грыфельна-шэрай.
Ён проста быў моцны і жыццярадасны чалавек. А такія любяць восень. I любяць працаваць увосень, таму што ў астатнія поры года жыць хочацца больш, чым пісаць.
I вось у гэты дзень ён уварваўся ў пакой Андрэя, не пастукаўшы, і яшчэ з парога загарлаў:
— Здароў, самотны рымлянiн.
Андрэй скочыў, як бы яго шылам парнулі. Так яны і стаялі, абняўшыся: Яніс у мокрым ад лістападаўскага дажджу плашчы, а Андрэй — у трусах і майцы.
— Дружа мой. Сядай. Як пісалася?
— Геніяльна.
— Што напісаў?
— Напiсаў, брат, сумную рэч. Паэму аб мацi.
Яніс сеў:
— Быццам зноў прайшоў шлях. Уся гэтая гарота, нястача, слёзы… I тут яшчэ яе смерць… Цяжка было… I ў тон настрою Дзінтара юра [Янтарнае мора] за акном шуміць-шуміць. Кожную ноч.
Ён выцягнуў руку з кішэыі, расціснуў пальцы. I ў пакоі быццам адразу стала святлей.
На далоні ляжала некалькі янтарных кавалкаў: іржава-карычневых, шакаладных, празрыста-залатых — быццам ззяючых цеплынёй.
— Поўзаў, брат, па беразе для цябе. Хацеў табе Балтыку прывезці.
— А я што табе прывязу?
— Прывязi кавалачак Нарачы, — Янiс пачынаў дурэць. — Прывязi Белавеж або лепей бутэльку «Белавежскай».
— Зубра нованароджанага табе не прывезцi?
— Прывязі зубрыху… Буду вадзіць яе на пашу ў Астанкіна. Выпушчу на партэр і — 'гуцю-гуцю, падласая!'.
Андрэй палез у шафку.
— Белавеж самому патрэбна… А «Белавежскай» бутэльку разап'ём. Прыслалі.
— Братка ты мой. Ашчаслівіў ты мяне, ашчаслівіў. Цяпер я і ад тэрытарыяльных дамаганняў адмаўляюся. Месяц у рот не браў. Вось так працуеш, як дурань, а п'янка запушчаная.
Андрэй, сабіраючы на стол, усміхнуўся.
— Дрэнны з цябе патрыёт. Во Баранаўскас патрыёт дык патрыёт. Надоечы напіўся і раптам успомніў, што ён літовец. Спрадвеку з ім такога дзіва не было. Пачаў да мяне тэрытарыяльныя прэтэнзіі прад'яўляць. Кажа: аддавайце нам Гродна, Ліду, Ашмяны і Навагрудак. Я кажу: родненькі, бяры, бяры, калі ласка. Мне што, мяне не абыходзіць. Бачыць: вайны не будзе. Дзе, крычыць, Вайвадс? Давайце яго сюды. Чаму забраў у нас Даўгаўпілс?.. Тут я з лёту эпіграму:
Хотел дойти до Даугавпилса,
Но вместо этого напился.
Мы паклалі яго на ложак, укрылі абрусам, і ён захроп.
— Салодкае жыццё, — сказаў Яніс.
— Сядай за стол, падонак, — сказаў Андрэй. — Сядай, лэйбус.
За акном ляжаў пахмура-шэры свет. Нiзкiя, пашкуматаныя кiмсьцi хмары беглi над дахамi дамоў.
Ледзь праглядваўся недзе далёка паміж дамамі шпіль высотнага будынка, напалову схаваны ці то ў хмарах, ці то ў дыме.
Выпілі.
— Як лекцыі? — спытаў Яніс. — Як Горава?
— На нашым курсе ў яе добра. На другім — справа дрэнь.
— У нас хлопцы надзіва памяркоўныя, сумленныя і цікавыя, — сказаў Яніс. — Акрамя Стаўрова з Ліпскім, дрэнных і не ведаю.
— А чым яны табе назалілі?
— У мяне нюх на людзей. Стаўроў — прэтэнцыёзны невук, а Ліпскі наогул дробная дрэнь… Чакай, яны яшчэ нам дадуцца ў знакі, каб іх долечка ліхая судасіла, каб іх…
— Я Ліпскага не разумею. Яму б год на дзесяць раней жыць.
