знаўца мяжы, лiчыўся з найменшай драбнiцай перасьцярогi. Ён ня верыў, ня меў права верыць нi Кандраценю, якi яго выправiў, нi палякам, якiя павiнны яго сустрэць на тым баку.
Корзюк-мацi, адыйшоўшыся ад хутару Баранкевiча з вярсту, нечакана пачала скуголiць i ўгаварваць мужа вярнуцца, зьмянiўшы сваю ранейшую пастанову пад уплывам страху, якi ўзрастаў у яе па меры наблiжэньня да мяжы. Калi-ж хутар застаўся далёка ззаду, а мяжа згодна ейнаму адчуваньню 'ўпiралася' ў грудзi, перастаўшы войкаць, пачала тулiцца да мужа, да сына, да дачкi i напасьледак сказала, што ляжа на зямлю, а ня пойдзе, калi Шаркевiч павядзе iх праз мяжу ня разам - спачатку яе з сынам, як былi ўмовiлiся раней, а потым дачку з бацькам. 'Жыць цi прападаць разам'. У ёй прачнулася вялiкая сiла ўпартасьцi, можа першы раз ў жыцьцi, калi яна адчула вялiкую небясьпеку. Раман быў сьвядомы свайго абавязку: яго прасiлi прыйсьцi, i ён прыйшоў, i вось вядзе iх пад сваiм прыкрыцьцем. Шаркевiч злаваўся, што Раман неасьцярожны, прасiў яго не задзiраць вельмi галавы, а прысядаць, зьлiвацца з зямлёю i быць маўклiвым, як яна.
Шаркевiч пагадзiўся з думкаю, што ўсе яны пойдуць разам, толькi не задаволены быў, што ноч занадта цёмная - ён любiў пераходзiць мяжу пры месяцы, пры здрадлiвым сьвятле, калi ўсё няпэўна, хiсьлява, зманлiва, калi ты з-за купiны бачыш усё i ўсiх, а цябе нiхто. Бывала, Шаркевiч прытулiцца, зрасьцецца з купiнай i чарнеецца, як яна да тых пор, пакуль месяц не пачнуць засьцiць хмары, а ён зноў далей, да наступнай купiны, паўзком, як вужака. А тут - ноч, як абвугленая засланка: цi ты напрэшся на каго, цi на цябе напруцца.
Iдучы, часта клалiся на зямлю, прыслухоўваючыся. Адзiн толькi Раман ня слухаўся - стаяў над iмi, як вартаўнiк, i мацi, лежачы, цягнула яго за штанiну, змушаючы прызямлiцца. Лежачы i слухаючы, Шаркевiч меркаваў, як яму лацьвей прахнуцца праз тую шчылiну, якая называецца мяжой. Але нiчога з ягоных меркаваньняў ня выходзiла, i ён не на жарты занепакоiўся: быў проста перакананы, што пападзецца, i праклiнаў i Кандраценю, i Корзюкаў, i сябе. Куды-ж гэта на самай справе - гурт такi! Нiякi плян не нараджаўся - як адняло розум. А час - iшоў.
'Канвой! Канвой! - гаварыў начзаставы з свайго пакою. - Чуеце мяне? Пераходзьце на код тры-нуль- сямнаццаць... Як чуеце мяне? 'Чуем... Перайшлi на код... Стаiмо ў зоне... У зоне нехта ёсьць... Гамонка... Сябе не выяўляем... Час - 3,15... Неспакойна... Вялiкая група...'
Успыхнула ад выбуху цемра i на вокамгненьне асьляпiла. Спачатку падразьдзяленьне ня ведала, як рэагаваць, чакаючы нападу, але хутка адказны за апэрацыю падаў каманду абстраляць зону. Цемра, як парваная здавалася, прастагнала ад куляў, як ад вострага болю, захлынаючыся водгульлем. I зноў на нейкi момант запанавала цiшыня. Ды праз гэтую цiшыню пачаў наблiжацца, кацiцца нейкi гул у зоне ПЧ. Падразьдзяленьне затаiла дыханьне...
