваю думку маці Анастасся. Трэба марыць і выконваць...
У хаце яе чакаў айцец Сымон. Насуперак звычцы ён грэўся ля печы; Анастасся не адразу і ўгледзела яго, прыхаванага ценем.
- Ты што, захварэў, поп Сымон? - спытала яна спагадліва.
- Зябка мне нешта. А ты сумуеш, маці Анастасся?
- Не, поп Сымон, радуюся.
У вачах Сымона стаяў недавер.
- Радуюся, поп Сымон, - паўтарыла Анастасся. - Гэта ты сумуеш. А чаго сумуеш?
- Што ж ты ў царкву не ўвайшла, калі радасная?
- Хіба ў царкве адной бог? Сам казаў - на небе.
- Бог у сэрцы, - сказаў айцец Сымон. - А прастол яго на нябёсах.
- Вось у сэрца і глядзела, поп Сымон.
- Пачытаць, маці Анастасся? - спытаў поп.
- Пачытай, поп Сымон.
- А што пачытаць?
- Што хочаш, поп Сымон.
Айцец Сымон перайшоў на лаўку, накрыўся кажухом, прытуліўся да сцяны, і памяць яго кранулася пергаментных старонак... У цішыні пачуліся за сцяной лёгкія крокі. Дзверы адчыніліся, і ў хату ўвайшлі Праскоўя і Ефрасіння.
- Можна, маці Анастасся?
- Сядайце.
Манашкі прыселі ля печы. Поп Сымон зноў засяродзіўся, зрок яго прасякаў загадкавасць даўніны, калі пыл на дарогах захоўваў сляды Хрыста, а жывым яго словам запальвалася вера. Анастасся глядзела на сваіх царкоўных сёстраў. Ефрасінню яна любіла, Праскоўю цярпела, чуючы ў ёй патаемную злараднасць. Ефрасіння пайшла ў чарніцы пасля адначаснай смерці трох дзетак і мужа, забітых маланкай. Вера папа Сымона прывабіла яе надзеяй сустрэцца з роднымі пасля смерці. Ціхмянасцю Ефрасіння марыла заслужыць права на шчаслівы век з дзецьмі ў раі. Праскоўя стала манашкай у той жа год, што і маці Анастасся, калі па жаніцьбе Ўладзіміра чысцілі княжы двор у Бераставе і выгналі прэч сабраных там дзевак. Некаторых з узнагародай вярнулі да бацькоў, большасць павыдавалі замуж, бяздомных пастрыглі ў чарніцы. Пра свае гады ў Бераставе Праскоўя ніколі не гаварыла - не сваёй ахвотай прыходзілі туды дзеўкі. А што ў гэтым гняздоўі рабілася, маці Анастасся ніколі не распытвала - і без роспыту лёгка было ўявіць ліхое берастаўскае гулянне: пілі да чарцей у вачах, тады клікалі дзевак, і пачыналіся Садом і Гамора. Але Берастава новы бог не спапяліў. Цяпер Праскоўя асуджана да скону маліцца - можна яе пашкадаваць. Думка, што гэтая жанчына магла лашчыць яе мужа ці Дабрыню, калі тыя прыязджалі бражнічаць, што тады яны такія розныя - вялікая княгіня і распусная дзеўка - цяпер зраўняліся чорнымі хусткамі і чорнымі расамі, адзінотай і ўмовамі жыцця, - гэтая думка апякала памяць маці Анастассі. Уладзімір забыў, думала яна, што Рагнеда нараджала княжычаў, а тая дзеўка галубіла дружыну. І яны абедзве выракліся свету дзеля славы нейкага Хрыста, новага бога, - Праскоўя выраклася распусты, Анастасся - пяці дзяцей. Калі думаеш пра гэта - галава расколваецца... А Праскоўю, адчувала маці Анастасся, гэтая роўнасць новых абставін суцяшала. Вось і ты, княгіня Гарыслава, паміраеш тут падобна мне, чытала яна ў вачах Праскоўі, і нічым не лепшая, і не вышэйшая, таксама выкінута з жыцця і нічога не маеш; дык я і жонкай не была, простая дзеўка, а цяпер мы абедзве - чорныя царкоўныя мышы. Але я не мыш, думала Анастасся. Я і ў чорнай расе княгіня, дагала мяне раздзенуць і выставяць на мароз - усё роўна княгіня. І ніхто не зраўняецца са мной. Як не зраўняліся з богам папа Сымона, з гэтым Хрыстом, разбойнікі, распнутыя на крыжах побач з ім. Дзе ён, дзе яны - а балела ім роўна. Хто можа зраўняцца? Той, хто страціў столькі ж, каб параўнацца. Вось Ефрасіння страціла дзетак, думала Анастасся. Дык іх Пярун забіў, ён над хмарамі сядзіць, яму не бачна, куды маланкамі б'е. Як упадабняць божую руку і чалавечае зло? Як раўняцца: адна жыве, каб цярпець, другая церпіць, каб ажыць...
