Абылайды? д?л ?азіргідей ??ты ?ашып, ?бігерленген кезін к?рген емес. ?артая баста?ан хан, ?арсы алдында?ы бір зат?а к?зі т?ра?тамай, ?олында?ы ?амшысын білеп ж?ртты? апшысын ?уырып ж?р.
Хан аулыны? а? ?йлері ?лде?ашан жы?ыл?ан. Сары атан, ?ара інгендерге ?лде?ашан артыл?ан. К?ш алды ?оз?алып та кеткен. К?нгей жа??а ?арай айдал?ан ?йір-?йір жыл?ылар мен ?отан-?отан ?ойлары да ?лде?ашан К?кшені? хош иісті ?ыр?а белестерінен асып ?лгірген. Б?л ?бігер — хан аулыны? к?шу ?бігері. Осыдан ?ш к?н б?рын Абылай хан Ордасын елімні? к?не астанасы Т?ркістан?а к?шірем деп жарияла?ан. Сол са?аттан бастап хан ауылы ?бігерге т?скен. Т?скейдегі жыл?ы?а, жеке ?он?ан а?айын-туыс?а хабаршы шапты- рыл?ан.
?рине, хан ордасыны? Т?ркістан?а к?шірілуі, ?аза? еліні? к?не астанасын іздегендіктен емес еді. ?азір ?ай астананы? к?не, к?не еместігіне ?арайтын Абылайда м?рша жо?-тын…
— Япырмай, жетті?із бе, жырауым? — деді Абылай, аттан т?сіп жат?ан Б??арды к?ріп, — жолы?ызда, ?йтеуір, ешкім кедергі бол?ан жо? па?..
— ?азір жол бойы тол?ан адам ?ой, — деді жырау ойын ашып айтпай.
— И?, ?азір жол бойында тонаушы к?п. Ж?рт б?зылды ?ой!
Б??ар жырау та?ы бір ой тастады.
— ?артай?анда д?ние біткенні? б?рі жаман к?рінетін ?деті.
— Жо?, одан емес! — деді Абылай.
С?зімді ешкім ты?дап т?р?ан жо? па дегендей, Абылай жан-жа?ына ?а- рады.
— Мен б?л арада отырсам, мына ж?рт хан етіп ?алдырмайды!
Б??ар жырау жа?дай?а енді т?сінді.
— Орыс ?алаларындай ?ала салам деген ?зі? емес пе еді?…
— ?ар?ыс атсын м?ндай ?алаларды! — деді Абылай ?олын сермеп. — Б?л ?алаларды мен тек губернатор, жандаралдар ?ана билейді деп ойлайтынмын. Астанасында ?атын патшаны? т?ратынын да білетінмін. Т?бі олармен тіл табысармын деуші едім. Біра? мені? ойла?анымдай болмай шы?ты. Б?л ?алаларда басты?тарына ба?ын?ысы келмейтін б?лікшілер де т?рады екен. Келімсектерден ?лгі ал?ан ??л- ??тан, малшы-жалшы, кедей тобыр індет келгендей ?бден б?лініп барады.
— Хан Абылай, енді міне шыны?ды айтып т?рсы?! — деді Б??ар к?лімсіреп.
— Неге жал?ызсы?, жырау? ?немі ?асы?а еріп ж?ретін серіктері? ?айда? ?азір біз жол?а шы?амыз ?ой…
— Жо?, мен осы арада ?аламын! — деді Б??ар жырау, ?лде?айда?ы к?к- жиекке к?з жіберіп.
…Алтын с?улесі б?лдіргенді, жидекті жасыл даланы н?р?а б?леп, к?н жо?ары к?теріле берді. К?шкен ж?ртты? орнында ?ал?ан оттар с?нуге айнал?ан. Т?бе басында?ы Б??ар жырау к?нгей жа??а ?арап ?лі т?р. Алыста?ы белестен асып, хан к?ші біртіндеп жо?алып барады. К?кжиектен к?терілген са?ыммен ойнап, Абылайды? а? туы б?лдыр ?а?ады…
Эпилог
Бір мы? жеті ж?з сексен бірінші, ?лу жылы Т?ркістан ?лкесіне ?те ауыр жыл болды.
