Біра? адамды ??дай адастырар алдында е? алдымен а?ылынан айырады. К?зто?санны? е? а?ыр?ы айында Сыбан Раптанны? баласы ?алден Церенні? ?олы Т?ркістаннан шы?ып, Жа?а?ор?ан?а беттеді. Б? жолы оны? ?арама?ында ?ыры? мы? атты ?скер бар-ды. ?зге ?скерін жаула?ан жерін иемденуге ?ал- дыр?ан. Біра?, Жа?а?ор?ан?а тая?ан кезде, б?кіл ?скеріне кілт то?тау?а тура келді. Бір к?н б?рын ал?а жіберген ?ызы Хоча бас?ар?ан барлаушы топтан: «Алдымызда ?апта?ан ?аза? ?скері келе жатыр» деген хабар жеткен. Сыбан Раптан та? ?алды. ?айда?ы ?скер? Кім бас?арып келеді? Сонау ??лжадан аттан?алы алты айдан бері ?арсы келер ж?нді к?шті к?рмей ?бден ас?ынып ал?ан Сыбан Раптан ?ызына кісі шаптырды… «?айда?ы ?скер? Ондай ?алы? ?скер шы?аратын ?аза?ты? к?бі ?ырыл?ан. Сені? к?ргені? сір? к?п малы болар. Абайлап ?ара, егер к?ргені? шынында мал болса, онда айдап алу?а ?анша адам жіберейін, тез хабарын бер», — деді. ?зі енді ?скеріне та?ы ал?а ?арай ж?руге б?йры? берді. Біра? Хочадан та?ы хабар келді. «Алдымызда?ы бізге ?арсы келе жат?ан ?аза?ты? Кіші ж?зіні? ?скері екен. Басында ?біл?айыр хан… Аз дегенде отыз мы?дай… Осындай ?алы? ?ол о? жа?ымыздан, Орта ж?зден де б?гін-ерте? келмек к?рінеді. Оны Болат ханны? інісі С?меке бас?арады дейді ?ол?а т?скен жігіт… Екі жа?ты? ?скері Шиелі т?сында т?йіспек. ?біл?айыр ?скері ?азір осы Шиелі жа?асына ?остарын тікті. Шамасы, С?мекені? ?олын к?тпек… Жау ?арасы ?бден шо?ырлан?анша, сол жерде аялдау керек. Келе жат?ан жауды к?тпеген жерден шабуылдаса?, же?іс біздікі болатынына дау жо?» депті ?ызы.
Сыбан Раптан алдында жау бар екенін енді ??ты. Біра? ?ызыны? берген а?ылына ?ар?-?ар? к?лді. «Отыз мы? ?скерге келетін та?ы отыз мы? ?скерді к?т дейді. Сосын барып олар?а ойлама?ан жерден ?арсы шы?а кел дейді. А?ылы?а болайын! ?йелді? шашы ?зын, а?ылы ?ыс?а деген, міне осы! Егер ?біл?айырды? отыз мы? ?скері болса, мені? ?ыры? мы? жауынгерім бар. Ж?не ?андай к?кжалдар! Кіле? сен т?р — мен атайын! М?ндай ?ыры? мы? ?олмен ?ашан да болса отыз мы?ды же?уге болады. ?біл?айырды? отыз мы?ына С?мекені? отыз мы?ы ?осылуын мен неге к?темін? Одан да олар ?осылмай т?рып, ?біл?айырды? ?скерін неге ?ырып тастамаймын? Мейлі, келе берсін, содан кейін С?мекені? отыз мы?ы. Онымен де ай?асу?а к?шім жетеді». Ол осыны баласы ?алден Церен мен Ренат?а айтты.
Ренат:
— Егер біз бар?анша, ар жа?ынан С?мекені? ?скері жетіп ?алса ?айтесіз? — деді.
— ?айткен к?нде де ?біл?айыр ?скеріне С?мекеден б?рын жетуіміз керек! Бар айла осында.
— Біз со?ысып жат?анда С?меке ?скері жетсе ?айтесіз?
— С?меке ?скері жетпей т?рып ?біл?айырды же?уіміз керек.
— Б?л бізді? ойымыз ?ой. Ал С?меке ?скері бізден б?рын жетіп, не болмаса біз алысып жат?анда жетті делік?
