выяўляецца потым, была 'спажыўным асяроддзем' глабулуса). Iльецца i дзюрчыць. Iльецца i дзюрчыць. Гэтае дзюрчанне здалося нам чароўнай музыкай.
- Скажыце, калi ласка, - нясмела пытае Ява, - а якi ён будзе? Калi прыжывецца?
- Якi? Бачыце гэты плёс? Ён будзе смарагдавым, як... Як шоўк. Уяўляеце?
Мы закiвалi галовамi, хоць я, па праўдзе кажучы, не вельмi гэта ўяўляў.
- А якi ён на смак? - пачуўся за намi голас Бурмiлы (мы яшчэ раней заўважылi яго ўскудлачаную галаву, якая выглядвала з 'прэзiдэнцыi', але нам не да яго было).
- Як вам сказаць, - павярнуўся да Бурмiлы Фарадзеевiч. - Асабiста я не каштаваў. Але думаю, што падобнае на салату...
- На салату... Скажыце! Выходзiць, пад 'Сталiчную' ў самы раз. Люблю салацiкi... Дасце хоць пакаштаваць з першага ўраджаю?
I ён хрыпла зарагатаў.
- А чаму ж, калi ласка, - так шчыра i сардэчна адказаў Фарадзеевiч, што Бурмiла адразу знiякавеў.
- Ды не, я жартую... Гэта я так, пасмяяцца. Дзеля жарту.
Мне нават здалося, што ён пачырванеў. Я глянуў на яго i падумаў: 'Няўжо гэта шпiён? Жывы шпiён? Цьфу! Нейкi зусiм не падобны. Нi ў якiм кiнафiльме не было шпiёнаў, якiя б чырванелi. Нi ў адной кнiзе дэтэктыўнай...' Але Яву я нiчога не сказаў, не адважыўся.
...У той дзень у вёсцы толькi й гаворкi было, што пра глабулус.
Куды нi ткнешся:
- Чулi? Фарадзеевiч з вучнямi водарасць на Высокiм востраве вырошчвае. Асаблiвую нейкую.
- Кажуць, карысная - жах! Вiтамiнаў шмат. Адны вiтамiны.
- А ты што думаў - касманаўтаў трэба макухай кармiць?
- А ўжо ж, для iх найлепшае прыдумаюць.
- Там вiтамiн на вiтамiне сядзiць i вiтамiнам паганяе.
- А па-мойму, найболей вiтамiнаў - у гарэлцы.
- Кажуць, сам Паповiч прыедзе паглядзець на гэты 'глабулус'.
- ...а як нанач iм памазацца - дык на дваццаць гадоў памаладзееш.
- Усмiхацца трэба часцей - тады памаладзееш.
I наогул, гавораць, дужа спажыўная. Усе сто працэнтаў арганiзм засвойвае, адыходаў нi на капейку няма.
Сказаў сваё слова пра глабулус, вядома, i мой тата. Я нават не сумняваўся, што ён скажа. Мой тата - страшэнны 'любiцель прэсы', як ён сам гаворыць. Без газеты i часопiса я яго, здаецца, нiколi й не бачыў. Есць - чытае, iдзе куды чытае, тэлевiзар глядзiць - таксама чытае. Так з газетаю ў руках i засынае.
I штодня за вячэрай ён праводзiць для нас з мамай палiтiнфармацыю расказвае, што цiкавага прачытаў за дзень. От жа ад яго я даведаўся пра гiтлераўскiя архiвы на дне азёр у Аўстрыi i Чэхаславакii, i пра шпiёнаў з аквалангамi, i пра ўсё iншае. Столькi цiкавага, як мой тата, нiхто ў свеце, па-мойму, не ведае (хiба, можа, Сцёпа Карафолька). I гэты глабулус (ад хларэлы) быў для яго, як насенне.
- Гэтая хларэла, разумееш, цуд прыроды! Гэта ж, разумееш, унiкальная рэч! Такая, разумееш, малюпасенькая, i не ўбачыш, а вялiкiя справы робiць. Гэта ж не толькi ежа для будучых касманаўтаў, астранаўтаў, гэта ж, разумееш, i вада, i паветра... Вось у мiнулым годзе ў 'Известиях' пiсалi пра ўнiкальны эксперымент савецкiх вучоных у Сiбiры, калi цэлы, разумееш, месяц лабарантка Галя М. правяла ў гермакабiне, дзе паветра ўвесь час абнаўляла 'аранжарэя' хларэлы - паглынала, разумееш, вуглекiслы газ i ў працэсе фотасiнтэзу ператварала яго ў кiсларод. Такi ж, разумееш, кругазварот праз культыватар хларэлы, праўда, з дзе-якой дадатнай ачысткай, рабiла i вада.
Тут я татаў расказ вымушаны перапынiць, бо далей, нягледзячы на яго 'разумееш', нiчога не ўцямiў: нават мама толькi вачамi лыпала i чмыхала.
Зразумеў я толькi адно: хларэла - гэта рэч! Без яе да iншых планет няма чаго й рыпацца.
А раз хларэла - рэч, дык глабулус - тым больш, бо ён 'за хларэлу, мабыць, яшчэ лепшы'.
