- Ану, кыш! Круцяцца пад нагамi. Не вашага розуму справа! Кыш!
I мазнуў сваiмi граблямi мяне i Яву па патылiцы.
У-у, бегемот! Ну пачакай, мы вырасцем, мы табе дадзiм!
I чаго яны так насы дзяруць, гэтыя старшакласнiкi? Падумаеш, мудрацы! Таксама двойкi атрымлiваюць!
А на Высокi востраў мы й самi дарогу знойдзем.
Мы прыплылi туды раней за iх. Недарэмна Ява быў унукам дзеда Варавы, а я Явiным сябрам. Мы зналi ў плаўнях такiя вузенькiя пратокi сярод чаратоў, якiя рэдка хто ў вёсцы ведаў.
Высокi востраў - самы большы ў плаўнях. Высокiм ён называўся таму, што ў яго высокiя крутыя берагi. Пасярод вострава ёсць нават невялiчкае азярцо, напалову зацягнутае раскай i белымi лiлеямi. Уласна, гэта не возера, а затока, аддзеленая ад плёса невялiчкай грэбляй. Напрадвеснi, калi была вялiкая паводка, Фарадзеевiч для нечага загацiў пратоку, i цяпер узровень вады ў тым азярцы быў вышэйшы за ўзровень вады ў плаўнях.
Мы схавалi свой човен у чаратах, а самi прыселi ў кустах непадалёк ад азярца - не хацелася заводзiць сварку з тым Бардадзiмам, пакуль мы яшчэ не выраслi.
На тым беразе азярца стаяла пабудова Бурмiлы - гэта была яго паляўнiчая база, альбо, як ён казаў, 'прэзiдэнцыя'. Самога Бурмiлы не вiдаць - або рыбу ловiць, або спiць пасля чаркi, або... Ды мы пра гэта ўжо не думаем (пасля 'атамнай бомбы на транзiстарах' неяк не думалася). Ужо чуваць пiсклявыя галасы дзяўчат i ненатуральны (няйначай у яго ў роце галушка) Бардадзiмаў бас.
Трое чоўнаў прыстала да вострава. Фарадзеевiч з тэрмасам у руках падыходзiць да азярца. Юннаты абступаюць яго.
Фарадзеевiч урачыста падымае тэрмас i пачынае (голас яго дрыжыць i перарываецца ад хвалявання - ён заўсёды хвалюецца, калi расказвае пра якое-небудзь адкрыццё):
- Дык вось... дарагiя таварышы-грамадзяне, вось... тут... унутры... прыляцела да нас... знаеце адкуль... З Сахалiна. Так-так... сотнi i сотнi, як бачыце, кiламетраў. А наперадзе яшчэ мiльёны цi нават мiльярды мiльярдаў кiламетраў... Ведаеце, што тут? Тут... тут... таварышы-грамадзяне... будучая ежа касманаўтаў... зоркавых нябесных жыхароў будучых... Вось яно што! Вы, напэўна, чулi пра цудадзейную водарасць - хларэлу... Га? Дык вось... у гэтым тэрмасе - новы вiд гэтай водарасцi. Глабулус! Магчыма, яшчэ лепшы за хларэлу... Мой сахалiнскi сябар вывеў у лабараторыi... I прыслаў, каб мы... тое самае... прадоўжылi працу. Вырасцiлi глабулус у прыродных умовах. Праверылi, як ён аклiматызуецца i будзе расцi. Разумееце, якая адказнасць! Магчыма, уявiце сабе, касманаўты калi-небудзь будуць частаваць нашым глабулусам марсiян цi iншых якiх гаўрыкаў.
Мы з Явам слухалi не дыхаючы.
- Чуеш, ежа астраномаў, а мы... - шапчу я перасмяглымi вуснамi.
- Касманаўтаў! Астраномы - тыя, што ў трубу залазяць. Тыя сала i варэнiкi ядзяць, як i мы з табою.
- Ведаю!.. Гэта я так... Якi разумны! - шапчу я. I ўяўляю сабе:
...Агромнiстая ракета на старце... Касманаўты, якiя заходзяць у ракету, людзi каля падножжа ракеты. Яны адразу расступаюцца, прапускаючы аўтавазок, на якiм штабелi кардонных скрынак. На кардонках вялiкiмi лiтарамi напiсана: 'Глабулус', 'Прывiтанне з Васюкоўкi', 'Глабулус 'Васюкоўскi'...
А тады - Марс... У празрыстым шлеме, у скафандры стаiць касманаўт на фоне фантастычнага марсiянскага пейзажу, акружаны марсiянамi, i частуе iх глабулусам, выцiскаючы яго з цюбiка, як зубную пасту. Марсiяне каштуюць, цмокаюць ад задавальнення i паказваюць вялiкi палец - во!
Толькi - чым жа будуць частаваць, што ж будуць есцi бедныя касманаўты, калi мы з Явам, як на тое лiха, перавярнулi гэты тэрмас?