«Прыйшла Пасха, - чытаў поп Сымон, - і пайшоў Хрыстос у горад». Слухаючы краем вуха айца Сымона, маці Анастасся, адначасна са сваімі думкамі, ацэньвала тое, пра што апавядаў ён. Поп Сымон гаварыў: «Увайшоў у храм божы. І мноства народу тоўпілася ў храме». - «Ну і што?» - думала Анастасся. «Але мала стаяла вернікаў, а стаялі мянялы, і гандляры прывялі жывёлу і прынеслі птушак на продаж». - «У нас не так», - адзначыла сама сабе Анастасся. «І ўгневаўся Ісус, і зрабіў бізун, і стаў біць мянял і гандляроў...»
- Што, што? - здзівілася Анастасся.
- Што, маці Анастасся? - павярнуўся да яе поп Сымон.
- Хрыстос біў? Няўжо біў?
- Біў Ісус, біў без літасці, гаварыў: «Бяжыце, святататнікі! Бо дом божы ператварылі ў рынак і скаціну ўвялі ў прыстанак духа святога».
- Значыць, трэба біць грэшных? - спытала Анастасся.
- Хто святыні абражае - трэба, - сказаў поп Сымон. - А грэшных нельга - хто без граху? Усе мы грэшнікі; калі хто не грашыць наяве, дык у думках грашыць, бо што злое падумаў - гэта ўжо і ёсць зло.
- Ага, значыць, трэба, - задумліва казала Анастасся, не слухаючы папа Сымона. - Значыць, хто кашчунствуе - трэба. Не шчокі падстаўляць, як ты раней, поп Сымон, а бізуном біць.
- А хто кашчунствуе? - па-лісінаму спытала Праскоўя.
- А што, няма кашчуноў?
- Не біў Ісус, - адумаўся нарэшце айцец Сымон, - а выгнаў з места свайго. А шчаку падставіць - гэта другое. Сіла на сілу - вайна. А любоў на сілу - мір.
- Змірыся, так, айцец Сымон?
- Не змірыся, а ўзвысся!
- Паўзі чарвяком і кажы: любоў вам і мір. Так?
Пачалі спрачацца і забыліся на Праскоўю і Ефрасінню. Сёстры незадаволена сядзелі каля печы. Праскоўя, калі дагарала лучына, неяк нясмела падымалася ўваткнуць новую. Сарваўшы голас, айцец Сымон змоўк. Чарніцы, стомленыя ад крыкаў, падняліся: «Мы пойдзем, айцец Сымон?» - «Схадзіце, сёстры, памаліцеся», - абыякава адказаў поп.
Застаўшыся ўдваіх, Анастасся і айцец Сымон нейкі час сядзелі моўчкі.
- Што маўчыш, поп Сымон? - усміхнулася Анастасся. - Ці язык прыкусіў у крыках?
- Думаю, чаго мы спрачаемся?
- А што думаць? Сябе аднаго слухаеш, айцец Сымон, як цецярук.
- Цецярук, цецярук, - паўтарыў Сымон. - Не таму.
- Чаму ж?
- Падабаецца грашыць спрэчкамі - вось і спрачаемся.
- Жыць хочацца - вось і спрачаемся, - сказала Анастасся. - Табе цікава жыць, поп Сымон?
- Так, добра мне, маці Анастасся.
- А мне нядобра, поп Сымон. Вось і спрачаемся.
- Калі аспрэчваеш мяне - табе лепш?
- Хіба я з табой спрачаюся, поп Сымон? Хіба ты ад сябе гаворыш? Ты яго словамі гаворыш. І яны яго словамі кажуць. Разумны ты, поп Сымон, ведаеш - хто яны, а глядзіш на мяне так, быццам не разумееш. Вы хоць і паасобку, ды аднаго чакаеце. Дык яны не сваё кажуць, але сваё робяць. А дзе тваё - не ведаю. Вось ты шкадуеш мяне, а што з твайго шкадавання - ціхай хочаш бачыць мяне, як сястру Праскоўю. Папрашу суцяшэння - суцешыш: «Бог бачыць, залічвае боль і слёзы». Папрашу дапамогі - што зробіш? Вады падасі, хлеба, печ запаліш - і ўсё.
- А што трэба табе, маці Анастасся? - пакутліва спытаў Сымон. - Ты не прасіла. Скажы - зраблю.
Анастасся хацела сказаць: «Здагадайся - і зрабі!» - і адолела сябе - нашто?
- Позна ўжо, поп Сымон, - сказала Анастасся. - А я змарылася... Не крыўдуй.
Айцец Сымон выйшаў з пачуццём віны і нейкай страты.
