- Ну, а хто яшчэ? - прабурчаў Артур.
- Божа мой, адкуль ты ўзяўся?
- Адкуль я мог узяцца? З вулiцы праз дзверы.
Хаця Артур вярнуўся пасля працяглага расстання, ён быў не вельмi ветлiвы. Я з цiкаўнасцю назiраў за iм. Вось ён - легендарны iдэал Розы, бацька яе дзiцяцi. Здавалася, ён толькi што выйшаў з турмы. Я не мог знайсцi ў iм нiчога такога, за што Роза магла яго так палымяна любiць. Магчыма, у тым i сакрэт. Дзiўна, чым спакушаюцца гэтыя цвёрдыя, як алмаз, знаўцы мужчын.
Артур, нiчога не пытаючыся, узяў поўны куфаль пiва, якi стаяў на стале каля Розы, i выпiў. Адамаў яблык на яго тонкай жылiстай шыi хадзiў пры гэтым уверх-унiз, нiбы лiфт. Роза глядзела на яго, i вочы яе гарэлi.
- Вып'еш яшчэ? - спытала яна.
- Вядома, - сказаў Артур. - Але вялiкi куфаль.
- Алоiс! - Роза, шчаслiвая, паклiкала афiцыянта. - Ён хоча пiва.
- Бачу, - абыякава заявiў Алоiс i налiў пiва.
- А дзiцятка! Артур, ты яшчэ не бачыў маленькай Эльвiры.
- Слухай! - Артур упершыню ажывiўся. Нiбы абараняючыся, ён прыклаў руку да грудзей. - Пра гэта мне не балбачы! Мяне гэта не датычыць! Я ж хацеў, каб ты пазбавiлася байструка. I так бы яно i было, каб я не... - Ён змрочна задумаўся. - А цяпер i на дзiця трэба грошы.
- Нiчога страшнага, Артур. А потым... гэта ж дзяўчынка.
- Таксама каштуе грошай, - сказаў Артур i залiў у глотку другi куфаль. Магчыма, знойдзецца дурная багатая баба, якая ўдачарыць дзiця. За прыстойную плату, вядома. Адзiнае выйсце.
Ён схамянуўся.
- Ёсць грошы?
Роза паслужлiва ўзяла сумачку, заляпаную кавай.
- Толькi пяць марак, Артур, я ж i не спадзявалася, што ты прыйдзеш. Дома ёсць яшчэ.
Артур, як якi паша, абыякава сыпануў серабро ў кiшэню жылеткi.
- Працiраючы заднiцай крэсла, не заробiш нiчога, - незадаволена сказаў ён.
- Ужо iду, Артур. Але цяпер няма чаго лавiць. Час вячэры.
- Хто стараецца, той i мае, - заявiў Артур.
- Ужо iду.
- Ну... - Артур дакрануўся да капелюша. - Заскочу зноў каля дванаццацi.
Развiнчанай хадой ён пайшоў да дзвярэй. Роза праводзiла яго шчаслiвым позiркам. Ён не азiрнуўся i не зачынiў за сабой дзвярэй.
- Вярблюд, - вылаяўся Алоiс i зачынiў дзверы.
Роза горда глянула на нас.
- Цi ж не маладзец? Цвёрды, як крэмень. I дзе ён прападаў столькi часу?
- Бачна па колеры скуры, - адказала Валi. - У турме. Герой!
- Ты яго не ведаеш...
- Як аблупленага, - сказала Валi.
- Табе гэтага не зразумець, - Роза ўстала. - Ён сапраўдны мужчына. Не якiсьцi смаркач. Ну, я пайшла. Прывiтанне, дзеткi!
Памаладзелая i акрыленая, яна пайшла, круцячы сцёгнамi. Цяпер зноў паявiўся чалавек, якому яна будзе здаваць грошы на прапой. А потым ён яе за гэта адлупцуе. Яна была шчаслiвая.
Праз паўгадзiнкi пайшлi астатнiя. Толькi Лiлi засталася сядзець. Твар яе закамянеў. Я яшчэ крыху пабарабанiў на пiянiна, потым з'еў бутэрброд i таксама пайшоў. Было цяжка доўга заставацца сам-насам з Лiлi. Я павольна iшоў па мокрых цёмных вулiцах. Каля могiлак выстраiўся атрад Армii выратавання. У суправаджэннi труб i трамбонаў яны спявалi пра нябесны Ерусалiм. Я спынiўся. Раптам з'явiлася пачуццё, што мне не вытрываць аднаму, без Пат. Я ўтаропiўся на бляклыя магiльныя плiты. Я сказаў сабе, што год назад я быў куды больш адзiнокi, што ў той час я быў увогуле незнаёмы з Пат. А цяпер яна была, хоць i не са мной. Але нiчога не дапамагала - настрой мой раптам зусiм сапсаваўся. Я адчуў сябе бездапаможным. Нарэшце я вярнуўся ў свой пакой, каб паглядзець, цi няма ад яе пiсьма. Гэта не мела сэнсу, бо пiсьма не магло быць i не было, але я ўсё роўна падняўся ў пакой.
