- Пра каго ты? Я бачыў д'ябла.
- Дыега!
- На гэты раз ён перамог мяне. Я малiўся з iм.
Брат Матэа схапiў яго за руку.
- Дыега, мой маленькi Дыега. Я прачнуўся ноччу, пайшоў у тваю келлю, але яна была пустая. Пасля ў калiдоры мне загарадзiў дарогу малады рыцар, адзiн з яго служак. Ён спытаўся ў мяне: 'Куды вы iдзяце, вялебны браце?' Я адказаў: 'У царкву'. Тады ён крануў мяне за плячо i сказаў: 'Ужо ноч, вялебны браце, не перабiвайце нашаму шаноўнаму айцу хвiлiн самотнага роздуму'. Я тут чакаў цябе, Дыега. Вельмi доўга чакаў.
Дыега падняў галаву.
- Навошта?
- Я баяўся за цябе. Нашто ты хочаш загубiць сябе? Што гэта азначае, што ты малiўся разам з iм?
- Нiчога, - сказаў Дыега, гледзячы ў змрок пад нiзкiмi скляпеннямi аркад.
- Нiчога?
- Я хацеў забiць яго, а пасля паўтараў за iм пацеры.
Брат Матэа здрыгануўся.
- Дыега, што ты зрабiў з сабою? Нашто па сваёй волi аддаешся ў рукi непрыяцелю?
Дыега пацiснуў плячыма.
- Не ведаю. А пра што ты, уласна, кажаш? I так няма ратунку. Можна звар'яцець або самога сябе знiшчыць. Гэта ўсё.
- Яшчэ ёсць Бог!
Дыега адвёў руку.
- Бывай, Матэа. Я стамiўся, хачу спаць, rеqeiescerе in расе, як ён наказаў мне, вялебны айцец.
- Дыега!
Дыега спынiўся каля ўвахода ў кляштар:
- Чаго?
- Я любiў цябе за чысцiню твайго сумлення, як нiкога на свеце.
- Чаму кажаш - любiў?
- Дыега, калi што якое станецца, малю цябе, зберажы сваё сумленне.
- Што гэта азначае?
- Што?
- Сумленне.
- Будзь самiм сабою.
- Толькi таго?
- Гэта ўсё.
- Усё? Усё заўсёды азначае найменш. Я застаюся самiм сабою, калi раблю адно, i застаюся самiм сабою, калi раблю нешта зусiм другое. Цi ў страху таксама ёсць сумленне?
- Дыега, нават скажоная праўда не перастае быць праўдай.
- Ах, так! - сказаў Дыега. - Будзь здаровы.
Дыега заснуў адразу i так моцна, што, калi прачнуўся надвячоркам, не мог разабрацца, цi гэта досвiтак, цi ўжо змяркаецца. Нейкую хвiлiну ляжаў нерухома ў тупой стоме, i, перш чым паспеў абудзiцца ад гэтага памарачэння, заснуў зноў, i амаль адразу, у глыбокiм сне вельмi востра i раптоўна ўсвядомiў, што не спiць i што не адзiн у келлi. Аднак ён не расплюшчыў вачэй. Ведаў, што тое, што павiнна стацца, станецца, але хацеў адсунуць гэтую непазбежную, хоць яшчэ i невядомую, неабходнасць на некалькi хвiлiн, каб сабрацца з думкамi. 'Нельга мне баяцца', - падумаў ён, але адначасова адчуваў, што страх нiбы толькi i чакаў позвы, - сэрца забiлася хутчэй, халадок прабег па скронях i шчоках. 'Не, не, толькi не гэта!' - сказаў ён уголас i паглядзеў.
Пасярод келлi стаяў падрэ Тарквемада. Было цёмна, але ноч за акном здавалася амаль яснай, нiбы ахопленыя водблiскамi вялiзнага пажару. 'Адкуль гэтае святло?' - падумаў ён. Яшчэ нiколi ён не бачыў яснасцi, адначасова халоднай i мёртвай. Устаў.
- Вы прыйшлi, пане? - сказаў проста.
