[705]
Письмо к Декарту от 28 октября 1645 г. — V 322–323.
[706]
Письмо к Елизавете от 3 ноября 1645 г. — IV 332-ЗЗЗ[16].
[707]
Письмо к Декарту от 30 ноября 1645 г. — V 336.
[708]
Письмо к Елизавете от января 1646 г. — IV 353–354[17*].
[709]
Возможно, что Декарт позаимствовал эту аллегорию у какого-нибудь проповедника или какого-нибудь теолога или вспомнил о наставлениях, которые получал в Л а Флеш, однако мы не встречали ее ни у одного теолога, которого читали. Но в любом случае, можно найти ее корни у св. Фомы, который охотно использует для объяснения соотношения случая и провидения такой образ: «Respondeo dicendum quod in rebus inferioribus videntur quaedam a fortuna vel casu provenire. Contingit autem quandoque quod aliquid ad inferiores causas relatum est fortuitum vel casuale, quod tamen relatum ad causam aliquam superiorem invenitur esse per se intentum: sicut si duo servi alicujus domini mittantur ab eo ad eumdem locum, uno de altero ignorante; concursus duorum servorum si ad ipsos servos referatur, casualis est, quia accidit praeter utriusque intentionem; si autem referatur ad dominum, qui hoc praeordinavit, non est casuale sed per se intentum»[18*] (Sum. Theol. I 116, 1. Ср.: Сотр. Theol. I 137). Усложнив проблему введением свободного выбора и разрешая ее посредством «средней науки» Молины, мы получили то развитие данного примера, которое и построил Декарт. Добавим, что в письме к принцессе следовало использовать благородный стиль и заменить слуг на дворян.
[710]
Ср. по этому вопросу: «Praeexistente in Deo ante omnem liberum actum suae voluntatis ratione ejus ordinis rerum, auxiliorum et circumstantiarum quern ex sua parte elegit, nec non infinitorum aliorum, qui sua omnipotentia esse poterant, praevidente item quid in unoquoque eorum pro libertate arbitrii creaturarum esset futurum, ex hypothesi quod ipse eum ex sua parte vellet eligere; utique neque quod Deus hunc potius ordinerà elegerit quam alium… in solam liberam ac misericordem voluntatem Dei est referendum, qui pro suo beneplacito id ita voluit»[20*]. A также: «Cum ergo quod Deus eminentia, illimitataque sui intellectus perfectione, praesciat quid pro cujusque arbitrii libertate sit eventurum, nihil de libertate ejus adimat, sed perinde indifferentem ilium relinquat ut in quam maluerit partem se flectat, ac si praescientia in ipso non praeextetisset; eo quod non, quia id praescivit, idcirco arbitrium se flectere debeat in earn partem, sed quia sua libertate se est inflexurum, Deus id praesciverit, praescivissetque contrarium, si pro eadem libertate esset futurum; profecto nihil hac praescientia impediente, eadem libertas ac facultas perveniendi in vitam aeternam, aut ab ea deflectendi, inconcussa perseverai»[21*]
[711]
Loc. cit.,IV 354[23*].
[712]
Sum. theol. I 19, 10 и 11.
[713]
Вот как Альварес, теолог томистской школы, изображает это различение: «Ad tertium respondetur, Deum voluntate antecedente, seu voluntate signi, quae est voluntas secundum quid, velie ut omnes universaliter observent ejus praecepta; non autem id vult voluntate consequente, alias omnes adimplerent Dei praecepta: nam voluntas Dei absoluta, seu consequens semper impletur»[24*] (De auxiliis, lib. V, disp. 33, art. 5). A вот как его формулирует Молина: «Sit prima conclusio: quicquid Deus vult voluntate absoluta, semper impletur. Haec est de fide. Ut vero melius intelligatur, dilucidiusque probetur, sciendum est Deum duobus modis velie aliquid voluntate absoluta. Uno, sine ulla depcndentia ab arbitrio creato, qua liberum arbitrium est. Ejusmodi voluntas, absoluta Dei est quae propriissime appellatur voluntas Dei efficax, cui nulla creatura resistere valeat, idque sive Deus quod ita vult, exequatur per seipsum solum, ut fuit creatio otbis; sive interventu causae secundae, etiamsi voluntas humana aut angelica ea sit, cui necessitatem potest inferre. Comparatione tamen ejus, quod ita exequeretur voluntas creata non haberet rationem liberi arbitrii, eo quod in facultate ipsius non esset facere oppositum… Altero modo dicitur Deus velie aliquid dependenter quidem ab arbitrio creato, qua liberum est, atque adeo sub conditione, si creatum arbitrium id etiam velit… Нас ratione Deus optimus maximus vult omnia bona, quae per arbitrium nostrum sunt futura, non solum voluntate conditionali, si nos quoque ea velimus, sed etiam voluntate absoluta, quatenus ipsi praevidenti ea futura placent; eademque divina ejus ac singularis bonitas per arbitrium nostrum intendit ac vult. Quod autem haec etiam absoluta Dei voluntas semper impleatur, ex eo est manifestum, quia nititur certitudini praescientiae divinae, quod ita res futura sit per nostrum arbitrium, consequiturque in Deo eamdem praescientiam… Secunda conclusio: non semper impletur quod Deus voluntate conditionali vult. Conclusio haec ex dictis disputatione praecedente est manifesta. Vult enim ejusmodi volitione omnes homines salvos fieri, nee tamen omnes salutem assequuntur. Vult item sua praecepta et consilia observari, quae tamen passim contemnuntur»[25*]
