- Выдатныя забабоны, - адгукнуўся я.
Ён пахiтаў блiскучым чэрапам.
- Вы не паверыце, але так i ёсць. Каб не ведаць няўдач у iншых справах. Не пайсцi сёння на здзелку - гэта выклiк лёсу. А на такое нiхто не адважыцца.
А палове пятай вечара Готфрыд Ленц, скроiўшы шматзначную мiну, паставiў перада мной на стол пустую бутэльку з-пад джыну.
- Хачу, каб ты яе напоўнiў, хлопчык! За свой кошт! Помнiш наш заклад?
- Помню, - сказаў я. - Але ты занадта спяшаешся.
Готфрыд моўчкi паднёс мне пад нос гадзiннiк.
- Палова пятай, - сказаў я. - Нават сонца ўзыходзiць не ў адзiн i той самы час. Любы можа спазнiцца. Мiж iншым, я змяняю ўмовы закладу - стаўлю два супроць аднаго.
- Прымаецца, - урачыста заявiў Готфрыд. - Чатыры бутэлькi джыну ў маю карысць. Гэта называецца: праявiць гераiзм на страчаных пазiцыях. Ганарова, дзiця, але неразумна...
- Пачакаем...
Хоць я i харахорыўся, але былой упэўненасцi ўжо не было. Наадварот, я ўжо амаль прымiрыўся з тым, што булачнiк не паявiцца. Трэба было ўтрымлiваць яго ранiцай. Ён быў занадта ненадзейная асоба.
Калi ў пяць гадзiн на фабрыцы пярын насупроць нашай майстэрнi прагучаў гудок, Готфрыд моўчкi выставiў на стол яшчэ тры пустыя бутэлькi. Потым ён адлёгся да акна i ўтаропiўся на мяне.
- Пiць хачу, - сказаў ён праз хвiлiну са значэннем.
У гэты момант я пазнаў характэрны шум фордаўскага матора на вулiцы, i адразу ж машына булачнiка завярнула ў наш двор.
- Калi ты хочаш пiць, дарагi Готфрыд, - прамовiў я з вялiкай годнасцю, то бяжы хутчэй ды купi дзве бутэлькi рому, якiя ты прайграў мне. Глыток дастанецца i табе - я частую. Бачыш за акном булачнiка? Псiхалогiя, мой хлопчык! А цяпер прыбяры пустыя бутэлькi! А потым можаш выязджаць у рэйс на таксi. На больш тонкiя справы ты замалады. Прывiтанне, сын мой!
Я выйшаў i сказаў булачнiку, што машыну, вiдаць, можна будзе набыць. Той, хто прадае, патрабуе сем тысяч пяцьсот марак, але калi ўбачыць жывыя грошы, аддасць, напэўна, i за сем.
Булачнiк слухаў так абыякава, што я разгубiўся.
- У шэсць гадзiн я патэлефаную яму яшчэ раз, - нарэшце сказаў я.
- У шэсць? - Булачнiк схамянуўся. - У шэсць мне трэба... - Ён раптам павярнуўся да мяне. - Пойдзеце са мной?
- Куды?
- Да вашага сябра, мастака. Карцiна гатова.
- А, да Фердынанда Граў.
Ён кiўнуў галавой.
- Паедзем разам. А потым мы можам пагаварыць i пра машыну.
Вiдаць, з нейкай прычыны ён не хацеў iсцi адзiн. А мне таксама вельмi не хацелася пускаць яго ад сябе.
- Добра, - пагадзiўся я. - Ехаць далекавата - лепцi зараз жа i адправiцца.
Фердынанд Граў выглядаў дрэнна. Твар быў шэра-зялёны, пакамячана-азызлы. Ён сустрэў нас каля ўвахода ў майстэрню. Булачнiк толькi бегла зiрнуў на яго. Ён быў нейкi надзiва няўпэўнены i ўсхваляваны.
- Дзе яна? - адразу спытаўся ён.
Фердынанд паказаў рукой на акно. Карцiна была нацягнута на падрамнiк. Булачнiк хутка ўвайшоў у памяшканне i нерухома спынiўся перад партрэтам. Праз хвiлiну ён зняў капялюш. Ён так спяшаўся, што забыў зрабiць гэта раней.
