экiпаж? Праўда, гэтак наўрад цi магло здарыцца: другога карабля я не бачыў.
Але якi б лёс нi напаткаў тых няшчасных, я не мог iм дапамагчы, i мне заставалася толькi аплакваць iх пагiбель.
Мне было шкада i iх i сябе.
Яшчэ больш пакутлiва, чым раней, я адчуў у гэты дзень увесь жах свае адзiноты. Ледзь толькi я ўбачыў карабель, я зразумеў, як страшэнна змаркоцiўся я без людзей, як страшэнна мне хочацца бачыць iх твары, чуць iх галасы, пацiскаць iм рукi, размаўляць з iмi! Мае вусны мiжвольна i бясконца паўтаралi словы: 'Ах, калi б хоць два цi тры чалавекi... не, няхай сабе нават хоць адзiн толькi выратаваўся i прыплыў да мяне! Ён быў бы мне таварышам, сябрам, i я здолеў бы дзялiць з iм гора i радасць'.
Нi разу за ўсе гады мае адзiноты не адчуваў я такога палкага жадання сустрэчы з людзьмi.
'Няхай бы хоць толькi адзiн! Ах, хоць бы адзiн!' - паўтараў я тысячу разоў.
I гэтыя словы распальвалi ва мне такi сум, што, вымаўляючы iх, я сутаргава сцiскаў кулакi i так моцна сашчэплiваў зубы, што потым доўга не мог iх расцяць.
РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАТЫ
Рабiнзон робiць намер пакiнуць сваю выспу
Да апошняга года майго жыцця на выспе я так i не даведаўся, цi выратаваўся хто-небудзь з таго карабля, якi загiнуў.
Праз некалькi дзён пасля караблекрушэння я знайшоў на беразе, насупраць таго месца, дзе разбiўся карабель, цела юнгi. Я глядзеў на яго, шчыра сумуючы. У яго быў такi мiлы, такi дабрадушны малады твар! Магчыма, калi б ён застаўся жывы, я палюбiў бы яго, i жыццё маё зрабiлася б куды шчаслiвейшым.
Але не варта плакаць па тым, чаго ўсё роўна не вернеш. Я доўга блукаў па ўзбярэжжы, а потым зноў падышоў да тапельца. На iм былi кароткiя палатняныя штаны i матроская куртка. Не было нiякiх прыкмет, па якiх можна было б вызначыць, якой ён нацыянальнасцi: у кiшэнях у яго я не знайшоў нiчога, апрача дзвюх залатых манет i люлькi.
Бура сцiхла, i мне страшэнна захацелася ўзяць лодку i дабрацца на ёй да карабля. Я не сумняваўся, што знайду там нямала карысных рэчаў, якiя могуць мне спатрэбiцца. Але не толькi гэта спакушала мяне: больш за ўсё мяне хвалявала надзея, што, магчыма, на караблi засталася якая-небудзь жывая iстота, якую я здолею выратаваць ад смерцi.
'I калi я выратую яе, - казаў я сабе, - маё жыццё будзе куды больш светлым i радасным'.
Гэта думка завалодала ўсiм маiм сэрцам: я адчуваў, што нi днём нi ноччу не буду ведаць спакою, пакуль не наведаю разбiтае судна. I я сказаў сабе: 'Няхай будзе што будзе, а я паспрабую дабрацца туды. Чаго б гэта мне нi каштавала, я павiнен адправiцца ў мора, калi не хачу, каб мяне замучыла сумленне'.
З гэтым рашэннем я паспяшаўся вярнуцца да сябе ў крэпасць i пачаў рыхтавацца да цяжкай i небяспечнай паездкi.
Я ўзяў хлеба, вялiкi збан прэснай вады, бутэльку рому, карзiну з разынкамi i компас. Узвалiўшы сабе на плечы ўсю гэту каштоўную паклажу, я накiраваўся да таго берага, дзе стаяла мая лодка. Вычарпаўшы з яе ваду, я склаў у яе рэчы i вярнуўся па новы груз. На гэты раз я прыхапiў з сабою вялiкi мяшок рысу, другi збан прэснай вады, дзесяткi два ячменных праснакоў, бутэльку казiнага малака, кавалак сыру i парасон.
Усё гэта я з вялiкай цяжкасцю перанёс у лодку i адчалiў. Спачатку я пайшоў на вёслах i трымаўся, па магчымасцi, блiжэй да берага.
Калi я дасягнуў паўночна-ўсходняга канца выспы i трэба было ўзняць ветразь, каб пусцiцца ў адкрытае мора, я спынiўся ў нерашучасцi.
'Iсцi цi не iсцi? Рызыкаваць цi не?' - пытаўся я сам у сябе.
Я зiрнуў на хуткi струмень марскога цячэння, што абгiнала выспу, i ўспомнiў, якая страшэнная небяспека пагражала мне ў час мае першай паездкi. I памалу мая рашучасць пачала слабець. Тут абодва цячэннi сутыкалiся, i я добра бачыў, што ў якое б цячэнне я нi трапiў, любое з iх знясе мяне далёка ў адкрытае мора.
'Мая ж лодка такая малая, - казаў я сабе, - што варта ўзняцца свежаму ветру, i яе зараз жа захлiсне хваляй, i тады мая пагiбель немiнучая'.
Пад уражаннем гэтых думак я зусiм аслабеў i ўжо гатовы быў адмовiцца ад свае задумы. Я зайшоў у невялiчкую бухтачку, прычалiў да берага, сеў на пагорак i глыбока задумаўся, не ведаючы, што мне рабiць.