— Онда біз же?ілдік.
С?зге ?алден Церен енді ?ана кірісті.
— Ондай ?ауіп туатын болса, осы арада кідіре т?рып, арт жа?ымыздан та?ы жиырма мы? ?скер алдыр?анымыз а?ыл емес пе? Алпыс мы??а алпыс мы?, же?іс ?р?ашан да бізді? жа?та болады.
— Онсыз да біз же?ілеміз.
— ?алайша?
Сыбан Раптан ?ар?ылдап к?лді.
— ?анша жер, ?анша ?ала ал?анымызды білесі? бе? Сонда ал?ан жері?ді ала?аны?мен басып отырасы? ба? Бар ?скерді м?нда алдырса?, ?оры??анынан ба?ынып отыр?ан ел ?ндемей отыра ма? Жо?, ?алден ноян, ?арсы келген он бес жауынгерден арты?нан а?дып мылты? ат?ан бір адам ?ауіпті! Жиырма мы? — ал?ан жерімізді басып ?алу?а керек. Ал онда?ы ?скеріміз ?азір жиырма мы?нан с?л ?ана асады… Алты айды? ішінде он мы? ?алма? о??а ?шты. Бес мы?дайы дала ?аза?ы, тау ?ыр?ызымен ай?аста ?аза тапты. Оларды? орнын осы жоры?тан ?айт?ан со?, ?ысты к?ні ?ана толтырамыз. Ал ?азір нарт?уекел. Отыз?а — ?ыры?! Біз же?уіміз керек!
Ренат а?ырын жымиды.
— Оны?ыз рас. С?мекеден б?рын жетіп, жауды же?у — бізге ?ал?ан жал?ыз жол.
Ол іштей Сыбан Раптанны? ?олбасшылы? дарынына та? ?алды. Шы?ыстан шы??ан ?лы ?скери ?олбасшылар — ?тилла, Шы??ысхан, Бату, А?са? Темір — б?рі де хат таныма?ан, ?зінен б?рын ?ткен елдерді? ?скер ??ру, со?ысу т?сілдерін де білмеген адамдар. Б?рі де ?з жолдарын ?здері сал?ан. Олар ?ашанда болса, жауын же?уді білген. Б?кіл ?лемге ?йгілі Шы??ыс ханны? д?ние ж?зін билеймін деп талпын?анда небары екі ж?з мы? ?скері бол?ан. Сонымен ?анша елді, ?анша жерді басып алды! О?ан ?ара?анда, Сыбан Раптанны? ісі баланы? ойыншы?ы т?різді. Жо??ар ханды?ы ?рі кетсе ж?з мы? ?скер шы?ара білер. Сондай ?скермен, ?рине, бір ?аза? жерін ?зіне ?арату — Сыбан Раптанны? ?олынан келеді. ?азіргі ойлап т?р?аны да сол ?лы сенімні? ?амы. Тек б?ны ?олдай білу керек.
— Ал, басты? ат?а ?амшыны, — деді Сыбан Раптан енді б?тен с?зге келмей, — ?ара??ы т?се біз де жау шебіне жетуіміз керек!
?атты желіске салып, ?ыры? мы? ?ол ша??ай т?стен бесінге дейін ж?рді. К?н е?кейе Сыбан Раптанны? алды??ы шебі Шиелі ?зеніне жиырма ша?ырымдай жердегі бір ?о?алы к?лге келіп жетті.
Осы арада ?ызы Хоча бас?арып кеткен барлау тобына кездесті. Жо??ар барлаушылары ?алы? ?амыс арасында?ы ?остарынан шы?ып, ат ?стіндегі ?онтайшы?а иіліп т?жім етті. Хоча ?кесін атынан т?сіріп, ?з шатырына ?олты?тап алып кірді. Аздан кейін ?алден Церен мен Ренат та келіп, есік жа?тан бір тізерлеп орын алды. ?ыз ?н-т?нсіз, боса?ада т?р?ан торсы?ты пісіп-пісіп жіберіп, шара ая?пен алдыменен ?кесіне, содан кейін а?асы ?алден Церен мен Ренат?а ?ымыз ??йып берді. Сыбан Раптан ?ымызды сусынын ?андыра ?за? ж?тты да, есік алдында ?ймелеп т?р?ан барлаушылар?а к?з жіберіп:
— Ш??герек ноян ?айда? — деді.
