Муж кажа:
- Жонка, спускайся да мяне.
А жонка адказвае:
- Не, муж, ты да мяне падымайся.
Муж кажа:
- Не, ты спусцiся, я не магу да цябе падняцца.
А жонка адказвае:
- Не, ты падымiся, я не магу да цябе спусцiцца.
Так яны i да гэтага часу ўсё лятаюць i спрачаюцца. А велiкан узяў свой жалезны кiй i пайшоў далей хадзiць па свеце.
КАРОЛЬ З ЗАЛАТОЙ ГАРЫ
Было ў аднаго купца двое дзяцей, хлопчык i дзяўчынка, i былi яны маленькiя i не ўмелi яшчэ хадзiць. Адправiў аднойчы купец за мора караблi з усiм таварам сваiм, i спадзяваўся шмат грошай з таго займець; але вось прынеслi вестку, што караблi тыя пайшлi на дно, патапiлiся. I зрабiўся ён замест багатага чалавека бедным, застаўся ў яго толькi кавалачак зямлi за горадам. Каб неяк пра гора забыцца, выйшаў чалавек з дому ў поле i там пачаў хадзiць, i раптам з'явiўся перад iм маленькi чорны чалавечак i пытае, чаго ён зажурыўся, якая ў яго самота на сэрцы. Сказаў тады купец:
- Калi б ты мог дапамагчы мне, то расказаў бы я.
- Хто ведае, - кажа чорны чалавечак, - можа, i дапамагу.
Прызнаўся тады купец, што ўвесь ягоны тавар у моры ўтапiўся, i застаўся ў яго толькi гэты кавалачак зямлi.
- А ты не бядуй, - падбадзёрыў чалавечак, - калi ты мне паабяцаеш даставiць сюды, на гэта вось месца, праз дванаццаць гадоў тое, што цябе ў нагу таўкане, то атрымаеш грошай столькi, колькi захочаш.
Падумаў купец: 'Ну, гэта, пэўна, мой сабака', - а пра свайго маленькага сына ён забыўся, - i пагадзiўся тады; даў чорнаму чалавечку распiску, пячатку да яе прыклаў i дамоў накiраваў хутчэй.
Вярнуўся купец дадому, а маленькi сын узрадаваўся; пачаў, трымаючыся за лаву, да бацькi прабiрацца i моцна ўчапiўся ў каленi. Спалохаўся бацька, успомнiў пра сваё абяцанне i зразумеў цяпер, чаго ён у полi наабяцаў. А паколькi нiякiх грошай у скрынях, што стаялi ў пакоях, не знайшоў, то падумаў, што чалавечак, мабыць, пажартаваў. Мiнуў месяц, палез купец на гарышча, хацеў разбiраць там стары посуд з волава, каб прадаць яго, як раптам бачыць вялiкую кучу грошай. I радасна-весела зрабiлася яму. Пачаў ён зноў тавары купляць i неўзабаве зрабiўся купцом яшчэ больш важным, чым раней быў, i журбоцiцца яму цяпер нi пра што не даводзiлася. Тым часам сын яго вырас, зрабiўся ён разумным, разважлiвым.
Але чым хутчэй блiзiлiся дванаццаць гадоў, з тае пары, як сустрэў у полi чорнага чалавечка, тым больш неспакойным рабiўся купец, i на ягоным твары ўсё часцей блукаў страх. Вось i пытаецца аднойчы сын у бацькi, што з iм такое. Бацьку не хацелася гаварыць сыну пра ўсё тое, але хлапец так доўга яго ўпрошваў, што нарэшце стары прызнаўся, чаго наабяцаў некалi чорнаму чалавечку i што за гэта атрымаў шмат грошай, i што абяцанне трэба выконваць, бо ў чорнага чалавечка ёсць купцова распiска з пячаткай, i што час расплаты будзе ўжо хутка, як толькi споўнiцца дванаццаць гадоў з тае пары, калi купец хадзiў у поле.
- Вы ўжо, татка, - кажа сын, - не бойцеся, усё будзе добра, чорны чалавечак не мае нада мной сiлы.
Папрасiў сын у святога айца благаславення, i калi наблiзiўся тэрмiн, разам з бацькам выйшаў у поле; намаляваў сын круг i стаў разам з бацькам у сярэдзiну круга. З'явiўся чорны чалавечак i кажа бацьку:
- Ну, цi прынёс ты мне тое, што абяцаў?
Бацька маўчыць, нiчога не кажа, а сын пытае:
- Што табе трэба?
Чорны чалавечак кажа:
- Мне трэба з бацькам тваiм пагутарыць, а не з табой.
Адказаў сын:
- Ты майго бацьку абхiтрыў, абдурыў, вяртай распiску назад.
- Не, - кажа чорны чалавечак, - ад свайго права не адступлюся.
Доўга яны мiж сабой спрачалiся i, нарэшце, дамовiлiся, што сын з гэтага часу належыць нячысцiку, а не роднаму бацьку, i павiнен сын сесцi на караблiк, што стаiць на рацэ, а бацька мусiць уласнай нагой адпiхнуць той караблiк ад берага, i няхай сабе плыве сын, куды хвалi панясуць.
