Кожедуб Александр
Ваўкалакi (на белорусском языке)
Алесь Кажадуб
Ваўкалакi
Вяселле iмчала, здавалася, акурат па цалiку, бо снежная бель хавала ад вачэй уезджаную дарогу на роўным полi. Ды i iмчаць гэтая святочна апранутая моладзь - з- пад кажушкоў i жупаноў чырванелася вышыўка кашуль, стракацелi ўваччу вясёлкавых колераў каснiкi, ледзь трымалiся на галовах надта ж зухавата збiтыя набок магеркi, грывы коней былi старанна заплеценыя i перасыпаныя чырвона-белымi кветкамi, вiдаць, з анучак, - iмчаць гэтая моладзь магла толькi таму, што была вяселлем. Дакладней, не вяселлем, а дружынай жанiха, якая iмчала па маладую, каб адбiць яе, выкупiць, вымалiць, праўдамi i няпраўдамi забраць i павезцi, ахоўваючы пiльней за самую вялiкую каштоўнасць, у новую хату, дзе цяпер жыць маладой, гаспадарыць, падтрымлiваць цяпельца шчасця. Пасярод шнурка конных падскокваў таксама святочна ўпрыгожаны вазок - палазы спераду загнутыя паўкругам, вазок аздоблены разьбой, размаляваны, у яго накiдана розных футраў. Адно толькi замест маладых сядзеў у iм дзядзька ў гадах, i ягоны бурнос, накiнуты на кажух, амаль не варушыўся - дзядзька пабачыў, пэўна, ужо не адно вяселле i весялiцца пакуль што лiчыў за глупства.
Конi з храпам задзiралi галовы, у чыстым паветры далёка разносiлiся выкрыкi хлопцаў, стралялi з-пад капытоў камякi снегу. Дружына ляцела.
Аднак за невялiкай завонькаю ўжо блiзка бачыўся цёмна-шызы лес, насоўваўся, памалу расступалiся выносiстыя сосны, паказваючы нiжэйшае драбналессе - ялiнкi, бярэзiнкi, ядловец з ляшчынаю, - i тут ужо коннiкi мусiлi перайсцi на рысь, хоць галасы iх пры гэтым не сцiшылiся, а, наадварот, памацнелi. Рэха заскакала ў вяршалiнах дрэў, замiтусiлася ў кустоўi, зашархацела ў цяжкiх, аснежаных галiнах старых соснаў. Здавалася чамусьцi рэха напалохала лес, прымусiла яго нават сцяцца, стаiцца. Ды дружыне ўсё адно было тут вольна i лёгка, як i ў полi. А жанiх i памiж дрэў круцiўся чортам, кiдаў каня з галавы ў хвост дружыны, трухаў побач з вазком, чапляўся з жарцiкамi да дзядзькi - ад весялосцi, ад радасцi, што распiрала грудзi, ад сваiх дваццацi з невялiкiм гадкоў.
- Што, дзядзька Мiкiта, сычом сядзiш? - крычаў малады, Змiтрок. Надзьмуўся як мыш на крупы! Спявай, весялiся, як забяром маладую - i брага будзе, i да брагi, музыкаў учуеш... Гэх, воўча мяса, пакруцiся шчэ! - i цуглi ўпiлiся ў конскiя губы, ажно выцiснулася пена.
- Ды вось еду, - усё яшчэ сонна, як не дрэмлючы, адказваў дзядзька.
- Не абы ж куды едзеш!..
- Лепш па сена ехаць, чым на вяселле.
- Во сказануў! Хiба маладым не быў? Хiба радасцi... шчасця не бачыў?
- Было шчасця. З жабiны прыгаршчы.
Блiжэйшыя хлопцы, што прыслухоўвалiся да размовы, не хацелi прапусцiць нiводнага слова, зарагаталi.
