'Дзядзька Бернар' адразу ж насцярожыўся.
- Ён не належаў да гэтай сям'i?
- Стрыечны брат. Таксама Гранмэзон... Только спадчыны ён не атрымаў... Яго бацька памёр недзе ў калонiях... Такое ж часта здараецца ва ўсiх сем'ях, праўда?..
- Ва ўсiх сем'ях! - пацвердзiў не маргнуўшы вокам Мэгрэ.
- Бацька пана Эрнэста ўсё роўна як усынавiў яго... Карацей кажучы, знайшоў тут яму месца...
Мэгрэ патрабавалiся факты больш дакладныя, i ён перастаў хiтраваць.
- Хвiлiнку, пан Бернар! Дазвольце, я збяруся з думкамi... Заснавальнiк 'Ангельска-Нармандскай кампанii' - пан Шарль Гранмэзон, так?.. У пана Шарля Гранмэзона - адзiны сын, пан Эрнэст, сённяшнi дырэктар кампанii...
- Але...
Стары зноў разгубiўся. Яго бянтэжыў такi дапытлiвы тон.
- Так! У пана Шарля быў брат, якi памёр у калонiях, таксама пакiнуўшы адзiнага сына - Раймона Гранмэзона.
- Але... Я не...
- Чакайце! Ды ешце, прашу вас. Пана Раймона, сiрату без грошай, прымаюць у дом дзядзькi, даюць месца ў кампанii. Якое?
- Гм, - запнуўся стары. - Яго назначылi ў аддзел фрахтавання нейкiм начальнiкам.
- Так! Пан Шарль памiрае i пакiдае спадчыну пану Эрнэсту. Пан Раймон усё яшчэ тут.
- Але.
- I раптам яны сварацца. Хвiлiнку! У момант сваркi пан Эрнэст быў жанаты?
- Не ведаю, цi магу я...
- Я раiў бы вам гаварыць, калi вы не хочаце мець на старасцi гадоў непрыемнасцi з правасуддзем.
- Правасуддзем? Пан Раймон вярнуўся?
- Няважна. Пан Эрнэст быў ужо жанаты?
- Не. Яшчэ не быў.
- Так! Пан Эрнэст - дырэктар кампанii. Яго стрыечны брат - начальнiк аддзела. Што адбываецца пасля?
- Я не думаю, што маю права...
- Я даю вам гэтае права.
- Такое бывае ва ўсякiх сем'ях... Пан Эрнэст быў чалавек сур'ёзны, як яго бацька... Нават у тым узросце, калi яшчэ робяць звычайна глупствы, ён быў такi, як цяпер...
- А пан Раймон?
- Поўная процiлегласць!
- Ну i?..
- Пра гэта ведаю толькi я i сам пан Эрнэст... Былi выяўлены парушэннi ў справаздачнасцi... Сур'ёзныя парушэннi...
- I?..
- Пан Раймон знiк... Iнакш кажучы, замест таго каб аддаць яго ў рукi правасуддзя, пан Эрнэст папрасiў яго выехаць за мяжу...
- У Нарвегiю?
- Не ведаю... Я пра яго больш нiчога не чуў...
- Пан Эрнэст ажанiўся неўзабаве пасля таго?
- Але... Прайшло колькi месяцаў...
Уздоўж сцен цягнулiся палiцы з папкамi непрыемнага зялёнага колеру. Стары клерк еў без усялякага апетыту. Ён быў устрывожаны i злаваўся на сябе, што мiжволi столькi ўжо расказаў.
- Калi гэта здарылася?
- Чакайце... Гэта было ў той год, калi пашыралi канал... Пятнаццаць гадоў таму... Не, крыху меней...
Ужо некалькi хвiлiн над галавою чулiся чыесьцi крокi.
- Гэта ў сталовай? - спытаў Мэгрэ.
- Але...
Раптам крокi сталi больш частыя, пачуўся глухi ўдар, гук цела, якое падала на падлогу.
'Дзядзька Бернар' збялеў, як папера, у якую былi загорнуты яго бутэрброды.
