- Добра, - сказала яна. - Так будзе лепш.
На бясшумным лiфце мы з'ехалi ўнiз i селi за маленькi столiк у холе. Праз хвiлiнку да нас падышла Хэльга Гутман з сябрамi. Яны селi за наш столiк. Хэльга была ўзбуджаная i крыху ненатуральна вясёлая, але я быў рады, што яна была з намi i што ў Пат ужо з'явiлася некалькi знаёмых. Заўсёды цяжка перажыць першы дзень.
XXII
Праз тыдзень я вярнуўся. Ад вакзала пайшоў адразу ў майстэрню. Калi я прыйшоў, ужо сцямнела, яшчэ iшоў дождж, i мне здавалася, што мiнуў год, як я адвёз Пат. Кёстэр i Ленц сядзелi ў канторы.
- Ты прыйшоў у самы час, - сказаў Готфрыд.
- А што здарылася? - спытаў я.
- Дай яму аддыхнуць з дарогi, - сказаў Кёстэр.
Я сеў.
- Як справы ў Пат? - спытаў Ота.
- Добра. Наколькi можа быць добра. Але скажыце мне, што тут здарылася.
Гаворка пайшла пра машыну, якую мы забралi пасля аварыi. Мы яе адрамантавалi i вярнулi тыднi два назад. I вось Кёстэр учора пайшоў па плату. Але гаспадар машыны за гэты час збанкрутаваў. Машына прадаецца з аўкцыёну, разам з усёй маёмасцю.
- Нiчога страшнага, - сказаў я. - Мы маем справу толькi са страхавой кампанiяй.
- I мы так думалi, - суха заявiў Ота. - Але машына не застрахавана.
- Д'ябал! Няўжо праўда, Ота?
Кёстэр кiўнуў.
- Толькi сёння даведаўся.
- А мы цацкалiся з гэтым братам, як сёстры мiласэрнасцi, i яшчэ пабiлiся за гэтую ламачыну, - прабурчаў Ленц. - А чатыры тысячы марак вылецелi на вецер!
- Хто б мог прадбачыць! - сказаў я.
Ленц засмяяўся.
- Якая дурасць!
- Што ж будзем рабiць, Ота? - спытаў я.
- Я заявiў пратэст распарадчыку аўкцыёну. Але баюся, што карысцi з гэтага будзе не шмат, - сказаў Готфрыд. - Фiнансавае ўпраўленне i так злуецца на нас за падаткi.
- Магчыма, - згадзiўся Кёстэр.
Ленц падняўся.
- Раўнавага i добрая вытрымка ў цяжкiх сiтуацыях упрыгожваюць салдата.
Ён падышоў да шафы i ўзяў бутэльку каньяку.
- Выпiўшы такога каньяку, мы можам праявiць нават гераiзм, - сказаў я. Калi не памыляюся, гэта апошняя бутэлька добрага каньяку.
- Гераiзм, хлапец, - запярэчыў Ленц, - патрэбны толькi ў цяжкiя часiны. А мы жывём у часы адчаю. Тут адзiна прыстойныя паводзiны - гумар. - Ён выпiў сваю чарку. - Добра. А цяпер я сядлаю нашага старога Расiнанта, каб зарабiць якую дробязь.
Ён пайшоў праз змрочны двор i выехаў на таксi. Мы з Кёстэрам яшчэ крыху пасядзелi.
- Не шанцуе, Ота, - сказаў я. - Нам заклята нё шанцуе ў апошнi час.
- Я прывык не задумвацца больш, чым трэба, - адказаў Кёстэр. - I гэтага хапае. Як там - у санаторыi?
- Каб не хвароба, то там - рай. Снег i сонца.
Ён падняў галаву.
- Снег i сонца. Гучыць крыху нязвыкла, праўда?
- Праўда. Вельмi нязвыкла. Там усё нязвыкла.
Ён зiрнуў на мяне.
- Што робiш сёння ўвечары?
Я пацiснуў плячыма.
- Трэба спачатку занесцi чамадан дадому.
- Мне на гадзiну трэба адлучыцца. Ты потым прыйдзеш у бар?
- Абавязкова, - сказаў я. - Што мне яшчэ рабiць?
Я забраў на вакзале чамадан i занёс яго дамоў. Я адчынiў дзверы цiха: у мяне не было жадання размаўляць нi з кiм.
