Булачнiк хацеў, каб на партрэце былi намаляваны жамчужныя пацеркi i залатая брошка з брыльянтам. На фотакартках iх не было вiдаць.
- Без сумнення, - заявiў Фердынанд, - каштоўнасцi жонцы дамалюем. Было б найлепш, каб вы прынеслi iх на якую гадзiнку сюды, тады яны атрымалiся б найбольш натуральна.
Булачнiк зачырванеўся.
- У мяне iх ужо няма. Яны... яны ў родзiчаў.
- Ах, вось як. Ну добра, абыдземся i без iх. Брошка была такая, як на гэтым партрэце?
Булачнiк кiўнуў.
- Толькi меншая.
- Цудоўна. Тады зробiм такую. Пацеркi нам увогуле не патрэбны - жэмчуг ёсць жэмчуг.
Булачнiк з палёгкай уздыхнуў.
- А калi партрэт будзе гатовы?
- Праз шэсць тыдняў.
- Добра.
Булачнiк развiтаўся.
Мы з Фердынандам яшчэ нейкi час пасядзелi ў майстэрнi ўдвух.
- Табе на гэта трэба шэсць тыдняў? - спытаў. я.
- Што ты. Чатыры-пяць дзён. Але ж я не магу сказаць пра гэта чалавеку - ён адразу зробiць падлiкi, колькi я зараблю за адну гадзiну, i падлiчыць, што яго падманулi. Шэсць тыдняў - i ён задаволены. Гэткая ж самая лухта i наконт партрэта прынцэсы Баргезэ. Такая ўжо людская натура, дарагi Робi. Калi б я сказаў яму, што гэта швачка, то партрэт здаўся б яму горшым. Мiж iншым, гэта ўжо шостая нябожчыца жонка, якая насiла такiя ж каштоўнасцi, як на тым партрэце. Вось табе гульня выпадку. Партрэт добрай Луiзы Вольф служыць мне выдатнай рэкламай.
Я азiрнуўся. Са сцен узiралiся на мяне вочы з нерухомых твараў, якiя даўно гнiлi ў магiлах. Гэта былi партрэты, якiя не забралi альбо не аплацiлi блiзкiя. I гэта ўсё былi людзi, якiя некалi спадзявалiся i дыхалi.
- Гэта не наганяе на цябе меланхолii, Фердынанд?
Ён пацiснуў плячыма.
- Не, я раблюся надзвычай цынiчным. Меланхолiкам робiшся, калi думаеш пра жыццё, а цынiкам - калi бачыш, як iм распараджаецца большасць жывых.
- Ну, той-сёй адносiцца да яго больш сур'ёзна.
- Вядома. Але гэтыя не заказваюць маляваць партрэты.
Ён устаў.
- А можа, i добра, Робi, што яны ўвесь час занятыя сваiмi важнымi дробязямi, якiя iх падтрымлiваюць i абараняюць. Пачуццё адзiноты - сапраўднай адзiноты, без iлюзiй - прыходзiць перад вар'яцтвам i самагубствам.
Вялiзнае пустое памяшканне плавала ў паўзмроку. У суседнiм пакоi былi чутны крокi. Здавалася, там нехта хадзiў. Гэта была аканомка. Яна нiколi не паказвалася пры нас. Яна нас ненавiдзела, бо ёй здавалася, што мы нацкоўваем на яе Граў. Я пайшоў. Унiзе мяне сустрэў вулiчны шум. Я кiнуўся ў яго, як у цёплую ванну.
XI
Я iшоў да Пат. Я ўпершыню iшоў да яе дамоў. Раней яна сама прыходзiла да мяне альбо я сустракаў яе каля дома, каб разам пайсцi куды-небудзь. Але заўсёды было так, быццам яна прыходзiла ў госцi. Я хацеў ведаць пра яе больш. Я хацеў ведаць, як яна жыве.
Мне прыйшла ў галаву думка, што варта было б прынесцi ёй кветкi. Гэта было лёгка зрабiць. Гарадскi сквер за кiрмашовай плошчай стаяў у буйной квеценi. Я пераскочыў праз агароджу i пачаў аблатошваць белы куст бэзу.
- Што вы там робiце? - раптам прагучаў моцны голас. Я ўзняў вочы. Чалавек, твар якога меў колер бургундскага вiна, з закручанымi сiвымi вусамi глядзеў на мяне з абурэннем. Гэта быў не палiцэйскi i не вартаўнiк. 'Вайсковы чын у адстаўцы', - здагадаўся я адразу.
- Не цяжка зразумець, - адказаў я ветлiва. - Я ламаю бэз.
У чалавека на момант адняло мову.
- Цi вы не ведаеце, што гэта гарадскi сквер? - забурчаў ён разгневана.
Я засмяяўся.
