'Не адказвае, не хоча мяне пускаць, а я буду грукаць, пакуль не адчынiць, Нiдзе не дзенецца, пабаiцца суседзяў'. Праз хвiлiну дзверы крыху адчынiлiся, i ў шчылiне ўзнiк бледны Анры з чырвонай скулай на носе. Ён быў у пiжаме. 'Не спаў', - з пяшчотай падумала Люлю.
- Я не хацела ад'язджаць, не пабачыўшыся з табою.
Анры па-ранейшаму маўчаў. Крыху адштурхнуўшы яго, Люлю ўвайшла. 'Якi цяльпук, заўсёды на яго натыкаешся: стаiць, глядзiць сваiмi круглымi вачыма i рукi звесiў, не ведае, куды сунуць сваё цела. Давай- давай, маўчы, я ж бачу, што ты ўсхваляваны, няздольны слова сказаць'. Анры стаяў, сiлячыся праглынуць слiну. Люлю давялося самой зачынiць дзверы.
- Я хачу, каб мы рассталiся сябрамi, - сказала яна.
Анры разявiў рот, нiбыта збiраючыся нешта сказаць, але раптам павярнуўся i пабег прэч. 'Чаго гэта ён?' Люлю не адважвалася пайсцi следам. 'Ён што плача?' Раптам яна пачула, як Анры кашляе: ён быў у прыбiральнi. Калi ён нарэшце выйшаў, Люлю кiнулася яму на шыю i пацалавала ў вусны: з рота пахла ванiтамi. Люлю голасна зарыдала.
- Мне холадна, - прамармытаў Анры.
- Хадзем у ложак, - праз слёзы сказала Люлю, - я магу застацца да ранiцы.
Яны леглi, але Люлю па-ранейшаму душылi рыданнi: яна зноў убачыла сваю спальню, свой добры, свой чысты ложак i гэты чырвоны водблiск у акне. Яна чакала, што Анры яе зараз абдыме, але той, здаецца, не думаў: ён ляжаў, выпрастаўшыся на ўвесь рост, нiбы кол праглынуў. 'Вось ён такi напружаны, калi гамонiць з якiм-небудзь швейцарцам'. Яна ўзяла абедзвюма рукамi яго галаву i пiльна зiрнула ў твар. 'Ты чысты, чысты, ты чысты'. Анры заплакаў.
- Якi я няшчасны, - сказаў ён, - я яшчэ нiколi не быў такi няшчасны.
- I я таксама, - сказала Люлю.
Яны доўга плакалi. Нарэшце яна пагасiла святло i паклала галаву яму на плячо. 'Каб мы заўсёды маглi так ляжаць: чыстыя i журботныя, як двое сiротак; але гэта немагчыма, так у жыццi не бывае'. Жыццё - гэта быў гiганцкi вал, якi мусiў абрынуцца на Люлю i выдраць яе з рук у Анры. 'Твае рукi, твае вялiкiя рукi. Ён ганарыцца iмi, таму што яны ў яго вялiкiя. Кажа, што ў нашчадкаў старажытнага роду заўсёды доўгiя канечнасцi. Цяпер ён нiколi ўжо не будзе сцiскаць мне рукамi талiю - мне заўсёды рабiлася трошкi козытна, але я ганарылася, таму што ён амаль злучаў пальцы. I няпраўда, што ён iмпатэнт, ён чысты, чысты - i, можа, крыху ленаваты'. Яна ўсмiхнулася скрозь слёзы i пацалавала яго некуды пад падбародак.
- Што я цяпер скажу бацькам, - сказаў Анры. - Мая мацi памрэ, як даведаецца.
'I не падумае яна памiраць, наадварот - толькi ўзрадуецца. Будуць збiрацца ўпяцярых за сталом i гаманiць пра мяне, з такiм ганьбавальным выглядам, быццам iм усё пра мяне вядома, проста яны не хочуць казаць пры малодшай, ёй толькi шаснаццаць, яна яшчэ маленькая, каб пры ёй гаварылi пра пэўныя рэчы. А гэтая будзе толькi цiхутка хiхiкаць: яна ж усё будзе ведаць - яна заўсёды ўсё ведае i ненавiдзiць мяне. Якi бруд! I звонку ўсё сапраўды выглядае супраць мяне'.
- Не кажы iм цяпер нiчога, - папрасiла яна. - Скажы, што я паехала ў Нiцу, каб паправiць здароўе.
- Яны не павераць.
Яна пачала хутка i дробна цалаваць Анры ў твар.
- Анры, але ж ты быў са мною не надта прыязны.
- Праўда, - сказаў Анры, - я быў не надта прыязны. Але ж i ты, - дадаў ён, падумаўшы, - ты таксама была са мной не надта прыязная.
- I я таксама. У-у-у! - занудзiла Люлю. - Якiя мы абое няшчасныя!
Яна рыдала так моцна, што баялася задыхнуцца. Хутка павiнна было заняцца на дзень, ёй трэба будзе iсцi. 'Нiколi, нiколi не робiш так, як сам хочаш, заўсёды цябе некуды нясе, i нiчога не можаш зрабiць'.
- Табе не трэба было мяне так кiдаць, - сказаў Анры.
