Я маўчаў. З мяне хапiла. Пачатак яна перажыла, яна ведала, што Хасэ нежывы, а з астатнiм няхай спраўляецца сама. Магчыма, яна яшчэ раз скаланецца, калi даведаецца, што ён павесiўся, але гэта - яе справа. Вярнуць ёй Хасэ немагчыма.
Цяпер яна заплакала. Яна залiвалася слязьмi. Яна галасiла тоненькiм жалобным голасам, як дзiця. Гэта цягнулася даволi доўга. Я шмат заплацiў бы за магчымасць запалiць. Я не мог трываць чужыя слёзы.
Нарэшце яна перастала, выцерла твар, механiчна дастала пудранiцу i пачала пудрыцца без люстэрка. Потым зноў схавала срэбную пудранiцу, але забылася закрыць сумачку.
- Я нiчога больш не ведаю, - сказала яна надламаным голасам. - Я больш нiчога не ведаю. Ён, мусiць, быў добры чалавек.
- Так, ён быў добры.
Я сказаў ёй яшчэ адрас палiцэйскага ўчастка i што сёння ён ужо зачынены. Мне здавалася, што ёй лепш не iсцi туды адразу. На сёння - дастаткова.
Калi яна выйшла, са свайго салона паказалася фраў Залеўскi.
- Няўжо тут, акрамя мяне, нiводнай жывой душы? - спытаў я, злуючыся на самога сябе.
- Толькi пан Георгi. Дык што яна сказала?
- Нiчога.
- Тым лепей.
- Як паглядзець. Бывае, што не лепей.
- У мяне няма спачування ёй, - заявiла фраў Залеўскi энергiчна. - Нi кропелькi.
- Спачуванне - самая бескарысная рэч на свеце, - злосна сказаў я. - Гэта адваротны бок зларадства, каб вы ведалi. Колькi зараз часу?
- Без чвэрцi сем.
- Я хачу ў сем гадзiн пагаварыць па тэлефоне з фройляйн Хольман. Але без сведак. Можна?
- Нiкога няма, акрамя пана Георгi. Фрыду я ўжо адаслала. Калi хочаце, можаце сесцi ў кухнi. Проваду хопiць.
- Добра.
Я пастукаў у дзверы да Георгi. Я ўжо даўно ў яго не быў. Ён сядзеў за пiсьмовым сталом, i выгляд у яго быў вельмi дрэнны. Вакол яго ляжалi кучы парваных папер.
- Добры дзень, Георгi, - сказаў я. - Чым тут займаешся?
- Iнвентарызацыяй, - адказаў ён з ледзь прыкметнай усмешкай. - Добры занятак на куццю.
Я нахiлiўся i ўзяў шматок паперы. Гэта былi канспекты з хiмiчнымi формуламi.
- Навошта? - спытаў я.
- Больш не мае сэнсу, Робi.
Ён амаль свяцiўся ўвесь. Вушы здавалiся васковымi.
- Што ты сёння еў? - спытаў я.
Ён адмахнуўся.
- Усё роўна. Справа не ў гэтым. Не ў ежы. Але я проста не магу больш. Трэба кiдаць.
- Няўжо так дрэнна?
- Дрэнна, - сказаў ён.
- Георгi, - прамовiў я спакойна, - зiрнi на мяне. Няўжо ты думаеш, што я не хацеў таксама быць чалавекам, а не пiянiстам у гэтым бардаку, кавярнi 'Iнтэрнацыяналь'?
Ён сцiскаў i расцiскаў кулакi.
- Я ведаю, Робi. Але мне ад гэтага не лягчэй. Для мяне, акрамя вучобы, нiчога не iснавала. Цяпер я ўбачыў, што няма сэнсу. Нiчога не мае сэнсу. Дарэчы: навошта чалавек жыве?
Я не стрымаўся, каб не засмяяцца, хоць i недарэчы: такi ён быў варты жалю, так горка яму было.
- Вослiк! - сказаў я. - Думаеш, што зрабiў адкрыццё? Няўжо табе здаецца, што толькi ты гэткi вялiкi мудрэц? Вядома, сэнсу няма. I жывуць людзi не дзеля нейкай мэты. Аднак не ўсё так проста. Апранайся, пайшлi. Пойдзеш са мной у 'Iнтэрнацыяналь'. Адсвяткуем: ты стаў мужчынам. Дагэтуль ты быў школьнiк. Праз паўгадзiны я зайду па цябе.
- Не, - сказаў ён.
Ён зусiм скiс.
- Зайду, - сказаў я. - Ты зробiш мне ласку. Мне сёння не хочацца быць аднаму.
