- Уладар! Кароткае наша жыццё на зямлi, i ўсiх нас калi-небудзь спатыкае Смерць i прыводзiць у тваё царства, - нiхто са смяротных не можа пазбегнуць яе. Але я, жывы, сам прыйшоў у царства мёртвых прасiць цябе: вярнi мне маю Эўрыдыку! Яна яшчэ так мала пражыла на зямлi, так мала паспела пацешыцца, так нядоўга кахала... Адпусцi, уладар, яе на зямлю! Дай ёй яшчэ крыху пажыць на свеце, дай ёй пацешыцца сонцам, цяплом i святлом i зелянiнай палёў, вясновай прыгажосцю лясоў i маiм каханнем. Усё роўна ж пасля яна вернецца да цябе!
Так гаварыў Арфей i прасiў Персефону:
- Заступiся за мяне, прыгажуня царыца! Ты ж ведаеш, якое цудоўнае жыццё на зямлi! Памажы мне вярнуць маю Эўрыдыку!
- Няхай будзе так, як ты просiш! - сказаў Аiд Арфею. - Я вярну табе Эўрыдыку. Ты можаш забраць яе з сабою наверх, на светлую зямлю. Але ты павiнен паабяцаць...
- Усё, што загадаеш! - усклiкнуў Арфей. - Я гатовы на ўсё, каб толькi ўбачыць зноў маю Эўрыдыку!
- Ты не павiнен бачыць яе, пакуль не выйдзеш на святло, - сказаў Аiд. Вяртайся на зямлю i ведай: следам за табою будзе iсцi Эўрыдыка. Але не азiрайся назад i не спрабуй паглядзець на яе. Азiрнешся - страцiш яе навекi!
I Аiд загадаў, каб Эўрыдыка iшла следам за Арфеем.
Шпарка пакрочыў Арфей да выхада з царства мёртвых. Нiбы дух, мiнуў ён краiну Смерцi, i цень Эўрыдыкi iшоў за iм. Яны селi ў лодку Харона, i ён моўчкi перавёз iх зноў на бераг жыцця. Крутая камянiстая сцяжынка вяла ўгору, на зямлю.
Павольна падымаўся па ёй Арфей. Цёмна i цiха было вакол i цiха было ў яго за спiной, быццам нiхто i не iшоў за iм. Толькi сэрца яго стукала: 'Эўрыдыка! Эўрыдыка!'
Нарэшце наперадзе пачало святлець, выхад на зямлю быў ужо блiзка. I чым блiжэй быў выхад, тым святлей рабiлася наперадзе, i вось ужо ўсё стала добра вiдаць навокал.
Трывога сцiснула сэрца Арфея: цi тут Эўрыдыка? Цi iдзе за iм? Забыўшы пра ўсё на свеце, Арфей спынiўся i азiрнуўся.
- Дзе ты, Эўрыдыка? Дай зiрнуць на цябе!
На iмгненне, зусiм блiзка, ён убачыў мiлы цень, дарагi, прыгожы твар... Але толькi на iмгненне. Адразу ж цень Эўрыдыкi адляцеў, знiк, растаў у цемры.
- Эўрыдыка?!
З роспачным крыкам пачаў Арфей спускацца назад па сцяжынцы i зноў прыйшоў на бераг чорнага Сцiкса i клiкаў перавозчыка. Але дарэмна ён прасiў i клiкаў: нiхто не адазваўся на яго просьбы. Доўга сядзеў Арфей на беразе Сцiкса адзiн i чакаў. Ён не дачакаўся нiкога.
Давялося яму вярнуцца на зямлю i жыць. Але ён не мог забыць сваю адзiную каханую - Эўрыдыку, i памяць пра яе жыла ў яго сэрцы i ў яго песнях.
ГЕРАКЛ
Нараджэнне героя
Калi надышоў час нарадзiцца Гераклу, багi на Алiмпе балявалi. Уладар свету Зеўс абвясцiў багам, што ў гэты час на зямлi сярод людзей народзцца найвялiкшы герой, якi будзе адораны магутнай сiлай, здзейснiць вялiкiя подзвiгi i праславiцца на ўсе часы.
- Ён будзе маiм любiмым сынам, я дам яму ўладу над усёй Грэцыяй, i iншыя героi будуць служыць яму, - сказаў Зеўс.
Гера, жонка Зеўса, пакрыўдзiлася, што такую сiлу i славу Зеўс хоча даць сыну звычайнай жанчыны. Адразу ж у яе ўзнiк хiтры план. Яна сказала Зеўсу:
- Паклянiся, што той, хто першы народзiцца ў гэтую часiну, атрымае ўладу над усёй Грэцыяй i астатнiя героi павiнны будуць служыць яму!
Калi б Зеўс зiрнуў у гэты момант на багiню, ён зразумеў бы, што яна задумала нядобрае, бо нi ў кога на зямлi i на небе не магло быць таямнiц ад уладара свету нi ў справах, нi ў думках. Але ў гэтую хвiлiну Ата, багiня падману, адцягнула яго ўвагу, i Зеўс не прыкмецiў хiтрасцi Геры. Ён падняў сваю залатую чашу i сказаў:
- Клянуся! Так будзе!
Дзве жанчыны на зямлi чакалi ў той час дзiцяцi: у Фiвах царыца Алкмена, якую Зеўс выбраў у мацi вялiкаму герою, i ў Мiкенах аргоская царыца. Тады Гера сваёй уладай затрымала нараджэнне аднаго i паскорыла з'яўленне другога. I вось спачатку нарадзiўся на свет з жаласным плачам кволы i слабы аргоскi царэвiч Еўрысфей, а пасля яго ўжо сын Алкмены. Як толькi нарадзiўся Еўрысфей, Гера сказала Зеўсу:
- Радуйся, Грамавержац: толькi што на зямлi нарадзiўся той, каго ты абяцаў зрабiць гаспадаром усёй Грэцыi!