- Гэта, мусiць, ты сабе такую жонку ўзяў, - не здаваўся малады, - што жыццё нямiлае. А з выгляду ж спраўная яна, твая цётка Васiлiса, i не дурная.
- Жанiцеся, панiчы, ды знайце скутку: тры днi вяселля, а цэлы век смутку! - як нi круцi, а старэйшы перамагаў у жартаўлiвай спрэчцы, нiяк маладому не ўдавалася збiць яго, трапiць не ў брыво, а ў вока. Ды цi ж дзiўна гэта?
- Эт! - махнуў рукой Змiтрок. - Не тое дабро, што дабро, але тое, што каму даспадобы. Мне жанiцца даспадобы!
- Правiльна! - нечакана згадзiўся Мiкiта, засмяяўся. - Ажанiся - кепска, не жанiся - кепска. Старыя казалi, - што два, то не адзiн. Н-но! Паганяй, малойчыкi, дружына едзе, хто супраць такой устоiць!
Хлопцы загарлалi, засвiсталi, пачалi падварушваць коней.
...Яны здаля пачулi, нават не пачулi - адчулi вяселле i цяпер цяжкiмi скачкамi, бо снег у лесе ляжаў глыбокiмi сумётамi, спяшалiся да дарогi, каб перастрэць тых святочна выстраеных коннiкаў i коней, фасонiсты вазок. Яны як не слалiся над снегам, i не чуваць было iх лёту, нiводная галiнка не дрыжала, закранутая поўсцю моцнай, шырокай спiны, не рассыпаўся лёгкiм воблачкам сняжок-пудра ад ледзь чутнага павеву паветра, калi iх постацi рассякалi яго пры самых яловых лапках. Нават сойкi, якiх не магла ўтаймаваць, сцiшыць самая лютая зiма, не ўздымалi вэрхал, калi пад iмi праслiзгвалi шэрыя постацi, не гналiся за iмi з сакатаннем i лямантам. Ценяў было тры, яны беглi след у след, як не датыкаючыся да хваста пярэдняга. Самае дзiўнае, на снезе не заставалася слядоў. Зусiм не заставалася, хоць яны павiнны былi заставацца - вялiкiя, з ямiнкаю, аблямаванаю дзiркамi ад кiпцюроў. Тры ценi iмчалi да вяселля. Яны iмкнулi так упарта, упэўнена, пагрозлiва, што той, хто б iх убачыў, да супынку сэрца спалохаўся б за тых, каго мусiлi хутка дагнаць, спынiць гэтыя ценi.
Яны ляцелi, бо не маглi не перастрэць вяселле; для iх гэта значыла тое ж, што i жыццё. Сэнс жыцця трох вялiкiх шэрых зданяў якраз i быў у сустрэчы з вяселлем. Любым вяселлем. Чым весялейшае спяшалася iм насустрач вяселле, з рыпаннем скрыпак, бубненнем бубнаў, крыкамi i пошчакам капытоў - тым было лепш. Гэта ведаў кожны з трох, i таму кожны прагнуў сустрэчы з упартасцю, апантанасцю, няўмольнасцю, якiя могуць быць толькi пры дасягненнi найвялiкшай мэты.
З кожным скачком iх бег неверагодна паскараўся.
Зданi сустрэлi дружыну перад самаю Вялiкай палянаю, пасярод якой, бы вялiзазная саха студнi-кайдуба, стаяў сухi дуб, спалены маланкаю яшчэ ў невядома якiя часы; ад паляны да лясной вёскi, у якой расцвiла Змiтракова кветка-дзяўчына, была ўжо толькi гадзiна язды, i не шалёнай, на злом галавы, а звычайнай, рыссю. Першы дружок, Антось, згледзеўшы трох вялiкiх ваўчынаў пасярэдзiне, на самай дарозе, стаяў большы, па баках, трохi ззаду, два астатнiя, - у першае iмгненне iнстынктыўна нацягнуў павады, i конь, збiўшыся з рысi, стаў бокам, загарадзiў дарогу.