Але неўзабаве пачаўся прылiў, i я ўбачыў, што справа выглядае ўжо зусiм не так кепска: выявiлася, што адлiў iдзе з паўднёвага боку выспы, а цячэнне прылiву - з паўночнага, так што калi я, вяртаючыся з разбiтага судна, буду трымаць курс да паўночнага берага выспы, то застануся жывы i здаровы.
Значыць, баяцца няма чаго. Я зноў падбадзёрыўся i вырашыў заўтра ж, на свiтаннi, выйсцi ў мора.
Надышла ноч. Я пераначаваў у лодцы, накрыўшыся матроскiм бушлатам, а ранiцай рушыў у дарогу.
Спачатку я ўзяў курс у адкрытае мора, прама на поўнач, пакуль не трапiў у струмень цячэння, якое накiроўвалася на ўсход. Мяне панесла вельмi хутка, i менш чым за дзве гадзiны я даплыў ужо да карабля.
Змрочнае вiдовiшча адкрылася маiм вачам: карабель (вiдаць, гiшпанскi) уткнуўся носам памiж двух уцёсаў.
Карма была знесена; уцалела толькi насавая частка. I грот-мачта i фок-мачта былi спiлаваны.
Калi я падышоў да борта, на палубе паказаўся сабака. Убачыўшы мяне, ён пачаў кiдацца i скавытаць, а калi я паклiкаў яго, ён скочыў у ваду i падплыў да мяне. Я ўзяў яго ў лодку. Сабака памiраў з голаду i смагi. Я даў яму кавалак хлеба, i ён накiнуўся на яго, як згаладалы ў снежную зiму воўк. Калi сабака наеўся, я даў яму крыху вады, i ён пачаў так прагна хлябтаць, што напэўна лопнуў бы, калi б даць яму ўволю.
Затым я падняўся на карабель. Першае, што я ўбачыў, гэта былi два трупы: яны ляжалi ў рубцы, моцна счапiўшыся рукамi. Вiдаць, калi карабель наскочыў на скалу, яго ўвесь час залiвала велiзарнымi хвалямi, таму што была страшэнная бура, i гэтыя два чалавекi, баючыся, каб iх не змыла за борт, ухапiлiся адзiн за аднаго ды так i захлынулiся. Хвалi былi такiя высокiя i так часта захлiствалi палубу, што карабель, па сутнасцi, увесь час знаходзiўся пад вадой, i тыя, каго не змылi хвалi, захлынулiся ў каютах i ў кубрыку.
Апрача сабакi, на караблi не засталося нiводнай жывой iстоты.
Большую частку рэчаў, вiдаць, таксама змыла ў мора, а тыя, што засталiся, прамоклi. Праўда, у труме стаялi нейкiя бочкi з вiном цi з гарэлкай, але яны былi такiя вялiкiя, што я нават не спрабаваў скрануць iх з месца.
Было там яшчэ некалькi скрыняў, якiя, вiдаць, належалi матросам; дзве скрынi я знёс у лодку, нават не паспрабаваўшы адчынiць iх. Калi б замест насавой часткi ўцалела карма, мне, напэўна, трапiлася б нямала дабра, таму што нават у гэтых дзвюх скрынях я пасля знайшоў сякiя-такiя каштоўныя рэчы. Карабель, вiдаць, быў вельмi багаты.
Апрача скрынь, я знайшоў на караблi бочачку з нейкiм спiртным напiткам. У бочачцы было не менш за дваццаць галонаў, i мне давялося нямала памучыцца, каб перацягнуць яе ў лодку. У каюце я знайшоў некалькi стрэльбаў i вялiкую парахаўнiцу, а ў ёй фунты чатыры пораху. Стрэльбы я пакiнуў, бо яны мне былi не патрэбны, а порах узяў. Узяў я таксама шуфлiк i шчыпцы для вугалю, яны мне былi вельмi патрэбны. Узяў два медныя кацялкi i медны кафейнiк.
З усiм гэтым грузам, а таксама з сабакам я адчалiў ад карабля, бо пачынаўся прылiў. У той жа дзень, недзе к гадзiне ночы, я вярнуўся на выспу стомлены i змучаны ўшчэнт. Я вырашыў перанесцi сваю здабычу не ў пячору, а ў новы грот, таму што туды было блiжэй. Ноч я зноў пераначаваў у лодцы, а ранiцой, падмацаваўшыся снеданнем, выгрузiў на бераг прывезеныя рэчы i ўважлiва iх перабраў i перагледзеў. У бочачцы быў ром, але, сказаць па праўдзе, няўдалы, куды горшы за той, якi мы пiлi ў Бразiлii.
Затое, калi я адчынiў скрынi, я знайшоў у iх многа карысных i каштоўных рэчаў.
У адной з iх быў, напрыклад, куфэрак вельмi зграбнай i мудрагелiстай формы. У куфэрку было многа бутэлек з прыгожымi срэбнымi коркамi; у кожнай бутэльцы не менш трох пiнт выдатнага духмянага лiкёру.
Там жа я знайшоў чатыры бляшанкi цудоўнай зацукраванай садавiны; на жаль, дзве з iх былi сапсаваны салёнай марской вадой, але дзве былi так шчыльна закаркаваны, што ў iх не пранiкла нi кроплi вады. У скрынi я знайшоў некалькi зусiм яшчэ моцных сарочак, i гэта знаходка мяне вельмi ўзрадавала; затым паўтары тузiны каляровых шыйных хусцiнак i столькi ж белых палатняных насавых хусцiнак, якiя мяне вельмi ўзрадавалi, таму што няма нiчога прыемней, як у гарачыню выцiраць спацелы твар тонкай палатнянай хусцiнкай.
На дне скрынi я знайшоў тры мяшэчкi з грашыма i некалькi невялiкiх злiткаў золата, вагою, мне здаецца,
