Эл падышоў да стойкi, глянуў на iх i вярнуўся да сваiх гамбургераў.
- Вадзiцелi грузавiкоў, - паважлiва прамовiла Мэй, - гэта вам не задрыпы.
Мухi раз-пораз натыкалiся на драцяныя сеткi i з гудзеннем адляталi прэч. Кампрэсар халадзiльнiка павуркатаў i сцiх. Па шашы No 66 мiма бара са зласлiвым вiскам праляталi машыны - i грузавыя, i зграбныя абцякальныя легкавыя, i нехлямяжыя драндулеты; i ўсе пранiзлiва вiшчалi. Мэй сабрала талеркi i счысцiла з iх у вядро крошкi ад торта. Потым узяла мокрую анучу i пачала кругамi выцiраць стойку. А вочы яе былi прыкаваныя да шашы, па якой вiхрам праносiлася мiма жыццё.
Эл выцер рукi аб фартух i паглядзеў на паперку, прышпiленую да сцяны над плiтой. На ёй былi нейкiя кропкi - радкамi ў тры слупкi. Эл падлiчыў самы доўгi радок. Тады пайшоў уздоўж стойкi да касы, нацiснуў на кнопку 'Выкл.' i ўзяў з высунутай шуфлядкi жменю манет па пяць цэнтаў.
- Што ты там робiш? - запыталася Мэй.
- Трэцi павiнен ужо хутка выплацiць, - сказаў Эл. Ён падышоў да трэцяга гульнёвага аўтамата i пачаў апускаць у яго проразь манеты; пасля таго як у машыне пяты раз закруцiлiся нейкiя колцы, у акенцы паявiлiся тры палоскi, i ў коўшык высыпаўся галоўны выйгрыш. Эл згроб манеты жменяй i вярнуўся да стойкi, кiнуў грошы ў шуфлядку касы i замкнуў яе. Потым вярнуўся да плiты i закрэслiў на паперцы самы доўгi радок. - Да трэцяга часцей за ўсё падыходзяць, - сказаў ён. - Можа, iх месцамi памяняць? - Ён падняў накрыўку i пачаў памешваць у рондалi, дзе тушылася мяса.
- I што яны будуць рабiць у Калiфорнii? - сказала Мэй.
- Хто?
- Ды гэтыя, ну што толькi што да нас заязджалi.
- Аднаму богу вядома, - адказаў Эл.
- Думаеш, знойдуць там працу?
- Я адкуль ведаю?
Мэй паглядзела на шашу.
- Едзе грузавiк з прычэпам. Цi спынiцца тут? Няхай бы спынiўся.
I калi грузавiк цяжка з'ехаў з шашы i стаў каля бара, Мэй зноў схапiлася за сваю анучку i працерла з канца ў канец усю стойку. Хуценька правяла ёю разы два па блiскучай кававарцы i крыху больш адкруцiла вентыль газавага балона. Эл паклаў перад сабой некалькi невялiкiх рэпак i пачаў iх абiраць. Мэй адразу павесялела, калi адчынiлiся дзверы i ў бар увайшлi два шафёры ў аднолькавым форменным адзеннi.
- Хэло, сястрычка!
- У мяне брацiкаў няма, - адрэзала Мэй. Госцi засмяялiся, засмяялася i Мэй. - Што вам падаць, хлопцы?
- Ну, па кубку кавы. А тарты якiя?
- Ананасны, бананавы, шакаладны i яблычны.
- Давай яблычны. Не, чакай... а вунь той, вялiкi i пышны, якi?
Мэй падняла торт, панюхала:
- Ананасны.
- Адрэж кавалак.
А па шашы No 66 са зласлiвым вiскатам праносiлiся машыны.
РАЗДЗЕЛ ШАСНАЦЦАТЫ
Джоўды i Ўiлсаны як адна сям'я прабiралiся на Захад - Эль-Рэна i Брыджпарт, Клiнтан, Элк-Сiцi, Сэйр i Тэксала. Тут праходзiла мяжа штата, i Аклахома засталася ззаду. Цэлы дзень абедзве машыны паўзлi ўсё далей i далей па Тэхаскiм выступе. Шэмрак i Эланрыд, Грум i Ярнал. Пад вечар мiнулi Амарыльё, пасля доўга яшчэ ехалi i на змярканнi зрабiлi прывал. Усе страшэнна знемаглiся, прапылiлiся, перагрэлiся. У дарозе ад гарачынi ў бабкi зрабiлiся сутаргi, i, калi машына нарэшце спынiлася, старая ледзь лiпела.
Позна вечарам Эл выламаў з нейкай агароджы перакладзiну, паклаў упоперак грузавiка пад брызент i замацаваў яго з абодвух бакоў. Вячэралi аднымi аладкамi, што засталiся ад снедання, - халоднымi i цвёрдымi. Усе, як былi ў адзеннi, так i павалiлiся на матрацы i заснулi. Уiлсаны нават палаткi не раскiнулi.
Ратуючыся ўцёкамi, Джоўды i Ўiлсаны ехалi па Тэхаскiм выступе - узгорыстай шэрай мясцовасцi, удоўж i ўпоперак спаласаванай рубцамi былых паводак. Аклахома засталася ззаду, перад iмi быў Тэхас. Па пыле паўзлi чарапахi, сонца палiла зямлю, вечарамi неба астывала, але ўжо сама зямля дыхала жарам.
