вочы, прызнаўся пра тую няшчасную чацвёрку.
- Ну што ж, я рады за цябе. Вiншую! - сказаў ён. - Гэта добра. Добры, значыць, у цябе настрой у лагеры будзе. Калi едзеш?
Ну навошта, навошта ён кроiць маё сэрца?! Мы ж разам марылi паехаць у пiянерлагер да мора. У 'Маладую гвардыю' ў Адэсу. З такiмi цяжкасцямi бацькi даставалi нам пуцёўкi. Мы з Явам нiколi, не былi на моры. Толькi ў кiно ды па тэлевiзары бачылi. А як нам хацелася да мора! Сiняя далячынь, белыя караблi, чайкi, альбатросы лётаюць. 'Курс норд-ост!' - крычыць капiтан. У мiнулым годзе мы двойчы ўцякалi да мора. I нас двойчы лавiлi на станцыi.
I вось, калi мара была ў нашай кiшэнi, вось такое здарылася з Явам. Дзед Варава яшчэ ўчора занёс i здаў у школу пуцёўку. Давядзецца мне аднаму ехаць. Але хiба гэта тое! Хiба я сам адчую так усе марскiя радасцi, як бы мы адчулi iх разам з Явам? Дык навошта ж ён гаворыць?! Радасць, не раздзеленая з сябрам, - гэта не радасць, нават не паўрадасцi, а нейкi мiзэрны чацвяртак.
Толькi я хацеў яму гэта сказаць, як з гарода пачуўся сярдзiты голас дзеда Варавы:
- Свiння галодная. Нясi ўжо. Там языком паменцiш. Двоечнiк!
Ява ўздрыгнуў, стулiўся ўвесь, схапiў начоўкi.
А я паплёўся дахаты.
Бацька сядзеў за сталом i, як заўсёды, чытаў газету. Мацi на машынцы страчыла матроску, даўно мне паабяцаную, спецыяльна для пiянерскага лагера. Падняла галаву, лагодна ўсмiхнулася (вельмi яе ўсцешыла мая чацвёрка, яна i не чакала). Пастаяў я трохi на парозе, тады падышоў да яе i, адчуваючы холад унутры (як тады, калi я ўпершыню скочыў з вярбiны ў рэчку), сказаў:
- Не трэба, мама... Не паеду я ў лагер.
Мацi моўчкi здзiўлена падняла бровы.
- Што? - адклаў газету бацька.
- Не паеду я ў лагер, - яшчэ цiшэй, але цвёрда паўтарыў я.
- Як гэта не паедзеш? Чаму? - запытала мацi.
- Расхацелася...
- Гэта ён, разумееш, жартуе, - падмiргнуў мне бацька.
- Нiчога я не жартую. Не паеду. Точна.
- Можа, ты захварэў? - прыжмурыўся бацька. - Цэлы год, разумееш, галаву мне дурыў з тым лагерам, а цяпер, разумееш, калi пуцёўка ёсць, - конiкi выкiдваеш. Гэта ж такi, разумееш, лагер... Як Артэк. Дзецi, разумееш, розных народаў... I ты з iмi... дурань! Нiколi ж, разумееш, у жыццi не бачыў.
- Не выдумляй, сынок, - падхапiлася мацi. - Яшчэ i дакторка казала, што табе да мора трэба. Гланды ў цябе...
- Няма ў мяне нiякiх гландаў. Не паеду я.
- Паедзеш, паедзеш, - у голасе бацькi ўжо звiнеў метал.
- Не паеду.
- Ты як, разумееш, з бацькам размаўляеш? Ой, глядзi, вазьму дзягу!
- Ну i бярыце. Толькi ў нас у краiне не б'юць дзяцей. Дзяцей б'юць толькi iмперыялiсты, падпальшчыкi вайны.
- Ты... ты... ты, - ускiпеў бацька i ўжо замахнуўся дзягай, але тут мацi кiнулася на абарону, абхапiла бацьку рукамi i, адштурхоўваючы, пачала цяснiць яго ў iншы пакой. Выцягнуўшы шыю, бацька выглядваў з- за матчынай спiны i крычаў:
- Ну, цяпер, разумееш, ты такi не паедзеш! Вось! - i ён выхапiў з кiшэнi пуцёўку i пачаў iрваць. - Вось! Вось! Замест таго каб, разумееш, у моры хлюпацца, будзеш... будзеш... Гульнi табе тут, разумееш, не будзе! Не будзе! Я табе пакажу, разумееш, характар паказваць! Малы яшчэ. У мяне таксама, разумееш, характар ёсць. Вось! Вось!
Не пуцёўку - маё сэрца ён iрваў на кавалкi. Белымi папяровымi кавалачкамi бязгучна падалi на падлогу сiняе мора, белыя караблi, чайкi i альбатросы.
Слёзы закiпалi ў маiх вачах.
- I няхай сабе! - крыкнуў я i як шалёны выскачыў з хаты.