Сапраўды, калi ён i адчуваў у гэты момант здзiўленне, дык толькi з той прычыны, што зусiм не здзiвiўся.
- Як бачыш, - сказаў Тарквемада. - Я ж сказаў табе, што кожны чалавек - i пан i слуга свайго лёсу.
- Ты мне гэта казаў, пане? - здзiвiўся Дыега. - Калi?
- Ужо не памятаеш?
Дыега пацёр лоб.
- Так, нешта прыгадваю. I таму ты прыйшоў? Не разумею цябе, пане? Ты - не я, i мой лёс - не твой.
- Ты так думаеш, сыне мой? Няўжо ты памылiўся, кажучы, што ведаеш мяне даўно?
- Не, пане, не памылiўся. Сапраўды ведаю цябе так даўно, як толькi хапае памяцi.
- Ну i?..
- Але ты - не я. Калi я ўбачыў цябе першы раз, так, цяпер я ўсё прыпамiнаю, менавiта таму мне здалося, што ведаю цябе даўно, што ты не быў мною. Ты - мая процiлегласць, маё адмаўленне.
- Дапусцiм. Аднак жа цi ты не ведаеш мяне, каго называеш сваёй процiлегласцю i сваiм адмаўленнем, дакладней i лепей, чым сябе самаго? Маўчыш? Значыцца, згаджаешся?
- О не, пане! Маўчанне не заўсёды азначае згоду. Я замоўк, бо не мог адмаўляць, што ведаю цябе добра.
- А сябе? Цi ведаеш сябе лепш, чым мяне? Ведаеш пра сябе ўсё?
- Хто ж ведае пра сябе ўсё?
- Дык, можа, ведаеш усё пра мяне?
Дыега завагаўся.
- Так, пане, - сказаў нарэшце цвёрда. - Пра цябе - усё.
I адразу зразумеў, што гэтае прызнанне размiнулася з мэтай, прайшло мiма старога.
- Дзе ж тады мяжа памiж табою i мною? - спытаўся Тарквемада. - Цi не iлюзiя гэта, якую ты сам у сабе стварыў?
- Значыцца, усё-такi сам!
Тарквемада, здавалася, не заўважыў трыумфальнай iнтанацыi ў голасе Дыега.
- Калi ты ведаеш мяне, а я - не ты, калi ты ведаеш мяне лепш, чым сябе, дык, можа, i ты - не ты ў такiм сэнсе, як табе думаецца. Можа, тваёй натуры ўласцiва перш за ўсё тое, што ты ведаеш дакладна i ўсебакова, а не тое, што сам расцэньваеш як няяснае i цьмянае.
- Што ж, па-твойму, азначае - быць самiм сабою?
- Быць, - адказаў Дыега без вагання.
- А можа, ведаць? Цi можаш ты iснаваць, дзякуючы несвядомасцi, пазбаўляючы iснаванне свядомасцi? Што вырашае тваё прызначэнне: iснаванне цi свядомасць?
- Ведаю, - усклiкнуў Дыега, - ты хочаш забiць маю свядомасць.
Тарквемада ўсмiхнуўся, нiбы нешта разумеючы.
- Наадварот.
- Хочаш, каб яна была тваёй?
- Падсунь мне крэсла, сыне мой, - сказаў Тарквемада.
Дыега зрабiў гэта, пасля стаў перад iм.
- Хочаш забраць у мяне маю свядомасць, - паўтарыў ён.
Тарквемада рухам, быццам яму холадна, падцягнуў пад шыю цёмную сутану. Маўчаў, раздумваючы.
- Бог, сыне мой, - сказаў нарэшце, - асаблiвай любоўю адарае палкiя душы. Не часта людзям даецца палкасць. Калi ж, аднак, ты так багата адораны, тым болей, сыне мой, ты павiнен думаць, якiм мэтам служыць твая палкасць.
- А, дык усё-такi яна мая!
- Цi служыць царству божаму цi царству сатаны.
- Iначай, ойча, чым ты, я ўяўляю сабе царства божае.
