- I я! - цьвёрда адказаў Шаркевiч, але Кандраценя не паверыў у ягоную цьвёрдасьць.
- Адмаўляешся?
- Ня то што, а...
- Шаркевiч, палiчы, колькi разоў ты хадзiў туды! Не павядзеш цяпер выдам!
I зьвярнуўшыся да Савосты:
- Вы ўсё сапсуеце мне i самi прападзеце. Падумайце абодвы: ты забiў чалавека? Забiў! Атрымаеш расстрэл. Ты хадзiў у Польшчу? Хадзiў! I табе расстрэл! Дык куды-ж вы пнiцёся? Малыя вы цi што?
- Ну, калi й вы гаворыце, што я забiў чалавека, дык я пайду й сам здамся. Няхай лепей судзяць мяне ворагi, чым свае... Сорамна вам, пане Кандраценя. Не чакаў я ад вас гэтага. Дзякую.
У Савосты паказалiся сьлёзы. Ён нагнуўся, каб узяць з падлогi торбачку i шапку на ёй.
- Бывайце здаровы! Дзякую, пане Шаркевiч, за прытулак. Даруйце, што столькi ўчынiў вам клопату. Не хачу, каб дзеля мяне вы пацярпелi.
Кандраценя загарадзiў сабою выхад:
- Проста ня пушчу i ўсё! Гэта-ж скандал! Вы хочаце i мяне згубiць? Я не вiнаваты, што вашую жонку i дачку вывезлi. Вы хацелi за мяжу, i я ўсё зрабiў, каб вы перайшлi ў Польшчу. А цяпер мяняць? Не, ня пойдзе гэтак. Вы i Ромуся пакiдаеце. Мы-ж ня ведаем, дзе ён дзеўся. Што з вамi, Корзюк? Апомнiцеся!
* * *
Раман Корзюк, рашчулены, iшоў цяпер проста куды вочы глядзяць - абы наперад. 'Наперад' азначала ў яго перш за ўсё сiлу, а не кiрунак. I йшоў ён вялiкiмi крокамi - як-бы, адрываючыся ад зямлi, узьнiмаўся ўгору, як самалёт пры ўзьлёце. Гэтую сiлу ўзьлёту Раман адчуў седзячы ў iмшанiку, якi выдаўся яму жахлiва цесным, i ён вырваўся з яго, не ўсьведамляючы сябе, падуладны толькi ўстрывожанай корзюкаўскай стыхii. Да яго сьведамасьцi дайшло толькi, што мацi й сястры ён болей ня ўбачыць, - пра бацьку ён нават забыўся. Ён раптоўна павярнуў ад Шаркевiча гэтаксама, як нечакана пакiнуў Менск, iдучы баранiць корзюкаўскую кроў. Цяпер Раман iшоў ад Польшчы, ня так, як калiсьцi з Валяй - на Польшчу.
I ўсё-ткi ў Раманавым 'наперад' быў i кiрунак - Валя. Яна была для яго i кiрункам, i сiлай, i той мэтай, да якой ён iшоў як-бы бязмэтна. А тое, што хавалася на дне ягонай душы, шчымлiвы боль за бацькоў, якiх пакiнуў i якiх прынёс у ахвяру свайму 'наперад' - здраду корзюкаўскай крывi - ён хаваў i маскаваў у нейкай асобнай шчылiне сваiх адчуваньняў. Гэтая здрада яшчэ ня ўзьнiмалася ў пачуцьцях Рамана да ступенi грэху. Прыйшоўшы на хутар Баранкевiча, войстра адчуўшы страту, ён баяўся, што страцiць цяпер i Валю. Гэты страх узьняў у iм непамерную сiлу i штурхаў яго 'наперад'. Хаценьне пабачыць Валю сталася вяршыняй ягоных жаданьняў. Усяго толькi колькiмi днямi раней ён думаў разьвiтацца з ёю i на разьвiтаньне ўзяць ад яе ўсё, што яна можа даць. Цяпер-жа ён баяўся разьвiтаньня з ёю. Наадварот, прагнуў, каб яна вывела яго адсюль i забрала з сабой.
Чым блiжэй ён падыходзiў да 'Стаянкi на краю начы', як ён празваў з Валяй шалаш у лесе недалёка ад Валiнай цёткi, зроблены iмi самiмi, тым хутчэй хацеў быць там. Па дарозе яму нiхто не пападаўся. Праўда, ён iшоў болей полем i лесам.
Дзень зацьмiўся, тое ранiшняе сонца, што было паказалася на хутары Баранкевiча, было здрадлiвым, кароткiм, не павосеньску чыстым i ясным. За гэтай ягонай сухотна-яркай ухмылкай хаваўся валогiсты дзень позьняй восенi. Бацiнкi й штаны змоклi ў Рамана ад расы й вiльгацi, а валасы былi, як вехаць. Колькi было часу, Раман ня ведаў, свой гадзiньнiк ён забыўся на стале, пакiдаючы сваю кватэру ў Менску. Здавалася, ужо цямнела, а цётчынага дому ўсё ня вiдно было. Нарэшце, паказаўся высокi сасновы бор, а ўскрай яго i хата Валiнай цёткi. Вось i 'Стаянка на краю начы'. Раман нiколi ня бачыў яе ўдзень - тут яны з Валяй былi ўначы. Раман спалохаўся свайго логава, напоўразбуранага цяпер. Канюшыны, якой быў усланы дол, ня было - мёдна-пахны iх ложак, вiдаць, зьелi каровы.