- Вядома, ведаю. А вам здаецца, што я пераблытаў яго з Канарскiмi астравамi?
Чалавек пасiнеў. Я спужаўся, каб яго не разбiў паралюш.
- Прэч адсюль, дзяцюк! - закрычаў ён першакласным казарменным голасам. Вы замахваецеся на гарадскую маёмасць. Я здам вас!
Я ўжо наламаў, колькi мне трэба было.
- Тады лавi мяне, дзядуля! - прапанаваў я старому, пераскочыў праз агароджу i знiк.
Перад домам Пат я яшчэ раз агледзеў свой касцюм. Потым я падняўся па лесвiцы i азiрнуўся. Гэта быў новы дом сучаснай архiтэктуры, поўная процiлегласць старому пампезнаму бараку, дзе жыў я. На лесвiцы ляжала чырвоная дарожка. Нiчога падобнага ў панi Залеўскi не было, не гаворачы ўжо пра лiфт.
Пат жыла на трэцiм паверсе. На дзвярах была прымацавана гордая латунная таблiчка: 'Эгберт фон Хакэ, падпалкоўнiк'. Я доўга ўзiраўся на яе. Потым, перш чым пазванiць, мiжволi паправiў гальштук. Адчынiла дзяўчына ў бялюткай наколцы i гэткiм жа беленькiм фартушку - не параўнаць з нашай касавокай няўдалiцай Фрыдай. Мне зрабiлася няёмка.
- Пан Локамп? - спытала яна.
Я кiўнуў.
Яна правяла мяне праз маленькi пярэднi пакой, а потым адчынiла дзверы. Я не вельмi здзiвiўся б, калi б там перада мной з'явiўся падпалкоўнiк Эгберт фон Хакэ пры поўным парадзе i ўсчынiў бы мне допыт, - такiмi сур'ёзнымi здалiся мне партрэты генералаў, якiя, усе ў ордэнах, зласлiва ўзiралiся ў мяне, цывiльнага. Але тут насустрач мне сваiмi прыгожымi вольнымi крокамi выйшла Пат, i пакой раптам ператварыўся ў востраў цеплынi i весялосцi. Я зачынiў за сабой дзверы i пяшчотна абняў яе. Потым я ўручыў ёй крадзены бэз.
- Вось, - сказаў я. - Гарадское кiраўнiцтва шле вам прывiтанне.
Яна паставiла кветкi ў вялiкую светлую керамiчную вазу, якая стаяла на падлозе каля акна. Я тым часам агледзеўся ў пакоi. Мяккiя прыглушаныя колеры, нешматлiкая старая прыгожая мэбля, светла-блакiтны дыван, пастэльных таноў фiранкi на вокнах, зручныя невялiкiя крэслы, абабiтыя выцвiлым аксамiтам...
- Божа мой, як табе пашэнцiла знайсцi такi пакой, Пат? - сказаў я. Кватарантам жа ў пакой звычайна ставяць па прынцыпе 'На табе, божа, што мне нягожа' альбо непатрэбныя падарункi, атрыманыя да дня нараджэння.
Яна асцярожна адсунула ад сцяны вазу з кветкамi. Я ўбачыў яе сагнутую хударлявую шыю, прамыя плечы i танклявыя рукi. Стоячы на каленях, яна была падобная да дзiцяцi. Гэтае дзiця трэба было абараняць. Але рухi ў яе былi як у гнуткага звера, i калi яна потым устала i прыхiлiлася да мяне, гэта ўжо было не дзiця. У яе вачах i ў яе вуснах таiлася запытальнае чаканне i таямнiчасць, якiя мяне збянтэжылi. Я думаў, што iх ужо не iснуе ў гэтым брудным свеце.
Я абняў яе за плечы. Прыемна было адчуваць яе так блiзка.
- Гэта мае ўласныя рэчы, Робi. Кватэра раней належала маёй мацi. Калi мацi памерла, я здала яе, а сабе пакiнула гэтыя два пакоi.
- Дык яна ўсё-такi твая? - спытаў я з палёгкай. - А падпалкоўнiк Эгберт фон Хакэ жыве ў цябе на кватэры?
Яна пахiтала галавой.
- Ужо не мая. Я не змагла ўтрымлiваць яе. Я прадала астатнюю мэблю, а кватэру здала назусiм. Цяпер я тут кватарантка. Але якая табе справа да старога Эгберта?
- Нiякай. У мяне проста натуральны страх перад палiцэйскiмi i штабнымi афiцэрамi. Гэта iдзе яшчэ ад маёй вайсковай службы.
Яна засмяялася.
- Мой бацька таксама быў маёр.
- Маёр - гэта якраз мяжа, - адказаў я.
- Ты знаёмы са старым Хакэ? - спытала яна.
Мяне раптам ахапiла нядобрае прадчуванне.