Уцёкi доўжылiся ўжо два днi, i на трэцi дзень прастора нарэшце адолела ўцекачоў i вымусiла iх падладзiцца пад нязвыклыя жыццёвыя абставiны - шаша стала iх домам, а рух - сродкам самавыяўлення. Спакваля яны прынаравiлiся да новага ладу жыцця. Спачатку Руцi з Уiнфiлдам, потым Эл, за iмi Конi з Ружай Сарона i нарэшце - дарослыя. Зямля выгiналася ўзгоркамi, падобнымi на вялiкiя застылыя хвалi. Уiлдарада, Вега, Боўзi, Гленрыё. Тэхас скончыўся. Цяпер Нью-Мексiка i горы. Далёка наперадзе на фоне неба ўзвышалiся грабянi гор. Колы машын вiсклiва круцiлiся, маторы перагрэлiся, з-пад каўпачкоў радыятараў выбiвалася пара. Машыны дайшлi да рэчкi Пекас i перабралiся цераз яе каля Санта-Росы. А там праехалi яшчэ дваццаць мiль.
Эл Джоўд вёў легкавую машыну, поруч з iм сядзела мацi, а каля яе - Ружа Сарона. Наперадзе паволi сунуўся грузавiк. Распаленае паветра iшло хвалямi над зямлёю, далёкiя горы ад спёкi трымцелi. Сутула адкiнуўшыся назад, Эл апатычна кiраваў машынай, слаба абхапiўшы пальцамi адной рукi спiцу рулявога кола; шэры капялюш яго неяк залiшне зухавата ссунуўся на адно вока; раз-пораз ён паварочваў галаву да акенца кабiны i сплёўваў на дарогу.
Мацi ўпарта змагалася са стомай. Склаўшы рукi на каленях, яна сядзела свабодна, цела i галава пагойдвалiся ў такт рухам машыны. Прыжмурыўшы вочы, яна пазiрала на далёкiя горы. Ружа Сарона, наадварот, супрацiўлялася штуршкам i гайданню - уперлася нагамi ў насцiл кабiны, перакiнула правы локаць за раму акенца. Ад гэтых намаганняў мускулы на яе пухлявым твары напружылiся, галава рэзка паторгвалася, бо мускулы шыi ў яе таксама былi напятыя. Яна старалася заняць такую позу, каб цела, як цвёрдае ёмiшча, ахоўвала плод яе чэрава ад штуршкоў.
- Ма... - павярнулася яна да мацi.
Матчын позiрк ажыў, скiраваўся на дачку. Вочы, слiзгануўшы па стомленым пухлявым твары, усмiхнулiся.
- Ма, - паўтарыла Ружа Сарона, - калi мы прыедзем туды, усе вы пойдзеце на збор фруктаў i там жыць застаняцеся?
Лёгкая iронiя пачулася ў голасе мацi, калi яна з усмешкай адказала:
- Туды мы яшчэ не прыехалi. I не ведаем, як там усё. Прыедзем, пабачым.
- Мы з Конi не хочам больш жыць на ферме, - сказала Ружа Сарона. - Мы ўжо абдумалi, як жыць будзем.
Па твары мацi прабег цень трывогi.
- Хiба вы не хочаце застацца з намi... з сям'ёй? - запыталася яна.
- Ну мы ўжо ўсё абгаварылi, мы з Конi. Ма, мы хочам жыць у горадзе, адказала Ружа Сарона i ўсхвалявана загаварыла: - Конi работу сабе знойдзе ў якой-небудзь майстэрнi цi на фабрыцы. А дома вечарамi вучыцца будзе, ну там па радыё, стане знаўцам сваёй справы, а потым, можа, i сам майстэрню завядзе. Мы ў кiно хадзiць будзем. I яшчэ Конi кажа, ён доктара паклiча, калi мне прыйдзе час радзiць; i кажа, гледзячы, як там выйдзе, што, можа, i ў бальнiцу мяне пакладзе. I свая машына ў нас будзе, маленькая. А калi ён скончыць вучыцца... вось цудоўна было б! Ён ужо нават старонку з часопiса 'Любоўныя апавяданнi Захаду' выразаў з аб'явай i выпiша праграму курсаў - яе высылаюць бясплатна. Там так i напiсана. Сама бачыла. А як пройдзеш поўны курс па радыё, дык табе нават працу даюць. Работа добрая, чыстая i надзеi дае на будучыню. I зажывём мы ў горадзе, у кiнатэатры будзем часта хадзiць, а я... я куплю сабе электрычны прас, а дзiцяцi зусiм новае прыданае. Конi кажа, прыданае купiм новенькае... беленькае i... Ну ты ж бачыла ў каталогах, якое ёсць дзiцячае прыданае. На першым часе, пакуль Конi яшчэ вечарамi дома вучыцца будзе, нам, можа, i нялёгка давядзецца, але... калi ў мяне народзiцца дзiця, тады ён, магчыма, ужо скончыць вучобу i ў нас свая кватэра будзе. Нiякай ужо такой асаблiвай нам не трэба, абы дзiцяцi добра было... - Твар у Ружы Сарона разгарэўся ад хвалявання. - I яшчэ я падумала, можа, нам усiм у горад пераехаць, i, калi ў Конi будзе свая майстэрня... Эл будзе працаваць у яго.
Мацi не зводзiла вачэй з разрумяненага твару дачкi, з цiкавасцю сачыла, як расце гмах яе планаў.
- Нам не хацелася б вас адпускаць, - сказала яна. - Сям'ю разбiваць нядобра.
Эл фыркнуў:
- Гэта каб я пайшоў працаваць на Конi? Можа, Конi на мяне папрацуе? Думае, акрамя яго, такога малайца, нiхто вечарамi вучыцца не здольны.