Адным словам, справа, якую робiць Фарадзеевiч з юннатамi-старшакласнiкамi, мае сусветнае значэнне.
I яшчэ я зразумеў, што нiчога ў гэтай справе не разумею. Нiчагусенькi. Як карова. Зразумеў, што на адным жаданнi, на гэтым: 'Мы ўсё-такi хлопцы будзь здароў! Арлы! Сокалы! Гангстэры, а не хлопцы!' - далёка ў космас не заляцiш. А каб нешта цямiць, трэба вучыцца, вучыцца i вучыцца. I тут я ўспомнiў, што праз некалькi дзён - кантрольная, пра якую я праз гэтыя шпiёнскiя справы зусiм забыўся.
Эх, настаўнiкi-настаўнiкi! Хiба яны разумеюць што-небудзь у шпiёнах, у героях? Хiба яны разумеюць, як хочацца злавiць сапраўднага шпiёна i стаць героем? Каб пра цябе пiсалi ў газетах, перадавалi па радыё цi нават па тэлевiзары. Хiба яны разумеюць!
I не адменяць яны з-за шпiёна кантрольную, не, не адкладуць. Хоць iм сто шпiёнаў дай - не адменяць нiзашто. Эх, настаўнiкi-настаўнiкi.
I так мне зрабiлася адзiнока, сумна, што калi б я быў ваўком, то сеў бы пасярод хаты i завыў. Але я быў не воўк, а пяцiкласнiк. А пяцiкласнiкам выць нельга. 'Непедагагiчна', як кажа Галiна Сiдараўна.
I я цяжка-цяжка ўздыхаю.
РАЗДЗЕЛ VII
Кантрольная. Дзе Ява? Што з iм?.. Заданне на лета
Хвалявацца я пачаў яшчэ, мабыць, у сне. Бо калi прачнуўся, то, яшчэ вочы не расплюшчыўшы, адчуў, як холад сцiскае сэрца, а яно то шалёна б'ецца- б'ецца, то замiрае, нежывое, а ў гэты момант праз спiну ад патылiцы да пятак бягуць-бягуць сцюдзёныя бурбалкi - як быццам хтосьцi аблiвае мяне халоднай газiроўкай - i па ўсiм целе гусiная скура.
Я пачаў панiкаваць ужо некалькi дзён назад. Але Ява смяяўся i нукаў. Нiбыта не кантрольная нас чакае, а навагодняе свята.
- Ну! Не дрэйфi, Паўлуша! Трымай хвост абаранкам! Мы ж з табою не нейкiя там двоечнiкi-парушальнiкi. Мы здольныя хлопцы. Сама Галiна Сiдараўна сказала. I чацвёркi i пяцёркi атрымлiвалi. А калi двойкi - дык больш за выбрыкi розныя. Не дрэйфi!
Млявы, ледзь рухаючыся (рукi задзервянелi - так бывае, калi стукнешся аб нешта цвёрдае локцем), я падымаюся з ложка, апранаю новую сарочку. Выпiваю паўшклянкi малака i плятуся - яшчэ ёсць час - да Явы.
- Ява! - клiчу праз плот.
Ён не адказвае.
'Няўжо гэта ў мяне няма сiлы крыкнуць?'
- Ява! - клiчу, як кажуць, на поўную катушку. Не адказвае.
Заходжу ў двор. Зазiраю ў хату. Потым у садок, гарод. Явы нiдзе няма. I наогул нiкога. Дзед Варава, мабыць, павёў Ярынку, сястрычку Явы, у дзiцячы садзiк. А дзе ж Ява? Няўжо пайшоў у школу? Без мяне? Не можа быць?
- Ява! Ява! Ява! Ява! Ява!...
Наклiкаўшыся да хрыпаты i зазiрнуўшы ва ўсе самыя глухiя закуткi, я пабег у школу.
'Можа, ён думае, што я сплю, вырашыў разведаць абстаноўку - яшчэ ж рана'. Але i каля школы Явы не было. Усе былi, увесь клас (вось табе i рана!), усе, акрамя Явы.
Я кiнуўся назад.
Я бегаў па вёсцы. Зiгзагамi. З аднаго канца ў другi.
- Яву не бачылi? Не бачылi Яву? Ява Рэнь тут не праходзiў? - безнадзейна пытаўся я ва ўсiх, каго сустракаў.
Але нiхто не бачыў, нiхто.
Я выцягваў шыю, зазiраючы праз платы i парканы, i мне здавалася, што яна стала доўгай, як у гусака.
Я падбег да школы тады, калi баба Маруся ўжо хадзiла па падворку i калацiла званком i, нiбыта не давяраючы яму, крычала:
- Званок! Званок!
Я кiнуўся да яе:
- Ой, бабуся! Ой, не званiце яшчэ хвiлiначку! Не званiце! Явы няма! Адну хвiлiначку толькi!
Баба Маруся сумна пакiвала галавой i неяк вiнавата сказала:
- Не магу, родненькi! Пазванiла ўжо. Позна. Каб раней, сыночак. Дзе ж гэта ён гойсае? Вось бяда! Ну,