Мы з Фердынандам спынiлiся каля дзвярэй.
- Як пажываеш, Фердынанд? - спытаў я.
Ён у адчаi махнуў рукой.
- Штосьцi здарылася?
- Што можа здарыцца?
- Ты дрэнна выглядаеш.
- I ўсё?
- Так, - сказаў я. - Усё.
Ён паклаў мне руку на плячо, i на яго твары старога сенбернара з'явiлася ўсмешка.
Мы пастаялi яшчэ нейкi час, а потым далучылiся да булачнiка. Мяне партрэт уразiў. Галава атрымалася вельмi ўдала. Па вясельнай картцы i другой, дзе жанчына выглядала прыгнечанай, Фердынанд намаляваў нестарую яшчэ жанчыну, якая ўзiралася перад сабой сур'ёзным, але бездапаможным позiркам.
- Так, - сказаў булачнiк, не паварочваючы галавы, - гэта яна.
Ён прамовiў гэта больш сам сабе i, мне здалося, сам не заўважыў сваiх слоў.
- Святла хапае? - спытаў Фердынанд.
Булачнiк не адказаў.
Фердынанд падышоў, крыху перасунуў падрамнiк. Потым ён адышоўся назад i кiўнуў мне галавой. Мы зайшлi ў маленькi пакойчык побач з майстэрняй.
- Нiколi не падумаў бы, - здзiўлена сказаў ён. - Скiдка падзейнiчала на яго. Ён плача...
- З кожным рана цi позна бывае, - адказаў я. - Толькi да яго пазнавата дайшло.
- Пазнавата, - сказаў Фердынанд, - як заўсёды. Такое жыццё, Робi.
Ён паволi хадзiў туды-сюды.
- Пакiнем яго на нейкi час там аднаго. А самi можам тым часам згуляць у шахматы.
- У цябе сталёвыя нервы, - сказаў я.
Ён спынiўся.
- А што? Яму ад таго нi холадна, нi горача. Калi ўвесь час думаць пра такiя рэчы, то нiводзiн чалавек на свеце не мае права смяяцца, Робi...
- Ты, як заўсёды, маеш рацыю, - сказаў я. - Ну давай тады разок згуляем.
Мы расставiлi фiгуры i пачалi гульню. Фердынанд даволi лёгка выйграў. Ён паставiў мне мат турой i сланом, не пускаючы ў ход каралевы.
- Цiкава, - сказаў я. - У цябе такi выгляд, быццам ты не спаў трое сутак, а гуляеш, як марскi разбойнiк.
- Я заўсёды добра гуляю, калi ў мяне дрэнны настрой, - растлумачыў Фердынанд.
- А чаму ў цябе дрэнны настрой?
- Так проста. Змяркаецца. У прыстойнага чалавека пад вечар заўжды псуецца настрой. Без прычыны. Проста такi закон.
- Але толькi ў адзiнокага чалавека, - сказаў я.
- Вядома. Гадзiна, калi пануюць ценi. Гадзiна самотнасцi. Гадзiна, калi найсмачнейшы каньяк.
Ён дастаў бутэльку i дзве чаркi.
- А цi не пара падысцi да булачнiка? - спытаў я.
- Усё роўна.
Ён налiў.
- Будзь здаровы, Робi. Усё роўна аддадзiм богу душу.
- На здароўе, Фердынанд. Пакуль мы жывыя.
- Што ж, - сказаў ён. - Часам мы цудам выжывалi... Дык вып'ем па адной i за гэта.
- Давай.
Мы вярнулiся ў майстэрню. Сцямнела. Булачнiк усё яшчэ стаяў, уцягнуўшы плечы, перад партрэтам. У вялiкiм пустым памяшканнi ён меў выгляд пакiнутага бедалагi, i мне здалося, што ён зрабiўся нават нiжэйшы ростам.
- Упакаваць партрэт? - спытаў Фердынанд.
Той уздрыгнуў, як спужаўся.
- Не...
- Тады я прышлю яго вам заўтра.
- Нельга яго пакуль што пакiнуць тут? - у нерашучасцi спытаў булачнiк.
- Але чаму? - здзiвiўся Фердынанд i падышоў блiжэй. - Вам не падабаецца?
- Падабаецца... але я хацеў бы пакуль што пакiнуць яго тут.