Хоча ?кесіні? боса?ан шара ая?ына толтыра ?айтадан ?ымыз ??йып, ?олына ?статты да:
— Ш??герек ноян ?ос сыртында ?ліп жатыр, — деді.
Сыбан Раптан ?ымыздан та?ы бір ж?тты.
— Кім ?лтірді?
— Мен ?лтірдім…
Сыбан Раптан ?ызынан «неге ?лтірді?!» деп с?ра?ан жо?. ?ымызын ішіп болды да, сырт?а шы?ты.
— ?айда? — деді ол ?ызына.
Хоча ?н-т?нсіз ?кесіні? алдына т?сіп, елу ?адамдай жер ж?рді де, ?амыс ?орша?ан ала?да шал?асынан с?лап жат?ан жігітті к?рсетті.
— Міне.
Жігіт сом денелі, жиырма бестер шамасында екен. ?стіндегі киімі де, ?ару-жара?ы да б?л жігітті? Жо??арды? белді руынан шы??анын к?рсетеді. Оны? д?л ж?рек т?сынан ?адал?ан сада? о?ы сол ?адал?ан ?алпында т?р. Суырып алмапты.
— И?? — деді Сыбан Раптан ?ызына ?аба?ын т?йе ?арап.
— Жазы?ы болды, ?лім жазасына б?йырдым, — деді Хоча айылын да жимай.
— Ш??герек ноянды ?лім жазасына б?йыру ?шін тым ?лкен айып керек. Не істеді ол?
Жиырма бес жасар Ш??герек ноян Сыбан Раптанны? ?зе?гілес серігі, Жо?- ?ар ханды?ыны? е? бір бай адамы Меркіт руыны? ба?адЇрі Дода Жорджиды? жал?ыз баласы болатын. Былтыр ?кесі Сыбан Раптан?а кеп ??да т?скен. Хочаны Сыбан Раптан Ш??герек ноян?а бермек бол?ан. Екеуіні? ?осылу тойы ?ыс?а белгіленген. Біра? неге екені белгісіз, Хоча Ш??герекке к?йеуге шы??ысы келмейтінін ?кесіне білдірген-ді. ?ызыны? ерлігі, ?жеттігі ?шін ?те жа?сы к?ретін Сыбан Раптан оны? б?л с?зіне м?н бермей, жай ?шейін «??лап т?сті» демесін деп айтып ж?ргені шы?ар деген де ?ой?ан. Расында да, Ш??герек ноян ата жа?ынан да, байлы?ы, ерлігі жа?ынан да Хочадан кем емес еді. Хочаны? оны с?ймеймін деуі кімге болса да адам нан?ысыз с?з еді. Расында, ?ызды Ш??герек ноян ?ната ?ой?ан жо?. Оны? ?мірден к?ткен жары м?ндай емес. Біра?, б?кіл Жо??ар елі ?ас-?аба?ына ?арап отыр?ан ?онтайшы Сыбан Раптанны? ?а?арынан ?ор?ып, ол Хочаны алмаймын дей алмады. ?рине, жігітті? ?зін менсінбегенін ???ан Хоча ?атты ?орлан?ан. ?кесіне мені ?натпайды деуге арланып, «мен о?ан к?йеуге шы??ым келмейді» деген. ?кесі ал?аш?ы кезде б?л с?зге м?н бермесе де, бертін келе «осыларды? арасында бір п?ле бар ма?» деген ой?а келіп еді. ?атар ж?ріп, бірін-бірі ??сын, жаудан бірін-бірі ?ор?ай білсе, ерлік ар?ылы тіл табысар деп, Ш??герек ноянмен бірге, Хочаны да барлау?а жіберген, ?з ойыны? а?талма?анына к?зі жеткен Сыбан Раптан бойын ала баста?ан ашудан екі беті т?ктене т?сіп:
— И??! — деді ?ызына ?арап. — ?андай айыбы болды?
— Айыбы мына жігіттен басталды, — деді Хоча, с?йтті де ая?ын жылдам басып барып, Ш??геректі? ар
