пахмельны настрой, прыступ тых згрызот сумлення, калі не мілы белы свет і чалавек з агідай успамінае, што трэпанг, якога елі напярэдадні ў рэстаране, мае другую назву — «галатурыя».
Бр-р, брыдка!
Яніс сядзеў ля стала і амаль са слязьмі на вачах глядзеў на фотакартку сына. Сын, увесь пушысты, увесь, з лапкамі, зацягнуты ў пуховага «ведзьмядзёнка», з аптымістычнай усмешкай глядзеў на няшчаснага Яніса, у лікаванні раскрыўшы круглы раток з адзіным зубам.
Андрэй паддаў жару. Змрочна сказаў:
— Смяецца, не ведае, што бацька — мярзотнік.
У наступную секунду з грукатам упала крэсла, а Андрэй ужо ляцеў калідорам, а потым сходамі, ратуючыся ад раз'юшанага вярблюда Яніса.
А яшчэ цераз пяць хвілін яны рагаталі да слёз. Калі хтосьці скажа, што латышы — халодныя людзі, не верце. Ва ўсякім разе, Янісавым выбухам мог бы пазайздросціць і італьянец,
I толькі за сняданнем Яніс зноў спахмурнеў, раптоўна прыгадаўшы нешта.
— Што з табой? — спытаў Андрэй.
— Ведаеш… — цяжкі твар Яніса быў нібы каменна-нерухомы.
Андрэй чакаў. Яніс заўсёды нагадваў яму аднаго з тых жалезных стралкоў, аб лёсе якіх яны часам гаварылі, і таму Андрэй заўсёды чакаў ад яго чагосьці трывалага, хай не заўсёды абгрунтаванага, але свайго, сталага, далёкага ад хістанняў.
— Што? — спытаў Андрэй.
— Не трэба табе валачыся туды, — латыш хваляваўся. — Пабойваюся чагосьці я.
— Дарэмна, — сказаў Андрэй. — Ведаеш, што дарэмна. Усё адно павалакуся.
У той дзень ён павінен быў сустрэцца з Горавай каля выхаду з Крапоткінскага метро. Яна, як заўсёды, спазнілася амаль на дваццаць хвілін. Цямнела ўжо зусім рана, і калі яны ішлі бульварамі, на дрэвы, на аголеныя віцы хмызоў, на пабітыя ранішнікамі вяргіні клаўся ўжо бэзавы цень прысмерку.
Яна круціла ў пальцах апошні лімонны лісток клёна, узяты з бульварнай лаўкі.
— Нашто вы хацелі бачыць мяне?
— Потым, Андруша.
Яна была вiдавочна ўсхвалявана i, вiдаць, вагалася, вырашаючы ў думках, зрабiць ёй нешта або не. Андрэй адчуваў гэта. Як яснаглядзец, ён мог за апошнi час лавiць самыя неакрэсленыя змены яе настрою.
I тут ён адчуваў: яна задумала нешта такое, што можа паставіць іхнія адносіны пад незваротны ўдар.
А яна, відаць, адчула, што ён нешта падсвядома разумее, і, адцягваючы хвіліны, загаварыла зусім аб другім. I, як заўсёды, ёй удалося захапіць Андрэя спрэчкай і прымусіць яго забыць аб напружанасці. Праз некалькі хвілін яны ўжо спрачаліся.
— Гэта па-дурному, — казала яна. — Прыйшоў, нарэшце, час сусветнага мастацтва, аднолькава зразумелага для ўсіх: для швейцарскага гандляра і для рыбака з Палінезіі.
— Не думаю. Рана.
— Чаму?
— А таму, што, па звестках «ЮНЕСКА», на зямлі ледзь не палова людзей непісьменныя. Ёсць плямёны, у мове якіх пяцьдзесят слоў. Што ім да Суціна і Дос-Пасаса? Раней за ўсё трэба зраўняць гэтую прорву, вучыць людзей і мастацтву і ўсяму. А гэтаму лепш за ўсё вывучыш на сваім мастацтве… Можа, і сапраўды дурасць: у век, калі чалавек рве зямную цягу, трымацца за нацыянальныя адрозненні.
— Не думаю, — сказала яна.
— А я думаю. Школу нацыянальнага навучання павінен прайсці кожны. Яна — як фундамент. Гэта кажу вам я, грамадзянін зямлі, інтэрнацыяналіст.
