Ілияс Есенберлин
ЖАНТАЛАС
(К?ШПЕНДІЛЕР — 2)
Пролог
?аза?ты? ?лы даласын к?нгей мен к?ншы?ыс жа?ынан алып та?адай иіле т?сіп, мы?да?ан ша?ырым?а созыл?ан д?ние ж?зіндегі е? биік таулар ?оршап жатыр. Осы а? басты ?ажайып шы?, ??здар ?аза? жеріні? ?стінен ?тетін ескек желге, азына?ан дауыл-боран?а ?ана тос?ауыл емес, б?л таулар к?шкен елге де, бас?ыншы жауды? ?алы? ?олына да асу бермес берік ?амал. Тек бір жерінде ?ана б?л ?аламат ?иялар, ш?ккен нардай, даланы? бауырына кіре, жата?ан тарт?ан. Осы т?стан Азия мен Европаны? т?йіскен ал?абына ?арай, жаратылысты? ?зі жарат?ан долы с?рапылымен бірге, араларына ж?здеген жылдар салып фангфур ?лы хандарыны?, ?тилланы?, Шы??ысты? ??мырс?адай ??жына?ан ?осындары т?гілген. Б?л ?анды жоры?тар е? алдымен осы арада ?лмиса?тан бері егін егіп, мал ба?ып, ?ала салып, бейбіт жат?ан елдерді тал?андады. Одан ?тіп ?аза?ты? к?шпенді байта? даласын ?ызыл ?ан?а бояп, лек-легімен к?нбатыс?а ?арай лап ?ойды. Б?лар басып ?ткен жерде тек к??іренген ел, к?йзелген дала, к?йреген ?ала ?ана ?алды.
Б?л жол?ы шай?ас та — соны? бірі еді.
Жо??ар ?а?пасыны? етегіндегі Сой?ан сайда ?ытай мен ?аза? ?скеріні? алыс?анына міне бір жеті бол?ан. Бойлауы? жыл?ы секілді бой бермей, екі жа? бірдей аранда?анда, талай ?анды ауыз б?рілер п?шпа?ынан ілінді. Ж?регіні? т?гі бар талай батырлар ?ай?ы ?ара алдаспандардан ?аза тапты. Талай албырт жас ?мір саба?ынан ?зілген г?лдей семді. Біра? кісі ?анын толарса?тан кешіп ж?рсе де селт етпейтін ?олбасшылар майдан?а ж?ртты т?пеп айдай берді. Сегізінші к?ні жасыл жібек шатырын ?ыры? ??л?а к?тертіп, майдан шебіне ?ытай бо?дыханы Канси келді. ?скер басшыларын ша?ырып алып:
— ?рыс ?алай ж?ріп жатыр? — деп с?ра?ан.
?йел ??дес, ?у тамырдай ?атып-семіп ?ал?ан, к?се ?ара ?скер басы иіле т?жім етіп, жауап берді.
— Алдияр та?сыр, ?лі итжы?ыс т?сіп жатырмыз. Екі жа? бірдей ?ыр?ында. Бізді? шы?ынымыз к?птеу.
?скер басы ?зек жар?ан шынды?ын айт?ан. Бо?дыхан шаршы топты? алдында ?з ?скер басын м??ата с?йледі.
— А?ыма?, — деді ол, — ?ш ?асыр бойы алысып Тан династиясы же?е алма?ан б?л тайпаны сен же?ем деп ойлап па еді??
— Алдияр та?сыр, со?ыс деп б?йыр?ан ?зі?із ?ой.
— Со?ыс дегенде мен са?ан осылай со?ыс деп пе едім? Б?йтіп сен олар?а тізе к?рсетіп, бетін ?айтара алмайсы?. Одан да ?зі? былай т?р да, к?нде шабуылдап маза?ды ала берген ойрат тайпасын жап. Екі ж?рт бірін-бірі ала алмай, ?бден ?лсіреп, енді тентіреп кетуге айнал?анда, сен бір б?йірден шы?а кел де, екеуін екі б?ктей салып, бос ?ал?ан жерін басып ал…
— Алдияр, — деді анау басын б?рын?ысынан да т?мен иіп, — ?алжыра?ан ойратты олжалау ?иын болмас. Ал ?аза? ж?ртын олай ??ртып, жерін оп-о?ай басып ала аламыз ба? Ар жа?ында бізден к?ші басым Луссия к?ршісі бар ?ой. Ол бізге ?аза? даласын к?пе-к?рнеу талатып ?оя ма?
— Луссия ?шін ??са болма. ?аза? жері ?гізді? талысындай мол, б?рімізге де жетеді. Біз Ертісті? жо?ар?ы т?сымен Жетісу, Т?ркістан у?лиетін, Шы?ыс Т?ркістанды тегіс баурымыз?а басамыз… ?ыс?асы, К?кше те?ізді? о?т?стік жа?асына дейін біздікі, солт?стік жа?асы Луссиянікі болуы керек-ті.
— Сонда ?аза? елі ?айда ?алады?
— К?кше те?ізді? т?бінде! Жо??ар тайпасын ?алай ??ртса?, ?аза? ж?ртын да сондай етіп ??ртасы?!
— ??п, та?сыр.
Бірінші б?лім