Гулей со??ан ысты? жел ша?ар ма?ыны? майда ??мын к?кке к?теріп, жан-жануарды? к?зін аштырмай, т?ты?ып т?рды. Жаз шы??алы бір тамшы жа?быр к?рмеген с?р топыра?ты та?ыр дала арса-арса боп жарылып кеткен… Таби?атты? осынау ?ияпат ?ысымы жетпіске келіп хал ?стінде жат?ан Абылайды? да тынысын тарылта берді. Біра? ол б?кіл денесі ??рысып, ж?регі ?абынып, ауыр нау?ас ?кпесіне біздей ?адалса да, дауыс шы?арып сыр беретін емес. Шо?ы с?нген ?оламтадай к?ннен-к?нге бозара т?сіп, с?ніп бара жатты. И?, б?л ауру сонау ?мбетей жырау келіп, Б?генбай батырыны? ?лімін естірткен к?ннен бас- тал?ан- ды. Со к?ні Абылай бір т?рлі ?обалжуда еді. ?ш ж?зді? ел-ж?рты ?зін ?лкен Орданы? ханы етіп боз биені? с?тіне шомылдырып, а? кигізге к?терген к?нінен сегіз жыл ?ткен со?, Абылай б?кіл ?аза? ханы етіп бекітуін с?рап, баласы Т??ымды бас етіп, Петербургке елшілер аттандыр?ан. Бекерге ?ауіптенбеген екен, Екінші Екатерина ?атын патша оны тек Орта ж?зді? ?ана ханы етіп та?айындады. Б?л хабарды естігенде Абылай барма?ын шайнап, теріс б?рылып кетті. Т??ымды Петербургке аттандыр?анда, ?анша ?обалжы?анмен де, «М?мкін, ?атын патша бекітіп ?алар» деп ?лкен ?міт к?тіп еді. Со ?міті орындалмай, ?апаланып отыр?анында Ар?адан, Баянаула жа?тан бір топ жуан ?оныш, т?лкі тыма?, кіселі к?міс белбеулі а?са?алдар Орда?а кіріп келген. Хан?а т?жім етіп с?лем берісіменен ?мбетей жырау боса?ада бір тізерлей отыра ?ап, ?арлы??ан к?рі даусымен, ?лім естіртетін ?уенге салып, бір термені ш?бырта ж?неліп еді:
Ей, Абылай, Абылай,
Абылай ханым, б?л ?алай?
Б?л ?алайдан сескеніп,
С?зімді ?ойма ты?дамай,
Талай істер басы?нан
?тіп еді-ау жасы?нан
?иын, ?ызы? ?рбір жай, —
деп ?мбетей жырын бастай бергенде-а? с?лы? отыр?ан Абылай, бойын жиып ал?ан. «?ай батырым, не ?ай жан к?йер а?са?алым ?аза болды екен?» — деп шошына ?арап еді. Біра? жырау то? етерін айтпай ора?ытып, алдыменен Абылайды? ?асында ?андай батырлар болып, ?андай ерлік істер істегенін біраз жыр етіп келді де, кенет о? тиіп ??ла?ан ?о?ыр ?аздай с???ылдады:
Ей, Абылай, Абылай,
С?зімді ты?да та?ыда-ай!
?зі?нен біраз жасы ?лкен
Д?мпеш таудай басы ?лкен,
Жасы?да бол?ан сырласы?,
?лкен де болса ??рдасы?,
Сексеннен аса бергенде
?айрылмас ?аза келгенде
Батыры? ?лді — Б?генбай! —
дегенде Абылай ж?регі ?абынып, не дерін білмей, сілейіп отырып ?ал?ан.
Б?генбай-сынды батырды?
Береке берсін артына-ай,
Сабыр берсін хал?ына-ай,
Жаса?ан ие жар болып,
Бейіште н?ры шал?ы?ай —
деген е? а?ыр?ы жыр шума?ын ?зер ты?дады.
Баянаулада ?лген батырды? ??рметіне Абылай ел жинап, ??ран о?ытып, ?азасын осы Т?ркістанда ?ткерді. Сол к?ннен бастап ?з денесі ??рысып, ж?регі ?абынатын кесел пайда болды. Біра?, б?л дерт айында, жылында бір ?стап, Абылайды? ?дейі т?убесін келтіргісі келгендей, ?рі-бері ?ысып, артынан тар?ап кететін. Ал сол кесел, міне, ?ш айдан бері, ханды т?р?ызбай біржолата басып алды. Абылайды? есін жиюынан талы?суы к?бейіп кетті. Б?гін де сондай халде еді. ?лсін-?лсін ?стап жанында отыр?ан Б??ар жыраумен ?лер алдында ?оштасып, іштегі арманын сырт?а шы?ару?а да м?ршасын келтірмей ?ой?ан. С?йтіп ?иналып жат?ан ханны?, тек т?с ауа ?ана тілдесуге шамасы келді. К??іліндегісін айтып ?алайын дегендей асы?а тіл ?атты.
— ??дайдан жал?ыз ?ана тілегім бар еді, Б??ар а?а, алар болса? ?ан майданда ж?ргенімде ал деуші едім, — деді ол а?ырын к?зін ашып. — К?рді? бе, міне, елу жыл о? дарымай келіп, а?ыры бір шаншудан ажал таппа?пын. ?мірде бар тілегімді бергенде, ??дай б?л тілегімді неге бермеді екен.
Б??ар жырау «?лмейсі?» деп оны? к??ілін ж?бат?ан жо?. Адамны? ??менінен ?тетін ?лкен ?ткір к?здеріндегі н?рды? с?ніп бара жат?анын к?рді де е? болмаса с?йлесіп ?алайын дегендей, Абылайды?