- Ваўкi!
Воклiч зусiм не напалохаў дружкоў, а, наадварот, яшчэ больш наддаў iмпэту. Пакуль адны паказвалi на ваўкоў, узбуджана крычалi, размахвалi рукамi, з'язджалiся ў гурт, два хлопцы - зразумела, самыя маладыя - ужо i памкнулiся былi скакаць, гнацца, калi i не ўпаляваць, бо не было зброi, то хоць бы проста патрэсцiся ў сядле, пагалёкаць, адным словам - папалохаць гэтых лясных прывiдаў, валацугаў. Ды ваўкi не зрушылiся з месца, нават не паварушылiся, i постацi iх - наструненыя, з высока ўзнятымi галовамi, незразумела ўпэўненыя насцярожылi старэйшых, i перш Мiкiту.
- Стой, маладзёны! - устаў ён у вазку, i голас яго - нечакана рэзкi, уладны - астудзiў усiх, спынiў; нават узялася цiшыня.
А тыя двое самых маладых ужо ўзялi разгон, падскоквалi ў сёдлах, нiчога не бачачы i не чуючы.
Самае дзiўнае - конi, якiя пры ваўчыным з'яўленнi заўсёды храплi, круцiлiся, прысядаючы на заднiя ногi, стрыглi вушамi, дзiка выкочвалi бялкi вачэй, - конi iх цяпер ахвотна скакалi да ваўкоў, быццам бачылi перад сабой якiх зайцоў, зусiм не баялiся. Наогул усе конi стаялi спакойна, пафырквалi, пераступалi. I ўжо нават маладзейшыя ў нерухлiвасцi ваўкоў адчулi нешта не тое, ухапiлiся за павады, вернучы галовы коней убок, а тыя ўсё не хацелi паварочваць, скакалi, i з кожным такiм скачком бялелi перакошаныя твары хлопцаў, дранцвелi рукi i ногi, спыняў кроў жах. Нават тым, хто моўчкi на ўсё гэта глядзеў, было вусцiшна. Урэшце конi ўсё ж перад самымi мордамi ваўкоў завярнулi i лёгка памчалi назад, i хлопцы на iх драўляна падскоквалi, усё не маглi ачомацца.
- Не баяцца!.. - здаўленым голасам сказаў нехта ў дружыне, i адказам гэтаму голасу былi толькi пафыркванне i мяккi перастук капытоў.
- Вось я i кажу, - сказаў дзядзька Мiкiта, - што конi iх баяцца не будуць. I яны нiкога не баяцца. Нi страла iх не возьме, нi дзiда, нi самы востры корд. А вяселле яны, калi могуць, перастрэнуць заўсёды. Во так пастануць - i стаяць. Не варушацца, не дыхаюць нават. Усё жыццё ўспамiнаць будзеце, хлопчыкi, усё жыццё... Мала каму выпадае пабачыць. Можа, раз у сто гадоў. А мы з вамi бачым.
- Дзядзька, i што яны ўвесь час так стаяць будуць?.. - у дрыготкiм голасе быў непрыхаваны жах.
- Ды не. Пастаяць i пойдуць. Яны чакаюць цяпер.
- Каго чакаюць?!
- Не каго, - усмiхнуўся дзядзька. - Замовы чакаюць. I шкада ж iх... З чалавека ў звера перавярнуцца - не дай Божа.
- А я чуў, - распiхваючы ўсiх, да вазка пад'ехаў Антось, - што раней можна было назад у чалавека перавярнуцца. Нават адзiн князь быў... Мне Iгнась Забалоцкi - са збяднелых Забалоцкiх, не з тых, у каго маёнтак, - Iгнась расказваў пра Ўсяслава Чарадзея. Сёння воўк - заўтра чалавек. Адсюль у Кiеў воўкам бегаў.
