Готфрыд усмiхнуўся.
- Вядома. Карцiна была казачная: духоўны айцец скача ў паўзмроку, каб дастаць самыя высокiя галiнкi. Яго апанаваў спартовы азарт. Расказваў мне, што раней, у гiмназii, быў добрым футбалiстам. Здаецца, правым нападаючым.
- Ты спакусiў пастара на крадзеж, - сказаў я. - Гэта абыдзецца табе ў пару сотняў гадкоў пекла. А дзе Ота?
- Ён ужо ў Альфонса. Мы ж iдзём вячэраць да Альфонса?
- Ну, вядома, - сказала Пат.
- Дык наперад!
У Альфонса нам падалi шпiгаванага зайца з чырвонай капустай i печанымi яблыкамi. На заканчэнне вячэры ён паставiў на патэфон пласцiнку з хорам данскiх казакоў. Гэта была вельмi цiхая песня, хор вёў яе стрымана, як далёкi арган, а над iм плыў адзiнокi светлы голас. Мне здалося, быццам нячутна адчынiлiся дзверы, у пакой увайшоў стары змораны чалавек, моўчкi сеў за столiк i заслухаўся песняй сваёй маладосцi.
- Дзецi, - сказаў Альфонс, калi хор, паступова зацiхаючы, лёгка выдыхнуў апошнi гук. - Дзецi, вы ведаеце, пра што я заўсёды думаю, калi чую гэтую песню? Пра Iпр. Памятаеш, Готфрыд, сакавiк 1917 года, вечар з Бертэльсманам?
- Так, - сказаў Ленц, - я ўсё помню, Альфонс... Вечар i вiшнёвыя дрэвы...
Альфонс кiўнуў.
Кёстэр устаў.
- Здаецца, пара. - Ён зiрнуў на гадзiннiк. - Трэба ехаць.
- Па чарцы каньяку, - сказаў Альфонс. - Сапраўднага 'Напалеона'. Я ж прынёс яго спецыяльна для вас.
Мы выпiлi каньяк i паднялiся.
- Да пабачэння, Альфонс! - сказала Пат. - Я так любiла бываць тут. - Яна падала яму руку.
Альфонс зачырванеўся. Ён сцiснуў яе даланю ў сваiх лапах.
- Ну, калi што якое... проста дайце знаць. - Ён глядзеў на яе разгублена. - Вы цяпер належыце да нас. Нiколi не падумаў бы, што жанчына можа стаць сваiм хлопцам.
- Дзякую, - сказала Пат. - Дзякую, Альфонс. Вы сказалi мне самае прыемнае, што толькi можна. Да пабачэння i ўсяго найлепшага.
- Да пабачэння! Да хуткага!
Кёстэр з Ленцам павезлi нас на вакзал. Перад нашым домам мы на хвiлiнку спынiлiся, i я прывёў сабаку. Чамаданы Юп ужо завёз на вакзал.
Мы прыехалi на вакзал у самы раз. Ледзь паспелi сесцi ў вагон, як цягнiк адправiўся. Ужо лакаматыў зрушыў з месца, калi Готфрыд выцягнуў з кiшэнi i падаў мне закручаную ў паперу бутэльку.
- Вось, Робi, вазьмi. У дарозе заўсёды можа спатрэбiцца.
- Дзякую, - сказаў я. - Лепш выпiце сёння самi, хлопцы. Я прыхапiў з сабой тое-сёе.
- Вазьмi;- не пагадзiўся Ленц. - Лiшняя не будзе.
Ён, iдучы побач з цягнiком, якi рухаўся, кiнуў мне бутэльку.
- Да пабачэння, Пат! - крыкнуў ён. - Калi мы тут прагарым, то ўсе разам прыедзем да вас. Ота будзе лыжнiкам, я - настаўнiкам танцаў, а Робi пiянiстам. Разам з вамi мы ўтворым трупу i пойдзем ад гатэля да гатэля.
Цягнiк набраў хуткасць. Готфрыд адстаў. Пат высунулася з акна, махаючы рукой, пакуль вакзал не знiк за паваротам. Потым павярнулася да мяне. Яна была вельмi бледная, у яе вачах блiснулi слёзы. Я абняў яе.