Развiтаўся сын з бацькам, сеў на караблiк, i давялося бацьку адпiхнуць той караблiк ад берага ўласнай нагой. Перакулiўся караблiк уверх дном, апынулася палуба ў вадзе, i падумаў бацька, што сын ягоны загiнуў. Вярнуўся дадому, пачаў гараваць ды плакаць.
Але караблiк не патануў, а спакойна паплыў сабе далей, i сядзеў у iм юнак у поўнай бяспецы; i плыў караблiк доўга-доўга, пакуль, нарэшце не прыстаў да невядомага берага. Выйшаў юнак на бераг, бачыць - стаiць перад iм цудоўны палац, i ён пайшоў прама да таго палаца. Але толькi пераступiў парог, бачыць, што палац той зачараваны. Абышоў юнак усе пакоi, а яны пустыя; зазiрнуў ён тады ў апошнi пакой, а там ляжыць на падлозе ды звiваецца гадзюка. А была гадзюка зачараванай дзяўчынай; убачыла яго, узрадавалася ды кажа:
- Ты з'явiўся, мой збавiцель? Я чакала цябе, зачакалася ажно дванаццаць гадоў. Гэта каралеўства зачараванае, i ты павiнен з яго чары зняць.
- А як жа мне гэта зрабiць? - пытае ён.
- Сёння ноччу з'явяцца дванаццаць чорных чалавечкаў, усе яны абвешаны ланцугамi; яны пачнуць цябе распытваць, што ты робiш тут, але ты маўчы, нi слова не кажы, не адказвай iм, як бы яны над табой не здзеквалiся б. Яны будуць цябе мучаць, бiць, а ты цярпi, нiчога не кажы; апоўначы яны павiнны пакiнуць палац. У наступную ноч з'явяцца iншыя дванаццаць чалавечкаў, на трэцюю ноч - дваццаць чатыры, i адсякуць яны табе галаву; але апоўначы iх улада скончыцца, i калi ты вытрымаеш i не прамовiш нiводнага слова, то ўздзеянне чараў на мяне спынiцца. Я прыйду да цябе i прынясу з сабой бутэлечку з жывой вадой. Папырскаю на цябе вадзiцай, i ты зноў ажывеш, будзеш здаровы, як раней. I ён сказаў ёй:
- Я з радасцю цябе вызвалю.
I вось здарылася ўсё так, як яна казала; чорныя чалавечкi не змаглi прымусiць яго загаварыць, i на наступную ноч зрабiлася гадзюка цудоўнай каралевай; яна з'явiлася з жывою вадою, ажывiла хлапца. Кiнулася яна да яго на шыю, пачала цалаваць яго, было радасна i весела ва ўсiм палацы. Адгулялi вяселле, i ён зрабiўся каралём Залатой гары. I вось зажылi яны разам у шчасцi i дастатку, i нарадзiла каралева цудоўнага хлопчыка. Мiнулi ўжо гады i ўспомнiў кароль свайго бацьку; зашчымiла ў яго на сэрцы i захацелася яму наведаць бацькоўскi дом. Але каралева не захацела яго адпускаць, сказала:
- Я загадзя ведаю, што гэта прынясе мне гора.
Аднак ён не супакоiўся да тае пары, пакуль яна не згадзiлася з iм. Дала яму на развiтанне каралева пярсцёнак ды сказала:
- Вазьмi гэты пярсцёнак, надзень яго на палец, i ён умомант перанясе цябе туды, куды ты захочаш; але паабяцай мне, што ты не выкарыстаеш пярсцёнак для таго, каб забраць мяне да бацькi твайго.
Ён паабяцаў ён гэта, надзеў пярсцёнак на палец i пажадаў перанесцiся на радзiму, да горада, дзе жыў яго бацька. I ў адно iмгненне вока апынуўся там, i захацелася яму трапiць у сам горад. Падышоў ён да варотаў, але ахова не хацела яго пускаць, бо апрануты ён быў у дзiўнае, хоць i багатае, адзенне. Тады хлапец падняўся на гару, дзе пастух пасвiў статак, памяняўся з iм адзеннем, апрануў старую пастухоўскую куртку, i нiхто ў варотах на гэты раз яго не затрымаў, i ён прайшоў у горад. Вось завiтаў да бацькi i аб'явiў, хто ён такi; але бацька нiяк не мог паверыць, што гэта яго родны сын, i сказаў:
- Хоць быў у мяне сын, але ён даўно памёр. Бачу я, ты бедны, занядбаны пастух, магу цябе накармiць удосталь.
Тады гаворыць пастух сваiм бацьку-мацi:
- Я сапраўды ваш сын. Можа, вы ведаеце, якую метку на маiм целе, па якой маглi б мяне пазнаць?
- Ведаю, - кажа мацi, - была ў нашага сына пад правым плячом чырвоная радзiмка.
Ён расшпiлiў кашулю, i яны ўбачылi ў яго пад правым плячом чырвоную радзiмку i перасталi тады сумнявацца, што ён сапраўды iх родны сын. Пасля сын прызнаўся iм, што ён цяпер - кароль Залатой гары, а жонка ў яго - каралева i што ёсць у iх вельмi цудоўны хлопчык-сынок.
А бацька на такiя словы кажа:
- Я нiколi табе не паверу! Якi ж славуты кароль будзе хадзiць у пастухоўскай вопратцы?
