дауыстар.
— ?ала ?міршісі ??дайберді ба?адЇр ?айда?
— Т?нде ?ашып кеткен!
— Жаудан ?ор?ып па?
— Жо?, інісі Абылайдан ?ор?ып.
— Ол інісі ?айда?
— Жа?а ?й-ішімен ат?а ?он?алы жат?ан.
— Сонда бізді кім бас?арады?!
— Т?ресіз ?олы?а найза ?стай алмайсы? ба? ?зімізді ?зіміз бас?арамыз!
— Жо?, ?лкен баласы У?лиді ?алдырып кетеді деген!
— Онысы бір боз?кпе дейді ?ой!
— Несіне ?бігерленесі?дер? Келе жат?ан ш?ршіт к?рінеді ?ой. ?йреніскен жау алысу?а жа?сы, содан ?ор?амыз ба, сыба?асын берерміз!
— Б? жолы сыба?асын бере алса? жарар еді, ?здері тым к?п деседі.
— Ш?ршіт емес, жо??ар деседі ?ой.
— Жо??ар болса тіпті жа?сы болды. Ана жылы бізді? ауылды? жыл?ысын айдап ?кетіп еді. ?зі келе жатыр екен ?олыма!
?алы? ж?ртты? арасымен ала? ортасында?ы жаршы м?нара?а бара жатып, жа?а ?ана Абылай?а ?зі естірткен с?з халы? ??ла?ына ?алай тез жеткеніне ?абанбай батыр а?-та?. Бір жа?ынан, осыншама ж?ртты? іп-ілезде ала??а жинал?анына т?бесі к?кке тигендей ?уанды. «М?ндай халы?ты жо??ар т?гіл, ?ытай да же?е алмайды. Тек бас?аратын ер болсын!» Ол атынан секіріп т?сіп, иін тіресе т?р?ан ж?ртты ?а? жара мінбе- м?нара?а шы?ты.
— Уа, халайы?! Мен ?аракерей ?абанбай батырмын! — деді жуан даусын ке? кернеп, — ел- ж?ртымызды? басына ?атерлі к?н ту?алы т?р. К?ншы?ысы? мен о?т?стігі?нен ?аулап, ?алы? Жо??ар келе жатыр. ?ала иесі ?анішерлері? ша?арлары?ды тастап ?аш?алы жатыр. Бастары?ды ?осып, шепке т?р?ызар еркек кіндік ?айсы? бар?!
— Мен, мен бармын! — деді бір к?ндей к?ркіреген жуан дауыс.
— Шы?, мына мінбеге!
Ж?ртты ?а? жарып, жолбарыс м?шелі, нар кеуделі, жиырма бестер шамасында?ы а?сары жігіт ал?а ?арай ?мтылды. Б?л Шыршы? ?зені бойынан Т?ркістанда?ы на?ашысыны? ?йіне келіп жат?ан Сіргелі руыны? «бала балуан» атан?ан Елшібек атты батыр жігіті еді. Ол мінбеге шы?ысыменен, ?абанбай батыр:
— Ал, халайы?! Келе жат?ан осал жау емес, — деді. — Елімізді, жерімізді а?тап ?алу ?шін бізден ж?ректілік табылар, тек бірлік керек. Т?ркістанды жау?а берсе?дер, ?аза? еліні? ша?ыра?ы ??лап жерге т?скені. Жас деп ?ырын ?арама?дар, ері?дер мына Елшібек ерді? со?ынан! Талаптыны? алдынан н?р жауар. Ел бастаймын деген батырдан ?ашанда батылды? табылады!
— Ереміз Елшібекке!
— Бастасын бізді жау?а.
Осы кезде мінбе жа?ынан та?ы шу шы?ты.
— Уа, жол бері?дер! Жол бері?дер!
— У?ли с?лтанны? ?зі ?ой!
Ж?рт ?а? жарылып жол берді. Мінбеге ?ия? м?ртты, а?с?р келген, ??ндыз б?рікті, отыздар шамасында?ы жігіт шы?ты.
— Халайы?! — деді ол ?алы? ж?рт?а ?арап, — ?кем он т?рт жасар балам ?білманс?р екеумізді осы Т?ркістан?а ие болы?дар деп тастап кетті. ?абанбай батырды? с?зін тегіс естідім. Елшібек балуан менен жас болса да, жоры? к?рген, топ к?рген жігіт. Осы к?нге дейін ?олыма найза ?ста?ан жан емеспін… Егер мен Елшібекке ж?рдемші бола алсам, сендерді? деген жерлері?нен шы??аным деп ойлаймын!
У?ли с?зін ?натпа?ан ?лдекім:
— У?, с?лтан бол?аны?а болайын! Т?реден шы?ып, ?ара?а жол бере ме екен!
— ?айтсін бейшара, со?ыс к?рмегенін айтып т?р ?ой! — десіп жатыр. — Ел басына к?н ту?алы т?р?анда, ?азір т?ре-?ара дейтін дым да жо?, кім ж?ртты жау?а ?арсы бастай алса, біз соны? со?ынан ереміз!
— Д?рыс айтасы?, шыра?ым, — деді с?лделі а?са?ал. — Тілегі? о? болсын! ?умин!
— ?умин! — Ж?рт ?олдарын жайып, беттерін сипады.
— Жау?а шабу?а жарайтын ж?рт ала?да ?алып, ?згелері? тара?дар! — деп дауыстады Елшібек.
Ж?рт тарап, ?ару ?ста?ан кісілер сап?а т?ра бастады. ?абанбай енді Елшібекпен, У?лимен ?оштасты.