Толькi цяпер адказны за апэрацыю зразумеў, што ён зрабiў вялiкую памылку выбух у iхнай зоне быў правакацыяй, на якую ён не павiнен быў адказваць. Але было ўжо позна, i ён чакаў далейшага. Пагранiчны iнцыдэнт, справакаваны хоць i ня iм, не ўяўляўся яму прыемнай штукай. Ноч глуха заварочалася, азвалася затоеным сполахам. Ледзь чутна недзе завялiся маторы. У воддалi палоскаю, як-бы па шнурку, запалiлiся на сэкунду й пагасьлi фасфарычныя агеньчыкi. Раздалася гамонка. Зафыркалi конi, далёка-далёка на ўсю гранiцу забляялi авечкi. За ўсю гэтую парушаную цiшыню перажываў адказны за апэрацыю ў зоне ПЧ. Апэрацыя не ўдалася, апраўдаць iнцыдэнт магло толькi што-небудзь непрадбачанае.
Тымчасам падыйшла на чале з камандзiрам знэрваваная група жаўнераў з суседняй зоны. Абмянялiся паролямi. Камандзiр прыбылай групы лаяўся, гатовы бiцца з адказным за апэрацыю, у той час як рэшта пагранiчнiкаў панура маўчала, як-бы адпачываючы...
* * *
Шаркевiч, забыўшыся спакойным сном, ляжаў на саломе ў гумне ўжо на тым баку - у Польшчы. Выдаўся на дзiва пагодлiвы дзень. Узыйшоўшы, сонца зырка, палетняму сьвяцiла ў вароты з шчылiнамi, i калi Шаркевiч, ня зусiм яшчэ прачнуўшыся, у паўсьне, зiрнуў на iх, яму, яшчэ соннаму, здавалася, што гарыць ягоная хата, i ён у страху пахопiста ўзьняўся з саломы, трывожна аглядаючыся, i ня ведаючы спачатку, дзе ён знаходзiцца. Рамана Корзюка з сям'ёю тут ня было - iх адразу-ж забралi, а ён адсыпаўся тут, каб зноў, як наступiць ноч, перакiнуцца дахаты на хутар.
З польскiм начальствам на кордоне Шаркевiч не паладзiў, уважаючы, што абыходзяцца з iм занадта строга, не як з сваiм чалавекам, але, нарэшце, Шаркевiч плюнуў на ўсякi гонар i, перастаўшы спрачацца, перайшоў на жарт, i тыя толькi пажурылi яго. Калi ў яго запыталiся, чаму ён пераходзiў мяжу ня там, дзе на яго чакалi i дзе было ўмоўлена, ён запытаўся ў сваю чаргу:
- Хто чакаў?
- Мы, - адказаў паляк.
- А пану часам невядома, што на мяне чакалi ня толькi вы, але й нехта iншы?
- Хто, напрыклад?
- Няўжо-ж пан нагэтулькi нездагадлiвы?
- Так! - хiтра ўсьмiхнуўся паляк, зiрнуўшы ў вочы Шаркевiчу.
- Пан нiколi ня ўбачыў-бы мяне, каб я пераходзiў там, дзе мне радзiлi пераходзiць.
I пачакаўшы з сэкунду, як-бы сур'ёзна дадаў:
- Яны мяне чакалi ў адным месцы, а я перайшоў у iншым. - Сры-бяры, лоб маж, а мы ўжо й тутака, лiханька!
Паляк пахвалiў за кемлiвасьць Шаркевiча, адначасна ўсё-ткi ўпiкнуўшы, што нарабiў iм шмат клопату сваiм перайначваньнем.
Кожны раз, як прыходзiў да iх Шаркевiч, палякi фатаграфавалi яго. Сфатаграфавалi й на гэты раз. Далi савецкiх грошай, а як сьцямнела, адвезьлi на кардон.