ХIII. ДОМ НАСУПРАЦЬ
Мэр быў мёртвы. Ён ляжаў на дыване. Яго цела здавалася велiзарным: галава - каля ножак стала, ногi - каля акна. Крывi амаль не было. Куля прайшла памiж рэбраў акурат у сэрца.
За некалькi сантыметраў ад Гранмэзона ляжаў рэвальвер, якi выпаў з яго рук.
Панi Гранмэзон не плакала. Яна стаяла, абапiраючыся на масiўны камiн, i глядзела на нябожчыка, быццам не разумела яшчэ, што здарылася.
- Усё! - сказаў Мэгрэ, выпростваючыся.
Пакой был вялiкi i сцiпла абсталяваны. Праз цёмныя шторы на вокнах прабiвалася шызаватае святло.
- Ён гаварыў з вамi?
Яна адмоўна пакруцiла галавою. Пасля з цяжкасцю прашаптала:
- Калi мы вярнулiся, ён усё хадзiў узад i ўперад... Два-тры разы павярнуўся да мяне, i я падумала, што ён збiраецца нешта мне сказаць... А потым раптам стрэлiў, але я нават не бачыла рэвальвера...
Яна гаварыла так, як гавораць вельмi ўсхваляваныя жанчыны, калi iм цяжка сачыць за ходам сваiх думак. Але вочы ў яе заставалiся сухiя.
Было вiдаць, што яна нiколi не кахала Гранмэзона, ва ўсякiм разе сапраўднага кахання памiж iмi не было.
Яна была яго жонкаю i выконвала свой абавязак. Прывычка, сумеснае жыццё ў нейкай меры зблiзiлi iх.
Але нясцерпнага гора, якое звычайна ахапляе людзей у момант смерцi па-сапраўднаму блiзкага чалавека, яна перад целам мёртвага мужа не адчувала.
- Гэта ён? - цiха спыталася яна ў Мэгрэ.
- Ён, - пацвердзiў камiсар.
Запала доўгае маўчанне. Мэгрэ назiраў за панi Гранмэзон. Тая глядзела ў акно. Вочы яе нiбыта нешта шукалi на вулiцы. Твар у яе быў вельмi сумны.
- Дазвольце задаць вам некалькi пытанняў, пакуль нiхто яшчэ не прыйшоў.
Яна згадзiлася.
- Вы ведалi Раймона да знаёмства з мужам?
- Я жыла ў доме насупраць.
Шэры дом, вельмi падобны на гэты. Над дзвярыма - пазалочаны герб натарыуса.
- Я кахала Раймона. I ён кахаў мяне. Эрнэст заляцаўся да мяне, але рабiў гэта зусiм не так, як Раймон.
- Яны - вельмi розныя, праўда?
- Эрнэст ужо тады быў такi, якiм вы яго ведалi. Халодны чалавек без узросту. А ў Раймона была благая рэпутацыя, бо жыццё, якое ён вёў, было для нашага маленькага гарадка дужа бязладнае. З гэтай прычыны, а таксама таму, што ён быў бедны, бацька не згаджаўся на мой шлюб з iм.
Дзiўныя былi гэтыя прызнаннi, якiя яна рабiла каля цела мёртвага мужа. Здавалася, яна падводзiла сумны рахунак свайго жыцця.
- Вы былi каханкай Раймона?
Яна апусцiла павекi.
- I ён паехаў?
- Нiкога не папярэдзiўшы. Ноччу. Мне сказаў пра гэта Эрнэст. Паехаў, узяўшы з сабою нейкую частку грошай з касы кампанii.
- I Эрнэст ажанiўся з вамi? Ваш сын - не яго, праўда?
- Гэта сын Раймона. Уявiце сабе, калi ён паехаў i пакiнуў мяне адну, я ўжо ведала, што стану мацi. А Эрнэст прасiў маёй рукi. Вы толькi паглядзiце на гэтыя дамы, вулiцу, горад, дзе ўсе ведаюць адно аднаго.