Зеўс зразумеў, што Гера змахлявала. Твар яго пацямнеў ад гневу. Усе змоўклi, са страхам чакаючы гразы.
Тады Грамавержац накiнуўся на багiню падману Ату. Ён скiнуў яе з Алiмпа на зямлю i назаўсёды забаранiў з'яўляцца сярод багоў у яго светлым нябесным доме. З таго часу багiня падману жыве сярод людзей на зямлi i сваiмi злоснымi выдумкамi сее варожасць памiж iмi.
Потым уладар свету звярнуўся да Геры i сказаў ёй:
- Я ведаю, цяпер ты будзеш праследаваць сына Алкмены, рабiць усё, каб ён трапiў у небяспеку. Але ён вытрымае ўсе выпрабаваннi, пераадолее ўсе перашкоды, а твае намаганнi перашкодзiць яму толькi павялiчаць яго славу. Ён здзейснiць подзвiгi, якiх да яго не здзяйсняў нiхто, i даб'ецца шмат слаўных перамог. А калi ён закончыць свае зямныя справы, я падыму яго на Алiмп, i ты сама прымеш яго ў круг бессмяротных. I няхай будзе iмя яму Геракл, што азначае 'праслаўлены Герай'.
Гера хоча загубiць Геракла
Амфiтрыён, цар Фiў, вярнуўся з паходу i адпачываў пасля ваенных бiтваў. Востры меч яго мiрна вiсеў на сцяне над ложкам. А ў глыбокiм шчыце яго, нiбы ў калысцы, спалi Iфiкл i Геракл, два маленькiя сыны Алкмены. Яна заслала шчыт кучаравай шаўкавiстай шкурай белага барана, каб дзецям было мякка спаць.
Была цёплая цiхая ноч, i месяц свяцiў у прачыненыя дзверы. Усе ў палацы спалi - i цар, i царыца, i служанкi, i воiны цара.
Апоўначы пачуўся шоргат на каменных плiтах тэрасы, i ў спальню з саду цiха ўпаўзлi дзве змяi, - лiхiя пасланнiцы багiнi Геры. Яны прапаўзлi мiма пасцелi царыцы i гайданулi шчыт, у якiм спалi дзецi. Круглыя змяiныя галовы ўзнялiся над краем шчыта, змяiныя вочы загарэлiся, увесь пакой напоўнiўся зеленаватым святлом. З лёгкiм свiстам пагойдвалiся змеi над дзецьмi, высунуўшы доўгiя чорныя языкi.
Хлопчыкi раптам прачнулiся. Iфiкл спужаўся, закрычаў, перакулiўся цераз край шчыта i папоўз з плачам, клiчучы мацi. Змеi не кранулi яго; яны запаўзлi ў калыску i абвiлi маленькага Геракла халоднымi слiзкiмi кольцамi. Геракл засмяяўся, працягнуў рукi, нiбы гуляючы, i схапiў змей за шыi. Злосныя гадзiны звiвалiся ў руках дзiцяцi, стараючыся ўкусiць яго, а ён усё мацней сцiскаў iх, пакуль не задушыў зусiм. Сцiхла сiпенне, i святло ў змяiных вачах пагасла.
Плач Iфiкла пабудзiў Алкмену. Яна спалохана ўсхапiлася з пасцелi i паклiкала на дапамогу. Амфiтрыён схапiў свой меч i прыбег у пакой царыцы. Збеглiся служанкi i воiны, прынеслi свяцiльнi i пры святле iх усе ўбачылi: маленькi Геракл ляжаў жывы i здаровы ў сваёй калысцы, трымаючы ў руках задушаных змей, i смяяўся.
Гераклу было ў той час не больш года.
Выбар дарогi
Калi Геракл крыху падрос, Амфiтрыён пачаў вучыць яго ўсяму, што павiнен ведаць i ўмець воiн: страляць з лука, валодаць мячом, кiдаць кап'ё, бiцца кулакамi, кiраваць коньмi. Цар хацеў таксама, каб Геракл вырас адукаваным чалавекам i разбiраўся ў навуках i мастацтвах. Але Геракл не паказваў стараннасцi ў гэтым, i настаўнiкi часта былi незадаволены iм.
Неяк раз настаўнiк музыкi ўзлаваўся на Геракла i стукнуў яго. Хлопчык раз'юшыўся i з такой сiлай шпурнуў у настаўнiка кiфараю, што той упаў мёртвы.
Амфiтрыён разгневаўся i загадаў судзiць Геракла. Але юны Геракл горача абараняўся:
- Ён першы стукнуў мяне! На ўдар трэба адказваць ударам. Я не хацеў забiваць яго. Я не ведаў, што мой удар такi моцны.
Тады Амфiтрыён пачаў асцерагацца сiлы Геракла i, каб ён не натварыў яшчэ чаго-небудзь, паслаў яго ў горы пасвiць статкi. Там на высокiх горных лугах i ў лесе Геракл правёў некалькi гадоў, жыў як звычайны пастух, працаваў i загартоўваў сваё здароўе.
У дваццаць гадоў ён вярнуўся ў Фiвы, гатовы да подзвiгаў. Ён прагнуў выпрабаваць свае сiлы.
Тым часам у Мiкенах, у Аргосе, рос царэвiч Еўрысфей, якi нарадзiўся раней за Геракла. Нi прыгажосцю,
