- Прабачце, ад урачыстага хваляваньня мне перасохла ў горле, - глуха пралапатаў той. - Няхай жыве наш старшыня!
- Няхай!
- Няхай!!!.. Ай!.. Ай!..
- Ура-а-аа!!..
Выкрычалiся ўдосталь. Слабейшыя хапалiся за левы бок грудзей, ня ведаючы, што сэрца знаходзiцца больш-менш пасярэдзiне iх.
У атмасфэры адчувальнай трывогi ва ўвесь рост падняўся мажны мужчына, пра якога Сьцяпан дачуў шаптанiну: 'О, гэта той'.
- Прыгожа гаварыць я ня ўмею, сябры. Зрэшты, ня ў тым, я думаю, справа, ён перавёў дых. - Прадмоўца, проста скажу вам, павiнен быў хоць трохi пабыць сумленным, гэта значыць, упамянуць, што выступiў ён ад свайго ймя, i толькi ад свайго. Бо мы, усе тут сабраныя, - ён значна ўзмахнуў рукою, - рашуча й востра кляймiм яго нахабную нападку на старшыню й згуртаванае вакол старшынi кiраўнiцтва каапэратыву, i нас, згуртаваных вакол кiраўнiцтва! - О Гэта Той павёў вачыма па тварах прысутных, зьмярцьвелых ад унутранага напружаньня. Няхай ён, - тут указаў тоўстым пальцам у кiрунку свайго папярэднiка, - свае сымонiны павесiць у прыбiральню на цьвiчок! Ды, нават, у прыбiральнi быць iм, усё-такi, залiшнi гонар, эгэ...
- Правiльна!
- Гарачым жалезам прыпячэм заразу!
- Выключыць, паскуду, з каапэратыву!
- Вон! Вон! Вон!
- Супакойцеся, сябры, - папрасiў О Гэта Той. - Перш трэба нам выкрыць сутнасьць варожых падкопаў, накiраваных супроць...
- Я... Я... Я, я, я... - схапiўся са свайго месца прадмоўца. Ён, незнарокам, перакулiў флякон з кветкамi на стале, зь якога вылiлася вада, замочваючы нататнiкi ўдзельнiкаў нарады. - Я... - i пахiснуўся ён, быццам падкошаны, i павалiўся на падлогу. Абамлелага, вынесьлi яго ў калiдор, перадалi пад апеку прыбiральнiцы.
- Сядайце, сябры, - О Гэта Той ветлiва папрасiў тых, што выносiлi нягоднiка й зараз спалохана стаялi ля парога. - Ворагi нашага калектыву, як бачыце, цалкам iзаляваныя, - прамаўляў ёй далей. - Такi лёс чакае i iх пасьлядоўнiкаў, якiх, несумненна, вышукаем, як тых гнiдаў на здаровым, жыцьцярадасным целе, эгэ...
О Гэта Той задумаўся.
Ён, як карова хвастом ад мухаў, аднекваўся ад прыбою воплескаў досыць нецярплiва вымаўляючы якiясьцi словы, нячутныя. Да яго падбягалi з нарады й сардэчна цiснулi яму рукi, ляпалi па плячы. Урэшце, падхапiлi яго, бездапаможнага на хвалi энтузыязму, на рукi ды гушкнулi пад самюткую столь; ён, растапыраны ўгары, праляцеў над галовамi ды гакнуўся, як нежывы, на даўжэрны канфэрэнцыйны стол, разьбiваючы сабою шклянкi, бутэлькi зь лiманадам, пасудзiны зь яблыкамi; асколкамi разьляцелiся з-пад яго ў бакi пiсьмовыя прыборы. Звалiў ён сабе на жывот пудовы жырандоль, за якi, падаючы, на мiг зачапiўся.
Ляжаў, вырачыўшыся О Гэта Той па-казьлiнаму.
Прывялi i па яго прыбiральнiцу. Кабецiна ўшчаперылася аберуч у ягоны каўнер ды вывалакла тушу - разьбiваючы ёю няшчаснае крэсла, перакуленае, - у каморку зь мётламi, вёдрамi, вугалем. Там ужо прытамнеў яго прадмоўца.
Старшыня пакiнуў прэзыдыюм i, мiкалаеўскiм крокам, прайшоўся памiж прысутнымi. Заклаўшы рукi за сьпiну, ён спынiўся насупроць чародкi гарэлчыных братоў:
- Гэта вы, э, крычалi: 'Няхай жыве курэўства'?
- Мы, - адказаў адзiн зь iх.
- Няпраўда! - бязладна запярэчыла рэшта братоў. - Толькi ён крычаў...
- Выслаць iх, э, на iнвэнтуру тараканаў у складах, - загадаў старшыня. Меншага - у меншы склад, большага - у большы...
- I мяне зь iмi выганеце, пане старшыня, - выступiў наперад Сьцяпан.
- Яго, - старшыня павярнуўся да Сумленевiча, - пастаўце, э, над iмi шэфам.
- Тараканiным! - зарагаталi наўкола на нарадзе.
- Тараканы - таксама ўласнасьць каапэратыву, - заключыў старшыня. - Хто сьмяецца з тараканаў, э, той сьмяецца зь сябе, э...
...Сумленевiча штурхнулi ў плячо.
- У вас пытаюць, пане загадчык, - сказалi яму збоку.