Ён, вагаючыся, зiрнуў на мяне.
- Ну добра, - сказаў ён потым нерашуча. - Зрэшты, усё роўна.
- Вось бачыш, - сказаў я. - Для пачатку - нядрэнны дэвiз.
У сем гадзiн я заказаў тэлефонную размову з Пат. З гэтага часу плата знiжалася напалову, i я мог пагаварыць у два разы даўжэй. Я сеў на стол у прыхожай i пачаў чакаць. Iсцi ў кухню мне не хацелася. Там стаяў пах зялёных бабоў, i я не хацеў, каб ён неяк звязваўся з Пат, нават у час тэлефоннай размовы. Праз чвэрць гадзiны далi санаторый. Пат ужо была каля тэлефона. Пачуўшы так блiзка яе цёплы, прыглушаны, крыху няўпэўнены голас, я так расхваляваўся, што амаль не мог вымавiць слова. Гэта былi нейкiя дрыжыкi, бурленне крывi, ад якога не было нiякага ратунку.
- Божа мой, Пат, - сказаў я. - Няўжо гэта ты?
Яна засмяялася.
- Дзе ты, Робi? У канторы?
- Не, я сяджу ў фраў Залеўскi на стале. Як пажываеш?
- Добра, мiлы.
- Ты ўстала?
- Так. Я сяджу ў сваiм пакоi на падаконнiку ў белым халаце. На дварэ iдзе снег.
Я раптам выразна ўбачыў яе перад сабой. Я ўбачыў, як кружацца сняжынкi, я ўбачыў яе невялiкую цёмнавалосую галаву, крыху апушчаныя плечы, бронзавага колеру скуру...
- Божа мой, Пат... - сказаў я. - Заклятыя грошы! А то я зараз жа сеў бы ў самалёт i ўжо сёння быў бы каля цябе.
- Ах, мiлы...
Яна замоўкла. Я ўслухоўваўся ў цiхi трэск i гул у трубцы.
- Дзе ты, Пат?
- Тут, Робi. Але ты не павiнен так гаварыць. У мяне аж галава закруцiлася.
- I я са сваёй нiчога зрабiць не магу, - сказаў я. - Раскажы мне, што ты там робiш?
Яна пачала гаварыць, але скора я ўжо не слухаў, што яна казала. Я слухаў толькi яе голас, i пакуль сядзеў у цёмным кутку памiж галавой дзiка i кухняй з пахам зялёных бабоў, мне здавалася, што дзверы адчыняюцца i праз iх заплывае хваля цеплынi i бляску, ласкавая i стракатая, напоўненая марамi, смуткам i маладосцю. Я ўпёр ногi ў стол, прыцiснуў далоню да шчакi, я глядзеў на галаву дзiка i на адчыненыя дзверы ў кухню, але не мог справiцца з сабой: раптам з'явiлася лета, вецер, вечар над жытнёвым полем i зялёнае святло лясных сцежак. Голас змоўк. Я задыхаўся.
- Як цудоўна размаўляць з табой, Пат. А што ты робiш сёння вечарам?
- Сёння вечарам невялiчкае свята. Пачатак у восем гадзiн. Я якраз апранаюся.
- А што ты апранеш? Срабрыстую сукенку?
- Яе, Робi. Срабрыстую сукенку, у якой я была, калi ты нёс мяне па калiдоры.
- А з кiм ты пойдзеш?
- Нi з кiм. Гэта ж тут, у санаторыi. Унiзе ў зале. Тут усе ведаюць адзiн аднаго.
- Табе, вiдаць, цяжка будзе застацца вернай мне, - сказаў я. - У срабрыстай сукенцы.
Яна засмяялася.
- Няцяжка. Яна ж напамiнае.
- I мне таксама. Я бачыў, якое ўражанне робiць сукенка. Але мне не так i хочацца ведаць. Можаш здрадзiць мне, толькi каб я не ведаў. Потым, калi ты вернешся, для цябе гэта будзе як сон, якi прамiльгнуў, забыты.
- Ах, Робi, - сказала яна няспешна, i голас яе гучаў больш прыглушана. - Я не магу здрадзiць табе. Я занадта шмат думаю пра цябе. Ты не ведаеш, што за жыццё тут наверсе. Блiскучая, прыгожая турма. Стараешся забавiцца нечым - вось i ўсё. Калi я думаю пра твой пакой, то часам не ведаю, што мне рабiць. Тады я iду на вакзал i гляджу на цягнiкi, якiя прыбываюць знiзу, заходжу ў вагоны цi раблю выгляд, што
