скрыўленыя, стаптаныя, крыху маладзейшыя за iх, боты, кожная мае ў роце два-тры зубы...
Бедныя бабы!.. Затуманiлi iм мазгi розныя бяздарныя тэлесерыялы.
КАЛЮЧАЕ МАСЛА
- I якога ражна трэба майму малаку?! - скардзiцца гаспадыня суседцы. Здыму смятанку - смятанка густая, палец не лезе, перакулю яе ў бойку, збiваю-збiваю, каб масельца зрабiць...
- I што? - цiкавiцца суседка.
- А нiчога! - адказвае гаспадыня. - Адна сыроватка ў бойцы. А куды што дзяваецца - дзiва нейкае!
- Нячыстая сiла! - коратка i рашуча заключае суседка.
- Што, нячыстая сiла? - уздрыгвае гаспадыня.
- Нячыстая сiла з'ядае тваё масла! Вось што!
- А як гэта яна? - падалася ўсiм целам уперад гаспадыня.
- А вельмi проста!.. Цi заходзiла да цябе тая чарнакнiжнiца?
- А-а... Заходзiла, сядзела, сморгала носам...
- А пра масла была гаворка?
- Пра масла?.. Стаяў у талерцы на стале камячок даўнейшага масла... Яна i паднесла да яго свае падслепаватыя вочкi, i залопала языком: 'Маё ж масла жаўцейшае! Маё ж масла жаўцейшае!..'
- Вось табе i адказ, куды дзяваецца тваё масла з бойкi!
- А куды?!
- А туды, што наслала чарнакнiжнiца нячыстую сiлу ў бойку, яна i есць тваё масла.
- А што рабiць? Я ж ужо трэцi раз пераводжу смятану на сыроватку...
Суседка пераходзiць на шэпт:
- Па-першае, пахадзi з пустой даёнкай памiж яе пракосаў i адразу iдзi даiць сваю карову. Пярэйдзе да цябе малако i ад яе каровы...
- А што далей? - не церпiцца гаспадынi.
- А па-другое, укiнь у бойку тры iголкi, а потым выкульвай смятану i збiвай масла, - шэпча суседка.
- А iголкi для чаго? - здзiвiлася гаспадыня.
- А для таго, што нячыстая сiла, калi пачне жэрцi тваё масла, паколiць язык i ўцячэ з бойкi.
- Дзякуй, суседачка, за добрую параду! - з памакрэлымi вачыма выдыхае гаспадыня...
На гэты раз масла i сапраўды згрудзiлася ў вялiкi жоўты ком, якi пагойдваўся не ў сiвой сыроватцы, а ў беленькай маслянцы.
Шчаслiвая гаспадыня ўрачыста паклала масла на талерку, лыжкай абгладзiла, абкруглiла яго, аблiзала лыжку i паставiла талерку на сярэдзiну стала. Хацела накрыць ручнiком ад мух, але адчынiлiся дзверы i праз парог ступiў брыгадзiр.
- О-го-го! Якое масла! - усклiкнуў брыгадзiр. - А каб да гэтага масла (i брыгадзiр пачухаў пад носам), дык i смага б згасла!..
'Прыйдзецца ставiць пляшку, - падумала гаспадыня, - i каб яна табе ўпоперак стала!..'
- Дзякуй, што зайшлi! - замiтусiлася яна. - Зараз прагонiм смагу! Хвiлiначку!
Нарэзаўшы сала i хлеба, паставiла яна на стол пляшку самагонкi i налiла брыгадзiру поўную шклянку.
- А сабе! Кульнi, пакуль пiшу працаднi! - пажартаваў ён.
- I сабе, i сабе, куды ж я дзенуся! - i гаспадыня налiла сабе ў кiлiшак.
- Ну, будзем! - i брыгадзiр, праганяючы смагу, некалькiмi глыткамi апаражнiў шклянку.
- Сальца бярыце! Сальца! - частуе гаспадыня.
- Не! Я пачну з масельца! Такое жоўценькае i апетытнае, што само ў рот просiцца! - i брыгадзiр паклаў на хлеб вялiкi кавалак масла. Хлеб з маслам, нiбы сом у вiр, нырнулi ў брыгадзiраў рот, i яго скiвiцы пачалi перамалваць гаспадынiны прысмакi.
Раптоўна брыгадзiр ускочыў з лавы i зароў:
- Ой, нячыстая сiла! Ой, халера!
- Што? Што здарылася, брыгадзiрка?! - да паўсмерцi перапужалася гаспадыня.
Брыгадзiр стаяў з шырока разяўленым ротам, з якога дастаў iголку. Начальнiцкi язык быў у крывi.
Гаспадыня падумала: 'Калi ўжо сам брыгадзiр зароў 'нячыстая сiла', значыцца, з бойкi яна пераскочыла ў брыгадзiраў рот... I дзякуй Богу - самае месца для яе!' - з палёгкай уздыхнула яна.
ВЫШЫВАНКА
Ёсць сярод майго прыдбанага за жыццё 'багацця' адна сапраўды бясцэнная для мяне рэч. Гэта - вышываная кашуля.