...Я сядзеў у густым, непралазным бур'яне за клуняю i шморгаў носам. У носе свярбела i шчыпала, як пасля газiроўкi. А ў сэрцы была тая пустая халодная прорва, калi адчуваеш, што ўжо нiчога не вярнуць. Ну i няхай! Не патрэбны мне вашыя караблi i альбатросы... 'Але ж ты сам гэтага хацеў?' Так, сам. Вядома, сам. Але... 'Цi, можа, ты думаў, што цябе будуць упрошваць, на каленi перад табой стануць, потым пабягуць да дзеда Варавы, пераканаюць яго, што з работай на лета можна ехаць у лагер, i вы з Явам спакойненька паедзеце? Ты гэта думаў?' Не. Але...
Так, мабыць, адчувае сябе чалавек, якi iдзе за свайго сябра нават на смерць. Складанае, але высакароднае пачуццё!
I дзеля Явы - я гатовы. Вы ж проста не ведаеце, што гэта за хлопец - Ява, як мы з iм пасябравалi.
Вось я раскажу вам...
РАЗДЗЕЛ IX,
у якiм Паўлуша расказвае, як ён пасябраваў з Явам
Да чацвёртага класа я з iм не сябраваў. Ён быў 'урэдны'.
Так мне здавалася.
Бо ён пры ўсiх мяне ў лужыну штурхнуў, калi я ягоную шапку на вярбу закiнуў. А я быў у новенькiх штанах. Мне мама толькi ранiцай iх у раймагу купiла. I тымi новенькiмi штанамi я ў саменькую гразюку сеў. I Ганька Грабянючка так смяялася, так смяялася, што ў яе ажно булька з носа выскачыла.
Я сябраваў з Антосiкам Мацыеўскiм. Ён мяне малiнай частаваў. У iхнiм садзе было шмат малiны, а ў нашым не было. А малiна з малаком - вы ж ведаеце!
Я думаў, што буду сябраваць з Антосiкам i есцi малiну аж да старасцi. Але...
Быў сонечны цёплы вераснёвы дзень. Мы сядзелi на баштане i з прыцмокваннем хрумалi кавуны.
Вы не былi на нашым баштане? О-о! Тады вы нiчога не ведаеце. Такога гарода няма нiдзе. Точна! Канца-краю не вiдаць. I кавуноў - тысячы, мiльёны... I ўсе паласатыя. Як тыгры. Тысячы, мiльёны тыграў. Я жывых бачыў у цырку. У Кiеве. Але хiба там былi тыгры. Наш дзед Салiвон - стораж - во гэта 'тыгр!' Ох i б'ецца ж! Як улупiць сваёй кашчавай лапай па нагавiцах - два днi чухаешся. Ён чамусьцi не любiў, калi мы самi бралi кавуны з баштана. Ён любiў, каб мы прасiлi. А мы не любiлi прасiць... Яны тады не такiя смачныя.
Карацей, мы сядзелi на баштане i хрумалi кавуны. Дзеда не было. I блiзка не вiдаць. Ён пайшоў у сельмаг па цыгарэты. Мы бачылi. I мы былi спакойныя. Ён там абавязкова сустрэне каго-небудзь са старых дружбакоў, дзеда Вараву напрыклад, i яны завядуць пра амерыканскiх агрэсараў цi рэваншыстаў да змяркання. Дзед Салiвон цэлымi днямi слухаў на баштане транзiстар 'Атмасфера', што купiў у сельмагу, i яго проста распiрала ад розных навiн.
Дык вось, мы сядзелi i хрумалi. Ды ўжо i не хрумалi нават. Адзiн толькi таўстун Рыгорка Сала хрумаў - той мог дзень i ноч есцi. А мы ўсе сядзелi i цяжка дыхалi.
Во панаядалiся! Як кажуць, ад пуза. Далей есцi ўжо няма сiл - няма куды.
Мы сядзелi пад вялiзнаю гарою кавуноў - па iх заўтра прыедуць машыны.
I есцi няможна, i кiнуць гэты кавуновы рай сiл няма - калi яшчэ так пашчасцiць, каб дзеда не было, ды i вывезуць iх заўтра!
Паглядзеў тады Сцёпа Карафолька на гару кавуноў i кажа:
- Здаравенная ўсё ж такi! Сапраўдная табе эгiпецкая пiрамiда!
- Га? Што? Каго? - не ўцямiлi мы. Сцёпу мы не любiлi. Ён заўсёды нас падводзiў.
Бо заўсёды:
- А вось Сцёпа, бачыш...
- А чаму Сцёпа...
- А паглядзi на Сцёпу...
I - плясь! плясь! плясь!
'А каб табе, Сцёпа, чыр на носе выскачыў!' - думалася ў такiя хвiлiны.
Але дзе-калi мы прабачалi Сцёпу за тое, што, на нашу думку, ён багата чаго ведаў. Бо чытаў i ўдзень i ўначы. I быў для нас хадзячым даведнiкам.
Вось i зараз.
