Бойка адбылася на зайздрасць. Більба праз сілу скеміў адпаўзці, каб не стапталі, калі Берт кінуў яго на зямлю. Тролі счапіліся, як сабакі, частуючы адзін аднаго кухталямі і цалкам слушнымі імёнамі. Хутка яны, сціснуўшы адзін аднога лапамі, штурхаючыся і лягаючыся, ледзь не закаціліся ў вогнішча, а Том, каб вярнуць сяброў да розуму, луцаваў іх на ўсю моц дубцом, ад чаго яны зусім ашалелі.
Самы час быў для Більба знікнуць. Але ж ягоныя бедныя маленькія ножкі Берт ледзь не раздушыў сваёй лапішчай, дыхаў Більба з цяжкасцю, галава круцілася, так што ён адпоўз крыху ад святла і спыніўся адпачыць ды перадыхнуць.
I тут пасярод бойкі з'явіўся Балін. Гномы чулі здалёк шум і валтузню і, пачакаўшы Більба або сычынага гукання, скіраваліся адзін за адным да вогнішча — так ціха, як толькі здолелі. Як толькі Том убачыў Баліна, завыў жудасна. Тролі гномаў проста на дух не выносяць (нясмажаных, ва ўсялякім разе). Берт і Біл адразу ж скончылі біцца і сказалі: «Том, хутка мех сюды!» I перад тым, як Балін уцяміў, дзе ва ўсёй гэтай катавасіі Більба, на балі-навай галаве апынуўся мех, а сам ён — на зямлі.
— Яшчэ павінны падысці, — сказаў Том, — ці я зусім розум страціў. Вось гэта і азначае — шмат і нікога. Нікога ўзлахобітаў, але ж шмат гэткіх гномаў. Во як!
— Здаецца мне, ты маеш рацыю, — сказаў Берт. — Лепш нам ад святла выбрацца.
Так яны і зрабілі. 3 мяхамі, якія выкарыстоўвалі, каб насіць бараніну і іншую здабычу, чакалі яны ў прыцемках. Гномы адзін за адным выходзілі да вогнішча, глядзелі здзіўлена на пера-куленыя куфлі, пагрызеную бараніну, і тут — гоп! На галаве мех, і сам на зямлі. Хутка Двалін ляжаў побач з Балінам, і Філі разам з Кілі, і Доры, і Норы, і Оры гуртом, і Ойн, і Глойн, і Біфур, і Бафур, і Бамбур — усе паскіданыя ў адну гару.
— Мы ім пакажам, — паабяцаў Том, бо з Біфурам і Бамбурам давялося цяжка, біліся яны шалёна, сапраўды як загнаныя ў кут гномы.
Торын з'явіўся апошні — і яго знянацку схапіць не атры-малася. Ён чакаў подступу, і каб зразумець, што справы ідуць дрэнна, яму не трэба было бачыць вытаркнутыя з мяхоў гномавы ногі. Ён спыніўся ў цемры непадалёку ад вогнішча і спытаў: «Што тут за справы? Хто тут хапае і б'е маіх людзей?»
— Тролі! — сказаў Більба з-за дрэва. Тролі на яго зусім забыліся. — Яны ў кустах хаваюцца з мяхамі.
— Ага! Хаваюцца, значыць? — сказаў Торын і хутка скокнуў да вогнішча, так што схапіць яго тролі не паспелі. Торын выхапіў з агня вялікі дубец, што палаў з аднаго боку, і канец гэты Берт, не паспеўшы адскочыць, атрымаў проста ў вока. I на нейкі час выбыў з бойкі. Більба стараўся, як мог: ухапіў Томаву нагу, тоўстую, як маладое дрэва, і паляцеў, куляючыся, да кустоў, калі Том нагою падкінуў вуглі з вогнішча Торыну ў твар.
За тое троль атрымаў дубцом у зубы і пазбавіўся аднаго з пярэдніх. Я вам скажу, ну і завыў ён! Аднак жа дакладна ў гэты момант ззаду выскачыў Вільям і насунуў на Торына мех — у момант, з галавы да ног. Так бойка і скончылася. Справы зараз былі — не пазайздросціш. Усе павязаныя ў мяхі, побач з трыма дужараз'юшанымі тролямі (даое з падпалінамі ды сінякамі на добрую памяць), якія спрачаюцца, што лепш, павольна засмажыць гаомаў, ці пакрышыць дробненька ды зварыць, ці проста сесці на іх па чарзе ды расціснуць у фарш. А Більба стаіўся сабе ў кустах з падранай вопраткай і скурай і не наважваўся варухнуцца, каб тролі не пачулі.
Вось у той час і вярнуўся Гэндальф. Але ж ніхто яго не бачыў. Тролі якраз вырашылі засмажыць гномаў цяпер, а з'есці потым — ідэя была Бертава, і згадзіліся на яе пасля доўгай спрэчкі.
— Ды які сэнс смажыць іх адразу, усю ноч прапоркаемся, — сказаў нехта. Берт падумаў, што Вільям.
— Не пачынай спрачацца зноўку, а тое якраз усю ноч і прапоркаемся, — сказаў Берт.
— Хто спрачаецца? — сказаў Вільям, які падумаў, што менавіта Берт пачаў.