Бяру яе калi-нiкалi ў рукi, з хваляваннем апранаю i адаграваюся душой, вяртаюся ў юнацтва, адчуваю сябе маладым, прыгожым, шчаслiвым!
Здавалася б, што тут надзвычайнага i незвычайнага? Кашуля як кашуля, праўда, аздобленая нацыянальным вышываннем. Але ў гэтай нацыянальнай асаблiвасцi яе i незвычайнасць.
Не ведаю, чым кiравалася мая матуля тады, сорак гадоў назад, нацыянальнымi пачуццямi цi адчуваннем прыгажосцi, але яна купiла нам, тром сынам, па вышыванцы. Купiла самым першым у вёсцы! I купiла, нягледзячы на тое, што кожная капейчына была на ўлiку, а вышываныя кашулi каштавалi значна даражэй за звычайныя.
Затое як мама свяцiлася гонарам i радасцю, калi мы апраналi кашулi на свята цi iдучы на вечарынку. Ды i самi мы, гледзячы адзiн на другога, свяцiлiся незвычайным святлом.
Што нi кажыце, а падсвядома, у глыбiнi душы, мы, апранаючы нацыянальныя кашулi, больш адчувалi сваю еднасць з зямлёй, на якой нарадзiлiся. Гэтае адчуванне абвастралася i таму, што ты меў гонар насiць нацыянальную вопратку, i таму, што тады ў вёсцы гучала толькi беларуская мова.
Сёння хтосьцi мог бы назваць гэта нацыяналiзмам. Але ж сэрца нам цешыла сваё, беларускае. Мы ж не прынiжалi iншыя нацыянальнасцi, носячы вышыванкi. Якi ж гэта нацыяналiзм?..
А цяпер уявiце вясковыя танцы. Хлапец у вышыванай кашулi запрашае на танец дзяўчыну, на якой - модная тады белая, ды яшчэ з узорцамi, кофтачка. I плывуць у танцы такiя прыгожыя, урачыстыя пары - вачэй не адарваць!
Не ва ўсiх хлопцаў былi вышыванкi, але ж i нямала было ўладальнiкаў нацыянальнай прыгажосцi i годнасцi.
Як не хапае сёння гэтага!
У кнiзе паэм 'Люстэрка лёсу' я сфатаграфаваны ў вышыванай кашулi. Хтосьцi мог i падумаць: 'Вось апрануў нечую вышыванку, каб выпендрыцца'. Не! Гэта мая, родная, тая кашулька, якая сорак гадоў назад, з мамiнай ласкi, сагравала мне душу, рабiла сапраўдным сынам сваёй зямлi.
МОЙ ЯДВIГIН Ш.
Чаму мой, а не наш, як, напрыклад, Янка Купала, Максiм Багдановiч, Якуб Колас?..
Цi не таму, што толькi я - яго аднавясковец, што я сын бацькоў, якiя добра ведалi сям'ю Лявiцкiх i шмат распавядалi мне пра яе? Мой i таму, што я больш за паўстагоддзя цесна звязаны з сядзiбай Ядвiгiна Ш. i кожны год - шмат разоў за год - чышчу знакамiтую крынiчку i ратую ад канчатковага знiшчэння не менш знакамiты дуб-дзядулю. Мой Ядвiгiн Ш. i таму, што я катэгарычна не дазволiў археалагiчным руплiўцам пералапачваць падмурак колiшняга дома Лявiцкiх у пошуках невядома чаго. Мне не хацелася, каб святое месца зноў парушылi, разрылi, зруйнавалi - нiбы адкапалi нябожчыка i вытраслi яго кiшэнi, тым больш што ўжо аднойчы калгасныя трактарысты, у пошуках золата, перавярнулi падмурак шмат разоў.
Яшчэ i таму мой Ядвiгiн Ш., што я паставiў памятны знак ля закiнутай сядзiбы, якi праз год пачалi ламаць i знiшчаць сучасныя вар'яты, я, хто скандэнсаваў у паэме 'Пан Лявiцкi' не лiтаратурную вычурнасць, а бiяграфiчнасць яго лёсу...
Можна было б працягваць пералiк таго, што звязвае мяне з Ядвiгiным Ш., але вам i так намулiлi вочы аўтарскiя 'я'. У
даным выпадку я не саромлюся такой нясцiпласцi, бо ўсе мае 'я' аддадзены Антону Iванавiчу Лявiцкаму.
Хто сёння стане на абарону знакамiтага нашага суайчыннiка? Адзiнкi! I галасы тых адзiнак паглыне мёртвая абездухоўленасць нацыi. Вось чаму сярод гэтага глухога маўчання я i заяўляю:
- Мой Ядвiгiн Ш.!
Пра Ядвiгiна Ш. распавядаць i проста, i складана.
Проста i прыемна таму, што ён - таленавiтая, творчая асоба, вядомая ў лiтаратурным асяроддзi як пiсьменнiк, паэт, публiцыст.
Адно толькi тое, што Ядвiгiн Ш. з'яўляецца першапачынальнiкам беларускай прозы, надае яго