— Ён і жыў… А што на другім курсе?
— А там проста Ліпскіх больш. Рагочуць з голых багоў. Адзін сказаў, што Афрадыта, якая ўстае з пены, наводзіць яго на думкі аб мацярынстве.
Яніс усміхнуўся:
— Таямніцы ўспрымання. У яго продка, відаць, гэтае ўспрыманне было яшчэ больш агрэсіўным. Нездарма Пётр, паставіўшы ў грамадскім садзе Венеру Таўрычаскую, поруч паставіў вартавога, 'дабы оную не лапалі'.
— I яшчэ адно. Нейкі псіхоз. Усе выказваюць ёй павышаную ўвагу.
— Гэта добры псіхоз.
— Чаму?
— Таму, што ты зачынальнік гэтага прагрэсіўнага руху.
— Свіння.
Андрэй раптам спахмурнеў. Ссунуліся доўгія цёмныя бровы.
— Што з табою, Андрэйка?
— Дрэнь у мяне справы, Янка.
— Бачу, — ціха сказаў Яніс. — За месяц, пэўна, і шчасця і гора набраў поўную торбу. Бачу, апавяданне будзе доўгае… Таму давай возьмем па адзінай… Кажы, браце.
— Ты ведаеш, што я сказаў ёй аб усім?
— Так. Бо я паехаў на другі дзень.
Яніс бачыў перад сабою змарнелы твар Андрэя. Нейкі зусім новы, амаль непазнавальны твар, а на ім выраз той мужнасці, якую можыа назваць хіба толькі мужнасцю адчаю.
— Я так і не дачакаўся цвёрдага адказу, — сказаў Андрэй. — Яна кажа, што я неразважлівы, размаўляе са мною пра ўсё, абы не ўспамінаць таго, што было.
Ён усміхнуўся сумнай з'едлівай усмешкай:
— Шырокі дыяпазон. Ад канкрэтнай музыкі да Фрэйда. Ад антыматэрыі да лётаючых талерак.
Яніс сказаў са звычайнай разважлівай самаўпэўненасцю селяніна:
— Канкрэтная музыка — лухта: няма элемента адбору з усіх гукаў свету. I Фрэйд — лухта: іначай Буало не быў бы паэтам. А вось наконт лётаючых талерак — не ведаю.
— Табе гэта ўсё лёгка. А як быць мне, калі я чую такія размовы?
Яніс глядзеў у кут:
— Яна баіцца цябе. Баіцца даць сабе волю.
— Чаму?
— Не ведаю. Магчыма, шкада ламаць уладкаванае жыццё?.
— Хіба гэта сумленна, калі кахаеш?
— А ты менш пытай аб сумленні.
За акном гусцеў прыцемак. Андрэй устаў і рэзка адчыніў акно.
Адразу туман, што грувасціўся на ўзроўні шостых паверхаў, пацёк у пакой. Гэта быў такі туман — падстаў крысо пінжака і пабачыш сотні мікраскапічных крапінак вады.
— Мне дзіўна жыць, — сказаў Андрэй. — Дагэтуль усё было проста. Просты свет. Простая мэта. Простыя жанчыны і вершы. I сам я просты. А тут… Я не ведаю, чытаў я аб гэтым або сасніў у адну з прамінулых начэй… Тут так дзіўна, як у гэтым сне, быццам у Егіпце, у пясках Старажытнага царства адшукалі часткі механізмаў, нават кола дыяметрам у адзінаццаць метраў з незямных элементаў. Значыцца, прыляталі, пабачылі, што няма нічога цікавага — і паляцелі… Вось так і з ёю. Быццам зусім іншая, быццам з іншых светаў… Уся блакітная. А я, як той карычневы егіпецкі дзікун…
— Я разумею, — ціха сказаў Яніс. — Так і патрэбна быць. Але да дабра гэта не давядзе.
— Сказаў ёй рэзкасць. Доўга думаў, на каго падобны партрэт зялёнай жанчыны, што вісіць у яе пакоі… Потым зразумеў — яна.
— Зялёная Ірына і фіялетавы Андрэй, — сказаў Яніс. — Ну і што?