— Ты, — адказаў Берт.
— Брэшаш! — сказаў Вільям, і спрэчка пачалася зноў. Нарэшце яны вырашылі гномаў пакрышыць ды згатаваць. Таму прынеслі вялікі чорны кацёл і дасталі нажы.
— Дык варыць навошта? Вады ж няма, а да калодзежа вунь колькі тэпаць! — сказаў нехта. Берт і Вільям падумалі, што Том.
— Заткні пашчу! — сказалі яны. — Альбо так і не ўправімся. Яшчэ слова, і сам па ваду пойдзеш.
— Сам заткніся! — сказаў Том, які думаў, што гаварыў Вільям. — Хто ж, як не ты зноў спрачацца пачынае!
— Дэфектыўны ты, — сказаў Вільям.
— Сам дэфектыўны! — сказаў Том.
I зноў разгарэлася спрэчка, і яшчэ горшая, пакуль не вы-рашылі сесці па чарзе на ўсе мяхі і расціснуць гномаў у фарш, а потым зварыць.
— На каго першага сядзем? — спытаў нехта.
— На апошняга, — сказаў Берт, якому Торын пашкодзіў вока. Ён думаў, што Том гаворыць.
— Сам з сабою размаўляеш? — спытаў Том. — Ну, калі жадаеш сесці на апошняга, садзіся. Каторы ён?
— У жоўтых панчохах, — сказаў Берт.
— Бязглуздзіца, у шэрых, — сказаў нехта голасам, падобным да Вільямава.
— Упэўнены, у жоўтых, — сказаў Берт.
— I я кажу, у жоўтых, — пацвердзіў Вільям.
— Тады навошта ты казаў, што ў шэрых? — спытаў Берт.
— Я і не казаў. Том казаў.
— Ніколі я гэтага не казаў! — абурыўся Том. — Гэта ты!
— Два супраць аднаго, так што заткні пашчу! — сказаў Берт.
— Ты з кім гаворыш? — спытаў Вільям.
— Спыніцеся зараз жа! — сказалі Том і Берт разам. — Ноч праходзіць, і раніца хутка. Трэба з гэтым завязваць!
— Раніца вас захопіць і каменем зробіць! — сказаў нехта голасам, падобным да Вільямава. Але ж не Вільямаў. Якраз у гэты момант святло хлынула з-за пагорка, і гучна на галінах загаманілі птушкі. Вільям і слова не сказаў, так, нахіліўшыея, і зрабіўся каменным, а Том з Бертам паўсталі як валуны, утаропіўшыся на яго. Яны там стаяць і сёння, самі сабою, хіба што птуожі звілі на іх гнёзды. Тролі ж, як вы ведаеце, павінны штораніцы хавацца пад зямлю, інакш ператворацца ў камяні, з якіх паходзяць, ды ніколі ўжо не за- варушацца. Вось гэта і здарылася з Бертам, Томам і Вільямам.
— Цудоўна! — сказаў Гэндальф, які выйшаў з-за дрэва і дапамог Більба выпаўзці з калючага куста. Тады Більба і зразумеў, што менавіта голас чараўніка прымусіў троляў сварыцца і спра-чацца, пакуль не бліснула святло і не скончыла справаў.
Потым развязалі мяхі ды вьшусцілі гномаў. Тыя ледзь не пазадыхаліся і надта раззлаваліся: не зусім ім падабалася ляжаць і слухаць пра тролевы планы — засмажыць іх, пакрышыць альбо расціснуць. Давялося Більба двойчыраспавядаць, што здарылася, пакуль яны задаволіліся.
— Знайшоў час практыкавацца ў лазанні па кішэнях, — папікнуў яго Бамбур, — калі мы жадалі ўсяго толькі агню ды ежы.
— I таго, і другога без бойкі ад готых сяброў вы б не атрымалі ў любым выпадку, — сказаў Гэндальф. — А зараз мы проста губляем час. Ці ж вы не разумееце, што ў троляў абавязкова па-вінна быць нара ці пячора непадалёк — ад сонца хавацца? Нам трэба знайсці яе!
Яны пашукалі і хутка знайшлі сляды тролевых ног сярод дрэваў. Пайшлі па іх на вяршыню пагорка, пакуль не заўважылі схаваных за кустамі вялізных каменных дзвярэй. Аднак жа адчыніць іх не здолелі, хаця штурхалі ўсе разам, а Гэндальф чытаў розныя замовы.
— Можа, гэта прыдасца? — спытаў Більба, калі яны раззлаваліся ды стаміліся. — Я знайшоў гэта на зямлі, там, дзе тролі біліся.
Ён трымаў вялікі ключ, хоць, безумоўна, Вільяму ключ здаваўся маленькім і таемным. Напэўна, ключ вываліўся з кішэні перад тым, як Вільям ператварыўся ў камень.
— Няўжо нельга было сказаць раней? — закрычалі ўсе. Гэндальф схапіў ключ і сунуў у замковую шчыліну. Тады каменныя дзверы адчыніліся ад аднаго добрага штуршка, і ўсе зайшлі ўся-рэдзіну. На падлозе былі раскіданыя косткі, і патыхала непрыемна. Але на паліцах і падлозе валялася прыстойна ежы паміж