— Адкуль такое? Нешта па вашых вершах я не заўважыла.
— Чалавек расце хутчэй, чым яго кнігі. Я за жыццё прайшоў тры такіх прыступкі…
— Першая?
— Артадаксальны патрыятызм…
— Ого! А другая?
— Абражаны нацыянальны гонар.
— Зразумела… А зараз?
— Я вельмі люблю радзіму. Вельмі. Часам да слёз. Але я не ведаю, чаму нягоднік-беларус павінен быць мне бліжэй за высакароднага іспанца.
На яе твары з'явілася хітраватая ўсмешка:
— Ну, а што вам бліжэй пры гэткіх касмічных парывах: негрыцянскія 'спірычуэлс' ці свая «рэчанька»?
— Рэчанька. Але гэта ад прывычкі.
— Ну і вось. Усяму шкодзіць гэтая 'во поле берёзонька'. I ўвогуле атрымліваецца 'чаму ж мне не пець?'. З-за гэтага не разумеюць адзін аднаго, і агульная культура не можа выйсці на прастор.
— Не разумеюць не з-за гэтага. Вы ведаеце… Тут і вы на правільнай сцежцы, і я. Але вы трохі не дадумалі. Калі б ваш Мусаргскі не ўварваўся ў культуру Захаду — яны дагэтуль лічылі б рускіх музычнымі дзікунамі, і вы не маглі б сесці за стол стварэння агульнай культуры, як роўная.
Спрэчка гэтая была непатрэбнай. I таму ён перавёў размову на іншае.
— Давайце лепей бананаў купiм. Вось латок.
Абдзіраючы банан, ён не стрымаўся:
— А сапраўдная антонаўка ўсё ж лепей.
Засмяяліся.
— Вы прыгожа ясцё, — сказаў Андрэй. — Людзі рэдка прыгожа ядуць. Нават унутрана інтэлігентныя нагадваюць у гэты час то малпу з яблыкам, то тыгра над косткаю. А вы…
— У вас ружовы туман у вачах. Мастакам найбольш цяжка маляваць каханую.
— Па-мойму, глупства.
— Ну што вы заўважаеце ў каханай?
— Усё.
— Не. Нічога, Зусім нічога. Калі пачынаеце заўважаць нешта — гэта ўжо канец.
Яна спынілася ля вялізнага шэрага будынка. Стаў і ён.
— Вы не заўважаеце нi майго вялiкага рота, нi худых плячэй — нiчога. Вы загiпнатызавалi сябе, Андрэй.
Ён стаяў, упарта, па-бугаінаму, нахіліўшы галаву:
— Напляваць. Я ведаю толькі, што для мяне ўсё гэта падстава, каб захапляцца.
У яе вачах зноў быў той разгублены выраз боязі чагосьці і цягі. Але яна хутка справілася.
— Проста вы там у сябе рэдка бачыце такіх жанчын. Вы ведаеце толькі мяне і таму перабольшваеце мае сціплыя добрыя якасці. А такіх, як я, — тысячы. I калі вы зведаеце гэта асяроддзе — я паблякну сярод іншых і застануся звычайнай шэранькай жанчынай… Замужняй… Чужой… I вы забудзеце мяне.
'Вось яно, — штурхнулася ў галаве Андрэя, — падрыхтаванае'.
— Зойдзем, — сказала яна.
— Не пайду… — змрочна сказаў Андрэй,
— Але я зайду з вамi, хоць буду нядоўга.
— Вы абяцалі аддаць тэты вечар мне.
— Нечакана з'явіліся справы. А я не хачу, каб па маёй правіне вы сумавалі цэлы вечар.
— Не.
— Ну… я вас прашу.
Андрэй акінуў яе постаць і цяжка ўздыхнуў:
— Добра. Толькі… ведайце, я знаю, нашто вы гэта робіце. I не ўхваляю.
Яна ўздыхнула нават з нейкай палёгкаю. Абое зайшлі ў пад'езд, падняліся на трэці паверх. Аксамітна праспяваў званок.
За дзвярыма чуліся мяккія спевы. Потым крокі. Потым ляснуў замок.
— Арынушка, — сказаў незвычайна пявучы голас. — Бог мой, заходзь. Заходзьце.