- Хадзем, - сказаў я. - Вып'ем кроплю. Ты трымалася цудоўна.
- Але на душы ў мяне зусiм не цудоўна, - адказала яна, спрабуючы ўсмiхнуцца.
- Як i ў мяне, - сказаў я. - Вось таму мы i вып'ем.
Я адкаркаваў бутэльку i налiў ёй шкляначку каньяку.
- Добра? - спытаў я.
Яна кiўнула i прыхiлiлася да майго пляча.
- Ах, мiлы, што толькi будзе?
- Не трэба плакаць, - сказаў я. - Я так ганаруся, што ты не заплакала, нiводнага разу за дзень.
- Я i не плачу, - адказала яна i заматала галавой, а слёзы кацiлiся па яе вузкiм твары.
- Давай, выпi яшчэ крыху, -гаварыў я, трымаючы яе ў абдымках. - Трэба перажыць толькi першы момант, потым будзе лягчэй.
Яна кiўнула.
- Так, Робi. I ты не турбуйся. Зараз усё пройдзе, i стане лягчэй, толькi ты не глядзi на мяне. Пакiнь на некалькi хвiлiн мяне адну, i я спраўлюся з сабой.
- Але чаму? Увесь дзень ты трымалася так мужна... Цяпер ты можаш паплакаць, колькi табе захочацца.
- Я трымалася зусiм не мужна. Ты толькi не заўважыў.
- Магчыма, - сказаў я. - Але ў тым i ёсць мужнасць.
Яна паспрабавала ўсмiхнуцца.
- У чым мужнасць, Робi?
- У тым, што не здаешся. - Я пагладзiў яе па валасах. - Пакуль не здаешся, ты - над лёсам.
- У мяне гэта не мужнасць, мiлы, - прамармытала яна. - Гэта проста страх. Нiкчэмны страх перад вялiкiм, апошнiм страхам.
- Гэта самая вялiкая мужнасць, Пат.
Яна прыхiлiлася да мяне.
- Ах, Робi, ты зусiм не ведаеш, што такое страх.
- Ведаю, - сказаў я.
Дзверы адчынiлiся. Праваднiк папрасiў бiлеты. Я падаў.
- Бiлет у спальны вагон - для дамы? - спытаў ён.
Я кiўнуў.
- Тады вам трэба перайсцi ў спальны, - сказаў ён Пат. - У iншыя вагоны бiлет не годны.
- Добра.
- А сабаку трэба здаць у багажны вагон, - заявiў ён. - Там - купэ для сабакi.
- Выдатна, - сказаў я. - А дзе спальны вагон?
- Справа - трэцi. Багажны - самы першы.
Ён пайшоў. У яго на грудзях матляўся маленькi лiхтарык. Быццам ён iшоў па шахце.
- Трэба перабiрацца, Пат, - сказаў я. - Бiлi я перапраўлю да цябе кантрабандай. У багажным яму няма чаго рабiць.
Сабе я не купiў бiлета ў спальны вагон. Мне нiчога не значыла праседзець ноч у куточку купэ. Ды i дзешавей так.
Юп ужо занёс чамаданы Пат у спальны вагон. Маленькае зграбнае купэ было аздоблена чырвоным дрэвам.
У Пат было нiжняе месца. Я спытаў праваднiка, цi занята верхняе.
- Будзе занята, - сказаў ён. - Ад Франкфурта.
- У колькi мы будзем у Франкфурце?
- А палове трэцяй.
Я даў яму 'гасцiнца', i ён вярнуўся ў свой куток.
- Праз паўгадзiны мы з сабакам зноў будзем у цябе, - сказаў я Пат.
- Але ж нельга, праваднiк застаецца ў вагоне.
- Можна. Не замыкай дзверы.
Я пайшоў назад мiма праваднiка. Ён зiрнуў на мяне. На наступнай станцыi мы з сабакам выйшлi i на пероне мiма спальнага вагона перайшлi ў наступны. Тут я пачакаў, пакуль праваднiк выйшаў, каб паразмаўляць з машынiстам. Потым я зноў падняўся, прайшоў праз вагон да купэ Пат. Нiхто мяне не ўбачыў.
У белым мяккiм халаце яна выглядала вельмi прыгожа. Яе вочы гарэлi.