— Ендігі істі ?здері? де білесі?дер ?ой, — деді ол аналар?а, — жан-жа?та?ы елге ат шаптыры?дар. ?біл?айыр хан?а тезірек хабар жеткізі?дер. Ар?ада?ы елге ?азір мен ?зім аттанам! Келе жат?ан жау ?те ?ауіпті. Бар ?аза?ты к?теру керек!
— ??п, ?абанбай батыр! Жолы? болсын! — деді Елшібек пен У?ли ?осарласа.
Алып денелі ?абанбай атына ?арай ая?дады. Д?л осы кезде ала?да?ы жал?ыз ашада байлаулы т?р?ан ?абанбайды? аты шулы «К?кдауыл» атан?ан ?ара к?к атын жетелеп, ?аратауды? сусар б?ркін киген с???а? бойлы, бота к?з а???ба бойжеткен алдынан к?лдене? тарта берді.
— Батырды? жолы болар ма екен, ?зім аттандырайыншы, — деді маржандай аппа? тісін к?рсете к?лімсіреп, с?йтті де тізгінді ?олына алып, ?зе?гісіне ая?ын сал?ан ?ас батырды? ?олты?ынан ?стап, жо?ары к?тере бастады.
?абанбай атына мінген со? ?ана ?ызды? ж?зіне д?рыстап ?арады. ?ыз екі к?зі жаудырап, ?абанбайды ?има?ан адамдай м?лдіреп т?р.
— Ра?мет, ??рбым, — деді ?абанбай, ж?регі кенет д?рсілдеп, — айдын к?лді? а??уы аттандырды ?ой, жолым болады екен! —
?ыз ?лі жаудырай ?арап т?р.
— Айт?аны?ыз келсін!
— ?ош бол, ?арындасым!… — ?абанбай атыны? басын тежей ?алды, — кездесе алмай ?алсам, е? болмаса біліп кетейін, аты? кім, ?арындасым?
— Атым Г?у?ар… Б?сентин Малайсары батырды? ?арындасымын, — ?ыз б? жолы с?йріктей ?ппа? сауса?тарын ?сынды. — Алла сау-с?ламат к?рісуге жазсын!
— Айт?аны? келсін, ?арындасым! ?ош бол!
— ?ош болы?ыз!
?абанбай К?кдауылын тебініп ?ап, «Г?у?ар… Г?у?ар!…» деп к?бірлей солт?стікке ?арай ж?неп берді. ?зап бара жатып, артына б?рылып ?арады. ?ыз ?лі орнында т?р екен. Ол а? орамалын алып, жігітке «сау ?айты?ыз!» деп екі-?ш рет б?л?ады.
— Г?у?ар десе Г?у?ар-а? екен! — деді ?абанбай, атыны? борбайына ?амшыны басып жіберіп.
Б?л Т?ркістанны? теріскей беткейіне шы??анда, алыстан ?ара-б?йраланып к?рінген ?аратауды? б?ктеріне ?арай ш?бырып бара жат?ан салт атты адамдарды к?рді. «?анішер Абылай ?ой, ?ашып барады» деді ол, сосын К?кдауылыны? тізгінін с?л босатып, ?олында?ы а? найзасын беліне ?ыстырып, ?за?-сонар сар желіске салып, ша?ардан ?зай берді.
Сыбан Раптан ?онтайшы баста?ан жо??арды? ?алы? ?олыны? келе жат?анын екі-?ш к?н ?тпей-а? б?кіл Ар?а, Еділ, А? Жайы?, Ертіс, Есіл бойында?ы елдер де тегіс естіді. Біра? «А?сарбас» айтып, бас ??рап, елін, жерін жаудан ?ор?ау?а халы?ты? м?ршасы болмай ?алды. Таудан ??ла?ан тас?ындай, т?теннен келіп ?ал?ан Сыбан Раптанны? жеті салалы жетпіс мы? ?олы Жетісуды? о?т?стігі мен к?ншы?ыс жа?ын бір айды? ішінде басып алды. Б?л апат ?аза? ауылдары мен ?алаларына к?ктен т?скен жасылдан кем тиген жо?. Ерж?рек азаматтар А?су, Т?рфан секілді ша?арларын ?ор?ап та к?рді, біра? ?олдарынан келмеді. А?ыры отыз жылда жер ?шін, су ?шін бірімен-бірі таласып, барымталасып, ?бден к?нігіп ?ал?ан ?аза? жігіттері шо?танып жинал?анмен, ?п-с?тте сап т?зеп ?скерге айнала алмады. Кей жерде ?арсылы? еткен ауылдар болса, жо??ар жа?ы еркектерін ?ойдай бауыздап, ?атын-?ызын байлап-матап к??дікке айдады. Тау жайла?ан ?ыр?ыздармен к?ршілес отыр?ан кейбір ?аза? ауылдары жау ая?ы басылмайтын ??з-?иялар?а ?ашып ?ана жан са?тады. ?аза? жері енді жазы?сыз жыла?ан ж?ртты? к?з жасымен дым?ылданды. Талан?ан мал-м?лкі, ?рт ал?ан ?алалар… Он бесінші ?асырды? отызыншы жылы ?аза? елімен ?рысын бастап, екі ?асыр бойы со?ысып келе жат?ан ойрат хандары енді ?ана дегендеріне жетті. С?лу ?ыз-келіншектерді шаштарынан матастыра топтап, батырлары ?йелдікке алды, найза ?стау?а жарайтын жігіттерін ?ойдай бауыздады, к?рі-??рта? шал-