Выходзячы, я каля дзвярэй сустрэў Арлова. Пад яго расшпiленым палiто быў бачны смокiнг. Ён адпраўляўся ў гатэль на працу, ён там танцаваў. Я спытаў яго, цi не чуў ён што пра фраў Хасэ.
- Не, - сказаў ён. - Яна яшчэ не вярталася. I ў палiцыю не заявiлася. Было б лепш, каб яна ўжо не вярнулася.
Мы разам iшлi па вулiцы. На рагу стаяла грузавая машына з мяшкамi i вугалем. Шафёр падняў капот i корпаўся ў маторы. Потым ён уладкаваўся на сваё сядзенне. Калi мы праходзiлi каля машыны, ён завёў матор i даў газ на халастых абаротах. Арлоў уздрыгнуў. Я зiрнуў на яго. Ён збялеў.
- Вам нездаровiцца? - спытаў я.
Ён усмiхнуўся збялелымi вуснамi i пахiтаў галавой.
- Не... але я часам пужаюся, калi нечакана чую такi гук. Калi ў Расеi расстрэльвалi майго бацьку, на вулiцы таксама завялi матор грузавiка, каб заглушыць выстралы. Але мы iх усё роўна чулi.
Ён зноў усмiхнуўся, быццам просячы прабачэння.
- З мацi доўга не важдалiся. Яе расстралялi раненька ў падвале. Нам з братам ноччу ўдалося ўцячы. I былi яшчэ каштоўнасцi. Але мой брат замёрз па дарозе.
- За што расстралялi вашых бацькоў? - спытаў я.
- Мой бацька да вайны камандаваў казацкiм палком, якi ўдзельнiчаў у падаўленнi паўстання. Ён ведаў, што яго чакае. Ён лiчыў гэта, так бы мовiць, у парадку рэчаў. Мая мацi так не лiчыла.
- А вы?
Ён зрабiў змораны адмоўны жэст.
- З таго часу так шмат было ўсяго.
- У тым-та i справа, - сказаў я. - Было больш, чым месцiцца ў галаве.
Мы падышлi да гатэля, дзе ён працаваў. З 'б'юiка' ў гэты час выйшла дама i з радасным воклiчам кiнулася да яго. Гэта была даволi поўная элегантная бландзiнка гадоў сарака.
Па яе прывялым бяздумным твары было вiдаць, што яна не зведала нi турбот, нi гора.
- Прабачце, - сказаў Арлоў, амаль не глянуўшы ў мой бок, - справы...
Ён пакланiўся бландзiнцы i пацалаваў ёй руку.
У бары былi Валянцiн, Кёстэр i Фердынанд Граў. Ленц прыйшоў крыху пазней. Я сеў за iх столiк i заказаў паўбутэлькi рому. Я ўсё яшчэ адчуваў сябе вельмi дрэнна.
Фердынанд - шырокi, масiўны - сядзеў у кутку. У яго былi запалыя шчокi i ясныя блакiтныя вочы. Ён ужо выпiў.
- Ну, малыш Робi, - сказаў ён i ляпнуў мяне па плячы. - Што з табой здарылася?
- Нiчога, Фердынанд, - адказаў я. - I гэта дрэнна.
Хвiлiнку ён узiраўся ў мяне.
- Нiчога? - сказаў ён потым. - Нiчога? Гэта шмат! Нiчога - гэта люстэрка, праз якое пазнаеш свет.
- Брава! - крыкнуў Ленц. - Надзвычай арыгiнальна, Фердынанд!
- Супакойся, Готфрыд, - Фердынанд павярнуўся да яго магутнай галавой. Такiя рамантыкi, як ты, - толькi патэтычныя конiкi, што скачуць па краi жыцця. Яны разумеюць яго няправiльна, i ўсё для iх сенсацыя. Што ты ведаеш пра НIЧОГА, ты - легкавагавая iстота?
- Ведаю тое-сёе. I гэтага дастаткова, каб любiць сваю вагу, - заявiў Ленц. - Прыстойныя людзi паважаюць НIЧОГА, Фердынанд. Яны не корпаюцца ў iм, як краты.
Граў утаропiўся ў яго.
- Будзь здароў, - сказаў Готфрыд.
- Будзь здароў, - адказаў Фердынанд. - Будзь здароў, корак.
Яны выпiлi да дна.
- Хацеў бы я быць коркам, - сказаў я i таксама выпiў сваю чарку. - Каб,што нi зробiш, усё атрымлiвалася як трэба. Хоць бы нядоўга.
- Здрада! - Фердынанд так гоцнуўся на крэсле, што яно затрашчала. - Хочаш стаць дэзерцiрам?
