Если же мы допустим существование вакуума между небом и Землей, то он не будет ни плотным, ни разреженным. И, однако, Демокрит воображал, что глаз, расположенный на земле, может увидеть муравья на небе, как говорит Аристотель во II книге
Septimum vero quod exigitur ad visum est tempus sensibile. Nam Aristoteles dicit libro De memoria et reminiscentia, quod omnis intellectus noster est cum continuo et tempore: multo ergo magis sensus. Nam operatio intellectus est spiritualis, et operatio sensus est corporalis. Caeterum si repente ante oculos res deferatur, non videtur distincte et perfecte, et ideo ad sufficientem visum exigitur tempus sensibile, in quo fiat iudicium visus. ...
Седьмое, что требуется для акта видения, — воспринимаемый чувствами [промежуток] времени. Ибо Аристотель утверждает в книге
Octavum quod exigitur ad visum est sanitas visus cum naturali sua dispositione: nam oculus erutus, vel caecus, vel multum laesus, vel turbatus ex aliquo humore fluente, vel ex resolutione vaporum con fundentium pupillam non potest iudicare de rebus, ut patet, et ideo non oportet hie immorari. Si enim oporteat dici aliquid, plus de hoc patebit in sequentibus.
Глава IV
Восьмое, что требуется для акта видения — здоровый [орган] зрения со своими естественными качествами, ибо выколотый, слепой или сильно поврежденный глаз, равно как и глаз, [нормальному функционированию которого] препятствует разлитие какой-либо влаги, или же глаз, зрачок которого затуманен испарениями, не может выносить суждения о вещах, что совершенно очевидно, а потому на этом не стоит задерживаться. Если же и нужно будет сказать что-либо еще, то таковое будет разъяснено далее.
De situ quidem, qui est ultimum in visu, non potest hie explicari, quia coincidit cum aliis de quibus postea dicendum est
А о положении, что является последним [из того, что необходимо] для акта видения, мы не можем вести речь здесь, поскольку оно соотносится с тем, о чем будет сказано позже.
Habens capitula tria. Primum docet expressius quam superius, quae sunt sensibilia per se et per accidens.
Habitis his octo sine quibus non potest fieri visio, videndum est quae sunt cognoscenda per visum, et quibus modis cognoscantur et certificetur, et qualiter et quare errat visus in cognitione visibilium, cum fuerit visus per radios rectos factus. Sciendum ergo quod quando haec novem non egrediuntur temperamentum, scilicet nec excellunt nec diminuuntur, tunc fit visus certificatus. Quando ergo egrediuntur modum vel deficiendo vel excedendo, tunc fit error in visu. Sunt autem certificabilia per visum viginti duo prius enumerata, ut lux, color, remotio c.; et praeter hoc visus percipit hominem et equum et caeteras res huius mundi. Nam per lucem et colorein ilia viginti cognoscuntur. Deinde mediantibus luce et colore et illis viginti alia fiunt nota, ut est possibile sensui, nam sensus particula res non possunt de omnibus certificari: sed ilia viginti duo sensus particularis et communis et imaginatio possunt comprehendere sine errore, dummodo octo praedicta non egrediantur temperamentum. Vocantur autem sensibilia per se de quibus possunt certificare, sed de quibus non possunt certificare sunt sensibilia per accidens.
Раздел X
Имеющий три главы. В первой дано более развернутое, нежели ранее, объяснение того, что есть чувственно воспринимаемое per se и per accidens.
Глава I
Установив восемь [условий], без которых акт видения невозможен, надо рассмотреть то, что познается посредством зрения, а также то, сколькими способами оно познается и удостоверяется, а также как и почему зрение ошибается в познании видимого, когда акт видения осуществляется по прямым лучам. Итак, надо знать, что когда эти девять [условий] не отклоняются от нормы, как это бывает, когда норму превосходят или не достигают, тогда имеет место достоверный акт видения. Когда же такое отклонение происходит, тогда имеет место ошибка зрения. А достоверным образом зрением познаются двадцать два перечисленных выше [свойства], т. е. свет, цвет, удаленность и т.д.; кроме того, зрение воспринимает человека, лошадь и прочие вещи этого мира. В самом деле, те двадцать [свойств] познаются с помощью цвета и света, а затем при помощи цвета, света и этих двадцати [свойств] познается прочее, насколько это возможно для зрения, ибо отдельное чувство не может предоставлять достоверное знание обо всем. Но отдельное чувство, общее чувство и воображение могут безошибочно познавать эти двадцать два [свойства], если восемь вышеуказанных [условий] не отклоняются от нормы. А чувственно воспринимаемым per se называется то, о чем [указанные способности чувственной души] могут предоставлять достоверное знание; то же, о чем они знание предоставлять не могут, называется чувственно воспринимаемым per accidens.
Et licet prius tactum sit de his sensibilibus per se et per accidens. tamen ne aliquis error incurrat, necesse est ut uberius exponantur Dico ergo quod sensibilia per accidens sunt dupliciter: quaedam possunt certificari ab aliis virtutibus animae sensitivae, ut ab aes timativa et memorativa, ut prius dictum est, quae tamen dicuntus sensibilia per accidens respectu sensuum particularium, et sensus communis et imaginationis, quoniam sensus tales non percipient huiusmodi secundum se et per se, sed quia reperiuntur in eisdem rebus cum suis sensibilibus per se; ut quia inimicitia respectu agni est simul cum figura et colore lupi, agnus in videndo lupum videt inimicum et coloratum, sed de inimico nihil iudicat oculus per se, sed solum quia invenitur cum colorato. Et quia sensus particularis et communis vulgariter vocantur sensus, ideo sensibilia de quibus illi certificant vocantur sensibilia per se, et de quibus illi non certificant vocantur sensibilia per accidens, quamvis aliqua illorum possint ab aliis virtutibus animae interioribus cognosci. Aestimativa enim, et cogitativa et memorativa non vocantur sensus vulgato nomine, quamvis sint partes animae sensitivae, et ideo sensibilia ab illis vocantur sensibilia per accidens, propter hoc quod sensibilia referuntur ad sensus particulares et communem.
И хотя прежде мы касались этого чувственно воспринимаемого per se и per accidens, тем не менее, чтобы не случилось ошибки, необходимо представить [эту тему] более подробно. Итак, я говорю, что чувственно воспринимаемое per accidens бывает двух видов. Чувственно воспринимаемое первого вида, как было сказано ранее, может познаваться с достоверностью иными способностями чувственной души, т.е. эстимативной способностью и памятью. Это чувственно воспринимаемое называется чувственно