Люлю ўздыхнула.
- Я цябе так кахала, Анры.
- А цяпер, цяпер - больш не кахаеш?
- Цяпер зусiм не тое.
- З кiм ты едзеш?
- Ты гэтых людзей не ведаеш.
- Як гэта ў цябе знаёмыя, якiх я не ведаю, - гнеўна сказаў Анры. - Дзе ты з iмi пазнаёмiлася?
- Дарагi, кiнь, мiлы мой Гулiверчык, не будзеш жа ты цяпер зноў строiць з сябе мужа?
- Ты едзеш з мужчынам, - плачучы, сказаў Анры.
- Анры, ну, паслухай, я клянуся табе, што не, клянуся галавой маёй мамы. Мужчыны цяпер выклiкаюць у мяне агiду. Я еду з адной сям'ёй, з Рырэцiнымi сябрамi, яны людзi ўжо немаладыя. Я хачу пажыць адна, яны знойдуць мне працу. О Анры, каб ты толькi ведаў, як мне трэба пабыць адной, як мне ўсё гэта абрыдла!
- Што, - спытаў Анры, - што табе абрыдла?
- Усё! - сказала яна i пацалавала мужа. - Мне ўсё абрыдла, апроч цябе, мой дарагi.
Яна сунула Анры пад пiжаму рукi i доўга лашчыла яго па ўсiм целе. Ён дрыжаў ад дотыку яе ледзяных пальцаў, але не супрацiўляўся. Толькi прамовiў:
- Мне будзе так кепска, я захварэю.
Нешта ў iм, вiдаць, сапраўды надламалася.
А сёмай гадзiне Люлю ўстала, вочы ў яе набрынялi ад слёз.
- Цяпер мне пара вяртацца туды, - стомлена сказала яна.
- Куды гэта - туды?
- Я цяпер у 'Тэатральнай' гасцiнiцы, на вулiцы Вандам. Не гасцiнiца, а нейкая жудасць.
- Заставайся са мной.
- Не, Анры, прашу цябе, не ўгаворвай, я ж сказала табе, што гэта немагчыма.
'Нясе нейкаю плынню, такое жыццё; немагчыма нiчога нi ацанiць, нi зразумець, можна толькi паддацца. Заўтра я буду ў Нiцы'. Яна пайшла ў ванны пакой, каб трошкi спаласнуць вочы цёплай вадой. Потым зябка захуталася ў палiто. 'Толькi б удалося сёння ноччу паспаць у цягнiку, iначай у Нiцы зусiм выцягну ногi'. Ёй не цярпелася пайсцi, таму што астатнiя хвiлiны былi асаблiва цяжкiя.
- Што ты збiраешся рабiць з гэтым Галуа? - спытала яна.
Галуа заказваў Анры афiшу, Анры яе зрабiў, а цяпер аказвалася, што яна Галуа больш не патрэбная.
- Не ведаю, - сказаў Анры.
Ён зашыўся пад коўдру, з-пад якой тырчалi толькi валасы i край вуха. Млявым i нейкiм ленаватым голасам ён прамовiў:
- Я хацеў бы заснуць i праспаць цэлы тыдзень.
- Бывай, дарагi, - сказала Люлю.
- Бывай.
Яна нахiлiлася, крыху адвяла коўдру i пацалавала яго ў лоб. А потым доўга стаяла на лесвiчнай пляцоўцы i не рашалася зачынiць за сабой дзверы. Нарэшце яна адвяла вочы i рэзка пацягнула за ручку. Пачуўся сухi шчаўчок, i Люлю здалося, што зараз яна страцiць прытомнасць: падобнае пачуццё ў яе было, калi яна кiнула першы камяк зямлi на труну свайго бацькi.
'Анры быў не вельмi прыязны. Мог бы, прынамсi, устаць i правесцi мяне да дзвярэй. Можа, мне хоць не так было б сумна, каб ён сам зачынiў дзверы'.
IV
- Усё-такi, значыць, яна гэта зрабiла, - сказала Рырэта, пазiраючы некуды перад сабой, - усё-такi, значыць, зрабiла.
Быў вечар. Гадзiне а шостай Рырэце затэлефанаваў П'ер, i яны сустрэлiся ў кавярнi 'Каля сабора'.
- Але ж вы, здаецца, - сказаў П'ер, - павiнны былi сёння ўбачыцца з ёй у дзевяць гадзiн?
- Мы бачылiся.
- I ў ёй не было нiчога незвычайнага?
- Ды не, - сказала Рырэта, - я не заўважыла. Праўда, яна была крыху стомленая, але сказала, што проста доўга не магла заснуць, калi вы пайшлi: яе ўвесь час бударажыла думка, што хутка яна ўбачыць Нiцу, i, апроч таго, яна трошкi баялася алжырца, якi там быў за калiдорнага... Ды не - яна мяне нават спытала, цi не думаю я, што вы купiлi бiлеты ў першы клас: яна ўсё жыццё марыла праехацца ў першым. Не, - рашуча прамовiла Рырэта, - я ўпэўненая, што нiчога падобнага ў яе ў галаве не было. Прынамсi, пакуль я была з ёй.