- Глабулус - аднаклетачная мiкраскапiчная водарасць, - захоплена гаворыць Фарадзеевiч, - i няўзброеным вокам вы яго, вядома, не пабачыце...
'Ой, здаецца, i ўзброеным таксама...' - трымцiць маё сэрца.
- Сягоння мы яго, так сказаць, пасеем, потым пачнём падкормлiваць... Ён пачне хутка размнажацца, i тады вы пабачыце...
'Пабачыце-пабачыце... калi будзе што сеяць... Ой, бяда, навошта мы палезлi, навошта чапалi гэты тэрмас?'
Зараз Фарадзеевiч адкруцiць вечка i... I будзе жахлiвы 'пшык', як гаворыць дзед Салiвон. Тая драбiна Бардадзiм першы захiхiкае - я яго ведаю.
I каго, каго мы падводзiм! Чалавека, перад якiм мы ('гангстэры!') нямеем ад захаплення i робiмся паслухмянымi, як авечкi, чалавека, якi, калi запытаць: 'Каго ты болей за ўсiх любiш?', стаiць у нас на трэцiм прызавым месцы (пасля мамы i таты), а часам выходзiць на другое i нават першае (калi тата: 'Ану, скiдай штаны, гультаiна!', а мама: 'Вось пачакай-пачакай, я табе вушы паабдзiраю!'). Праўда, наша любоў была платанiчнай, схаванай ад чужых вачэй; Фарадзеевiч пра яе, магчыма, нават не здагадваўся, бо справу меў найчасцей з тымi бардадзiмскiмi старшакласнiкамi, якiя нас ('Акыш, маляўкi!') на гарматны стрэл да яго не падпускалi. Але тым больш...
Фарадзеевiч адкручвае вечка i ўрачыста гаворыць:
- Увага, таварышы-грамадзяне, вы-лi...
Мы з Явам маланкава пераглянулiся:
- Гой!
- Вой!
Спачатку з кустоў вылецела наша войканне, а за iм - мы.
- Стойце! Не лiце!
Вы памятаеце, у спектаклi 'Рэвiзор' Гогаля ёсць у канцы нямая сцэна, калi ўсе застываюць у розных позах з разяўленымi ратамi. Дык вось, зусiм такая ж сцэна паўтарылася i зараз. На нейкае iмгненне, вядома. Першы апамятаўся Фарадзеевiч.
- Што? - здзiўлена запытаў ён.
- Мы... - сказаў Ява i глянуў на мяне.
- Мы... - сказаў я i глянуў на Бардадзiма.
- Мы... - паўтарыў Ява i таксама глянуў на Бардадзiма. - Мы... толькi вам можам... па сакрэту...
Фарадзеевiч усмiхнуўся.
- Па сакрэту дык па сакрэту. Я люблю сакрэты.
Ён адышоўся з намi ўбок i схiлiўся, наставiўшы вуха. I мы, перабiваючы адзiн аднаго, шэптам расказалi ў тое вуха чыста ўсё. У канцы Ява сказаў:
- А цяпер скажыце ўсiм... Няхай нам надаюць... па заходнiм паўшар'i... Мы згодны.
Фарадзеевiч неяк дзiўна скрывiўся i працягнуў:
- Вунь яно што... Добра...
Потым рашуча накiраваўся да юннатаў. Мы, заклаўшы рукi за спiну, як арыштанты, паплялiся за iм.
- Дык вось, таварышы-грамадзяне, - сказаў Фарадзеевiч. - Гэтыя маладыя людзi (мы апусцiлi галовы) прапануюць спачатку добра ўзмацнiць грэблю, ачысцiць плёс, а тады ўжо...
Мы ўстрапянулiся, не верачы сваiм вушам. Фарадзеевiч нахiлiўся i шапнуў:
- Думаю, таго, што засталося, хопiць...
Потым выпрастаўся i голасна прамовiў:
- Правiльна яны прапануюць, га?
- Правiльна! Правiльна!
- Ачысцiць! Вядома! - пачулiся галасы.
- Сакрэт, - праз зубы працадзiў Грышка Бардадзiм i ляснуў сваiмi граблямi па патылiцы спачатку мяне, потым Яву.
А мы нават не адчулi. Мы пераглянулiся i засмяялiся.
А калi юннаты палезлi ўмацоўваць грэблю i ачышчаць азярцо ад раскi, мы з такiм азартам узялiся дапамагаць, што вада ажно завiрылася, закiпела навокал. Раз-пораз мы кiдалi на Фарадзеевiча палкiя ад захаплення позiркi. Вось гэта чалавек! Вось чалавек! Калi б ён нам сказаў цяпер: 'Пiце, хлопцы, возера!' далiбог, выхлебталi б усё да дна.
Неўзабаве возера было чыстае - нi расачкi. Усе вылезлi на бераг.
Фарадзеевiч нахiляе тэрмас, i тоненькiм струменьчыкам iльецца ў возера празрыстая вадкасць (якая,