Мне ўдалося прашмыгнуць, не трапiўшы ў лапы фраў Залеўскi. Хвiлiнку я пасядзеў у сваiм пакоi. На стале ляжалi пiсьмы i газеты. У канвертах былi толькi праспекты. Мне нiхто не пiсаў. 'Цяпер мне будуць пiсаць', - падумаў я.
Неўзабаве я ўстаў, умыўся, пераапрануўся. Чамадан я не распакоўваў. Я вырашыў пакiнуць сабе нейкi занятак пасля вяртання. Я не пайшоў у пакой Пат, хоць i ведаў, што там нiхто не жыве. Я цiхенька пракраўся праз калiдор i, выбраўшыся на вулiцу, з палёгкай уздыхнуў.
Я накiраваўся ў кавярню 'Iнтэрнацыяналь' перакусiць. Афiцыянт Алоiс вiтаў мяне на парозе.
- Зноў да нас?
- Да вас, - сказаў я. - Урэшце, заўжды вяртаешся на старое месца.
Роза i астатнiя дзяўчаты сядзелi вакол вялiкага стала. Сабралiся амаль усе. Гэта быў час памiж першым i другiм выхадам.
- Бог мой, Роберт, - сказала Роза. - Рэдкi госць.
- Не пытайся ў мяне нi пра што, - сказаў я. - Галоўнае, што я вярнуўся.
- Не зразумела. Цяпер будзеш прыходзiць часцей?
- Магчыма.
- Не бяры блiзка да сэрца, - сказала яна, зiрнуўшы мне ў твар. - Усё праходзiць.
- Згодны, - сказаў я. - Гэта самая вялiкая праўда на свеце.
- Вядома, - адказала Роза. - Лiлi таксама ёсць што расказаць пра гэта.
- Лiлi? - Толькi цяпер я заўважыў яе каля Розы. - Што ты тут робiш? Ты ж выйшла замуж i павiнна сядзець дома ў сваёй краме водаправоднай арматуры.
Лiлi не адказала.
- Крама, - сказала Роза кплiва. - Пакуль былi грошы, усё iшло гладка... Лiлi - Лiлiчка... нiхто пра мiнулае не ўспамiнаў. Роўна паўгода працягваўся рай. Як толькi яна аддала апошнi пфенiг, дык шаноўны пан, якi стаў панам праз яе грошы, адразу адмовiўся ад жонкi... былой прастытуткi... - Яна цяжка дыхала. - Канечне, раптам заявiў, што нiчога не ведаў. Быў бязмерна здзiўлены: няўжо ў яе такое мiнулае? Так здзiвiўся, што падаў на развод. Але ж грошыкi не вернеш.
- Колькi? - спытаў я.
- Чатыры тысячы марак, не дробязь! Як ты думаеш, колькi мярзотнiкаў трэба прыняць для гэтага ў пасцелi?
- Чатыры тысячы марак, - сказаў я. - Зноў чатыры тысячы. Сёння сума як начараваная.
Роза зiрнула на мяне, не разумеючы.
- Сыграй лепш што-небудзь, - сказала яна. - Змянi настрой!
- Добра... раз мы зноў сабралiся разам...
Я сеў да пiянiна i сыграў некалькi модных мелодый. Я iграў i думаў, што ў Пат хопiць грошай на санаторый толькi да канца студзеня i што мне варта было б зарабляць больш. Я механiчна барабанiў па клавiшах i бачыў, як захоплена слухала Роза, седзячы на канапцы, а побач быў бледны, закамянелы ад жудаснага адчаю твар Лiлi, больш халодны i безжыццёвы, чым у нябожчыка.
З задумення мяне вывеў крык. Роза падхапiлася, ачнуўшыся ад забыцця. Яна стаяла за сталом, вырачыўшы вочы, са збiтым набакiр капелюшом. Яна не заўважала, што кава паволi цячэ з перакуленага кубачка па стале ў яе адкрытую сумачку.
- Артур! - з цяжкасцю прамовiла яна. - Няўжо - ты?
Я перастаў iграць. У кавярню ўвайшоў хударлявы развязны чалавек у капелюшы, збiтым на патылiцу.
У яго быў жоўты, нездаровы колер твару, вялiкi нос i маленькая, падобная да яйца, галава.
- Артур, - усё яшчэ мармытала Роза. - Ты?