Толькi на гэты раз Шаркевiча чакала няўдача.
Перад самым адыходам Шаркевiч атрымаў ад польскага начальнiка падрабязнае ўказаньне, дзе пераходзiць мяжу, чаго не гаварыць на выпадак, калi зловяць. Шаркевiч прасiў свабоды дзеяньня, каб яго нiкуды не вялi, нiкуды ня пхалi ззаду на той бок, а каб ён сам, бяз iхнай дапамогi, мог абраць сабе месца пераходу i час. Ды начальнiк яго пераконваў, што дапамога патрэбная, што без дапамогi яму пагражае небясьпека, а галоўнае - ня можа-ж ён брысьцi ўсюды i нюхаць ува ўсе дзюркi польскай заставы. Шаркевiч, нарэшце, пагадзiўся з довадамi польскага начальнiка, i з першымi пеўнямi крануўся ў небясьпечную дарогу.
Такое ўжо, вiдаць, было шчасьце Шаркевiча, што й на гэты раз ён шчасьлiва перайшоў мяжу. Небясьпека яго чакала дзесьцi наперадзе.
З пераходам мяжы Шаркевiч крышку прыпазьнiўся. Па савецкiм баку ён iшоў, калi было ўжо вiдна, ня бачачы для сябе нiякай пагрозы. Калгасьнiкi прыехалi ўжо на працу. Не хаваючыся, як-бы заняты сваiмi думкамi, пануры, не выяўляючы нiякага непакою, як заклапочаны гаспадар, iшоў ён полем з выглядам чалавека, якому ўсё тут знаёма. Можа дзеля гэтага Шаркевiчавага спакою, нiхто з калгасьнiкаў не палiчыў яго за падазронага чалавека i не затрымаў, як гэта часта здаралася з такiмi хадунамi.
Дабраўся да свайго хутару. На папасе першай яго заўважыла ягоная каняка. Шаркевiч не чапаў яе, толькi падумаў: 'Грызi-грызi дол, нябога, i гадуйся сама, няма калi за табою хадзiць'. У хаце яшчэ ўсе спалi i на двары было цiха, як-бы нiхто тут i ня жыў. Шаркевiч даражыў сном дзяцей i ў хату не пайшоў, а накiраваўся проста да iмшанiку, каб перачакаць там, пакуль не прачнуцца дзецi. Увайшоў, згiнаючыся, ў дзьверы, а з правага боку, у самую скронь, ужо глядзела на яго дула нагану. Начзаставы прагаварыў:
- Дык апраўдаў, кажаш, давер савецкай ўлады?
- А ўжо-ж.
- Гад ты!
- I ў цябе ня бела ў роце.
I ўжо зiрнуўшы ў вочы начзаставы, Шаркевiч, як-бы выраслы ў плячох, сурова дадаў:
- Вядзi, калi ўзяў! Досыць цырымонiцца! Знойдзецца каму пытацца ў мяне i без цябе.
Папрасiў толькi разьвiтацца з дзецьмi, але начзаставы не адпусьцiў i, узброены, пагнаў яго на заставу.
11
На допыце Раману Корзюку стала ясна, чаго ад яго хочуць. Зморанага доўгiмi допытамi, яго адвялi ў маленькi пакойчык у тым самым будынку, дзе й дапытвалi. У пакойчыку быў ложак, столiк i табурэтка, а ў вуглу, каля дзьвярэй - мятла з бярозавых пруткоў. Было ўжо позна, i Раман звалiўся ў ложак - яго няпрыемна ўразiла, што падушка была напханая саломай, але зьмiрыўся i хутка заснуў. Гэта была ягоная першая ноч у Польшчы.
Назаўтра, а восьмай гадзiне, яго разбудзiлi стукам у дзьверы. Лёгкая на ўразу амбiцыя Корзюка праявiла