Сьцяпан прытомна заморгаў вачыма, зразумеў, што ёсць да яго пытаньне ад старшынi.
- Прабачце мне, - сказаў Сьцяпан. - Я не дачуў вас...
Яму паўтарылi пытаньне.
I ён адказаў на яго.
У вынiку нарады вырашылi ўтварыць праблемную камiсiю, якая падрыхтуе прапановы ўдасканаленьня дзейнасьцi аддзелаў каапэратыву. На чале камiсii паставiлi Сьцяпана Сумленевiча, якi выдатна паказаў сябе, узорна арганiзоўваючы працу ў даверанай яму адмiнiстрацыйнай сэкцыi каапэратыву.
У прадметнай справе яму падпарадкавалi дырэктараў аддзелаў. Тэрмiн вызначылi трохмесячны, да трыццатага чэрвеня. ('Не пасьпееш - ня пойдзеш, э, у водпуск'.)
- Гэта, э, ня прыма апрылiс, - сказаў Сьцяпану старшыня, кiруючыся да выхаду.
18
Сьцяпан вярнуўся ў габiнэт - упарадкаваць паперы, што пакiнуў на пiсьмовым стале. Ён мог гэтага не рабiць, пайсьцi дамоў, але любiў пачынаць наступны працоўны дзень, як казаў, на чыстым: засьмечана на стале, засьмечана i ў галаве! ('Ужо старажытныя заўважылi сугучча цела й душы, ладу й дакладнасьцi думкi', - неяк павучаў Сумленевiч i чыесьцi вочы сонна павузелi ад таго.)
Як добры дурань, ён зь незвычайнай сумленнасьцю ўзяўся ажыцьцяўляць даручанае яму заданьне - са складваньня рапарту аб арганiзацыйным становiшчы ў каапэратыве, дакумэнтаванага выяўленьня яго слабых i моцных бакоў. Зь верай у пераканаўчасьць аргумантаў.
Сумленевiч насiў у сабе крыўду на тых, якiя сумнявалiся ва ўдачы ягоных захадаў або, досыць адкрыта, сьмяялiся зь iх, прытым не фармулюючы абгрунтаваньня сваiм высновам. Але й яны пацiху жадалi Сьцяпану ўсяго найлепшага й, таксама, спадзявалiся на зьмены ў каапэратыве. Iм i ня сьнiлася тое, што, настойваючы на паляпшэньнi чагосьцi, можна мець на ўвазе адваротнае.
...Сьцяпан падпалiў аўтамашыну старшынi дваццаць трэцяга чэрвеня, у ноч з чацьвяргу на пятнiцу. (Камiсiя Сумленевiча, як называлi яе на прэтэнцыёзны манер, практычна ўжо не йснавала, пахвальна выканаўшы прынятае на сябе; справаздача - машынiсткi перапiсвалi яе ў пяцi экзэмплярах - была падзеленая на тры часткi: 'Арганiзацыйнае становiшча ў каапэратыве з разглядам аддзелаў', 'Прапанова паляпшэньня дзейнасьцi аддзелаў i пэрспэктывы iх далейшага разьвiцьця', 'Заключныя заўвагi'.)
Упярэдадзень здарэньня Сумленевiч прадставiў шэфу чарнавы варыянт справаздачы, над якiм яны абодва доўга прасядзелi. (Людзi потым усяляк перадавалi размову памiж iмi, рагочучы са Сьцяпана.) Ён сьцьвярджаў у сьледзтве, што старшыня абразiў яго, кпiў з камiсii: - Пакажэце, што вы навыдумоўвалi за тры месяцы.
- На мой погляд, гэтыя матэрыялы павiнны дапамагчы кiраўнiцтву ў выпраўленьнi шэрагу недахопаў, - сказаў тады старшынi Сьцяпан.
- Вы, пане Сумленевiч, э, правiльна зрабiлi, прыходзячы да мяне перад канчатковым адрэдагаваньнем справаздачы камiсii. Я разумею, што гэтым, э, вы парушылi яе аўтаномнасьць, але, э, я запэўнiваю вас: ня буду хвалiцца нашай сустрэчай. Гарантыяй таму - супольнасьць iнтарэсаў. Цi, э, ня так?
- Несумненна, - адгукнуўся Сьцяпан, абмiнаючы намёклiвы падтэкст у запытаньнi старшынi. - Маюцца магчымасьцi, як самi вы пераканаецеся, на грунтоўнае аздараўленьне каапэратыўнай гаспадаркi.
- Пабачым, э, пабачым... - старшыня чытаў, усё роўна быццам-бы вышукоўваючы памылковае ў напiсаным. Яму званiлi, i ён адказваў у тэлефонную трубку: 'Так'. За каторымсьцi разам ён адказаў: 'Не'. I - двухразова: 'Выканана'. Ад такога аднаслоўя было Сьцяпану сьцiшнавата. - Што-ж, няблага, няблага... - гаварыў старшыня, наносячы на чарнавы тэкст справаздачы заўвагi.
- Дружна папрацавалi ўсе.
- Я, э, ну... - ён выпрастаўся. - У мяне, э, ёсьць тут заўвага, дробязная, э, вось, у гэтым месцы, - старшыня ўказальным пальцам павёў па першых сказах другой часткi справаздачы. - Прапаную вам