Раман услаў цяпер шалаш варсiста-сьлiзкiм, як дываном, мохам i нецярплiва чакаў умоўленай сустрэчы з Валяй, той восьмай гадзiны, якая, як ён спадзяваўся яшчэ не наступiла.
* * *
- Надумаўся! Усё будзе добра! Рэж барана! Смаж! - клiкаў да сябе Кандраценя Шаркевiча, якi ўсё туляўся па куткох з выглядам, што ён заняты па гаспадарцы. На самай-жа справе ён ненавiдзеў Кандраценю, не хацеў нi гаварыць, нi быць з iм.
- Што-ж ты глядзiш? Гэтак, кажу! Скончацца ўжо твае пакуты.
- Што-ж ты надумаўся, га? - неахвотна запытаўся Шаркевiч.
- Запрашай начзаставы на вячэру!
- Пашто?
- Я ўжо ведаю - пашто! Ня турбуйся, я буду сам з iм гаварыць.
- Болей бяды хочаш? Задумаў яшчэ нешта? Круцель! Нiкога я ня буду запрашаць! Едзь сам i запрашай, каго хочаш!
- Добра, паеду сам! А ты ўсё-ткi рыхтуй вячэру! Зараз схаджу, няхай i дзяўчаты памогуць табе. Гарэлка ёсьць!
Праз хвiлiну высыпалi з хаты, як з вульля, дзецi Шаркевiча i пачалi ўпрашваць бацьку зарэзаць барана - iм таксама хацелася нечага новага, яны заседзелiся на бязьлюдзьдзi.
- Рэжце ўжо!
- Пане Шаркевiч, пашто гэта ўсё? - азваўся Савоста. - Прост не разумею. Цi не здаецца вам, што тут нешта нядобрае ёсьць? Памойму, ён i Рамана некуды дзеў, каб мяне затрымаць. А мне дык хочацца пайсьцi як найхутчэй адсюль, за ўсё падзякаваўшы вам.
- Ах, я таксама не разумею. Пачакайма ўжо. Будзем рэзаць барана.
- Я не хачу нiякiх гасьцей. Што вы гэта? Вы-ж бачыце маё палажэньне.
- А вы думаеце, ён будзе некага запрашаць? Прагаладаўся, вось i ўсё. I мяне аблашчыць хоча i сабе цану набiць. Ведаю я ўжо яго.
- Хто яго ведае, пане Шаркевiч.
- Нiчога, ня бойцеся!
Савоста яшчэ раз пайшоў абшукаць хмызьнякi каля хаты - можа дзе сын заснуў. Але сын, як прапаў. Цямнела ўжо, i не заставалася нiякай надзеi, што ён прыйдзе к начы. Савоста паплёўся на сена, у сваё логава.
Тымчасам ужо й зусiм сьцямнела. Парэзаны на кавалкi, засмажаны баран стаяў на стале ў вялiкай блясе. А побач дзьве мiсы - адна з бульбай, другая з сыраквашай. Бульба яшчэ дымiлася, быццам запрашаючы госьцей. З хвiлiны на хвiлiну чакалi Кандраценю, якi ўсё-ткi паехаў за начзаставы.
- Я табе казаў, сьцерва, ня ставiць яшчэ на стол бульбы - прастынiць, гыркнуў на большую дачку Шаркевiч.
- Затое не абпячэцеся, татачка!
- Заткнi ляпу i схадзi па дзядзьку на сена - няхай iдзець есьцi. Будзем пачынаць. Досыць начакалiся!
Шаркевiчанка, выходзячы, гэтак бразнула дзьвярыма, што вывалiўся з лямпы i разьбiўся пузырок, а паветра згасiла агонь. У хаце - хоць выкалi вока.
Пачуўся гоман на двары. Шаркевiч выскачыў з хаты праз чорныя дзьверы i стаў, схаваўшыся за сасной, пад вакном, прыслухоўваючыся. 'Нешта зашмат незнаёмых галасоў нейкiх'. Шаркевiч упiваўся вачыма ў цемру, намагаючыся разгадаць, хто-б гэта мог быць. 'Вось сюды, калi ласка, не спаткнецеся! распазнаў Шаркевiч голас Генадзiя. - Заходзьце, заходзьце, гэта нiчога, што няма сьвятла, пэўна, гаспадар выйшаў некуды... Свае людзi... Не саромцеся... Ну, добры вечар у хату! Хто тут?'
- Мы.
- Дзе бацька? Запалеце што-небудзь.
Не дачакаўшыся, Кандраценя сам усьцёр запалку, асьвяцiў ёю хату. Угледзеў лямпу на пiянiне. Ткнуў сярнiк у капшук, i хата страпянулася палахлiвым святлом. Ля парогу, ня сьмеючы ступiць далей, стаялi, як быццам ня з гэтага сьвету, Раман Корзюк, ягоная мацi i сястра з Валяй Камоцкай.
Шаркевiч, пабачыўшы з двара праз вакно Рамана з Генадзем i незнаёмых яму жанчын, асьмелiўшыся, кiнуўся ў хату i ўжо надзяваў на свой твар маску радасьцi, зьдзiўленьня i гасьцiннасьцi гаспадара.
Кандраценя коратка пазнаёмiў Шаркевiча з жанчынамi.
- Дык, мае даражэнькiя госьцейкi, праходзьце i сядайце адразу-ж за стол! Чым хата багата, тым i рада, - ажыўляўся Шаркевiч.
Прысутнасьць жанчын на яго дзейнiчала надзвычайным спосабам - ён рабiўся лепшым, iншым, як звычайна.
