жа?ында?ы топ ?амысты? арасын ашты. Сыбан Раптан, ?алден Церен, Ренат ?шеуі ?сті-басы ?ан-?ан боп ?ліп жат?ан ?аза? жігітін к?рді.
— И??! — деді Сыбан Раптан.
— Кеше та?ерте? осы к?лді? т?сынан ?біл?айыр ?скеріне ?арай шауып бара жат?ан бір ?аза?ты? ?ызын к?ріп ?алды?. Аты ж?йрік екен, мені? «??май т?сім» зор?а ?уып жетті. Таяй беріп, ?ызды? мойнына ар?анымды ла?тырып ?зер ?стадым. ?ызды? ?ару-жара?ы жо?… Біра? ?зі тым келбетті екен. Оны бір к?ргеннен Ш??герек ноян есінен айрыл?андай к?йге жетті. — Хоча ашудан с?йлей алмай, т?ты?ып т?рып ?алды.
— Сосын? — деді ?кесі ?аба?ын ?арс жауып.
— ?ызды? ?біл?айыр ?скеріне бізді? келе жат?анымызды хабарлау?а бара жат?аны с?зсіз. Б?ндай ерлік ?аза? ?ызыны? к?бінен шы?ады. Мен одан жауап ал?ым келіп, бірнеше с?ра? ?ойдым. ?ыз бір айт?ан с?зінен танбады. «Мен сендерге еште?е айтпаймын, ?лтірсе?дер — ?лтіре бері?дер». ?айсарлы?ына ыза болып, оны ?лім жазасына б?йырдым. Біра?, Ш??герек ара т?сті. «?зірге ?лтіртпе?із, б?гін айтпа?анмен, сырын ерте? айтады, ?азір ызадан к?нбей т?р» деп ма?ан жалынды. Мен Ш??герекке ?ызды? ?те ?нап ?ал?анын т?сіндім. Енді Ш??геректі? де ж?регін ?ртегім келді: «?азір д?л осы арада ?ызды ?лтірі?дер!» — дедім жігіттерге. Ш??герек «?лтірме?дер!» — деп б?йырды. Мен: «?лтірі?дер!» дедім. Барлаушы жігіттерді? к?бі Меркіт руынан бол?анды?тан ба, ?лде ?ызды аяды ма, енді б?рі ма?ан жалынды. «?айтесіз ?ару-жара?ы жо? бір ?ызды? ?анын т?гіп, одан да ?онтайшы?а тарту?а апарайы?» деді. ?тініштерін орындамасам, ызадан ?зіме за?ым келтіріп ж?рер деп айт?андарына к?ндім. Бір жа?ынан ?ызды ?алден Церенге алып беріп, Ш??геректі? ж?регін біржолата к?йді-рейін дедім. ?йткені ?ыз мені? олжам ?ой, кімге берсем де еркім бар емес пе?
— И?, сосын?
— ?ыз шын ?демі еді. Оны ?лтіруді? ?зі де с?лулы??а істелетін бір ?лкен ?иянат боп к?рінді ма?ан. Біра?, Ш??геректі ?ыз?андым. Неге екенін білмеймін, ?ызды ?лтіртпек т?гіл, оны? ?ол-ая?ына кісен де сал?ызбадым. Енді к?зетін бас?а жігіттерге б?йырып, Ш??герекке тек ?ызды? атына ие болуды тапсырдым…
— Сосын?!
— Сосын… К?лді? ар?ы бетіндегі барлаушыларым та?ы бір ?аза?ты? жігітін ?стап ?келді… Б? да с?ра?ыма жауап бермеді. Мен енді жігітті? та?ымына ?ыл ар?ан сал?ызып б?раттым. Т?т?ын ?ызды? с?лулы?ына к?йіндім бе, «сен н?зік с?лусы? ?ой, бауыры?ды ??лындай шы??ыртып жат?анда, сені? с?лу т?рі? ?андай болады екен к?рейін» деп жігітке ?ыл б?рауды т?т?ын ?ызды? к?зінше сал?ыздым. ?ыл шылбырды бір-екі рет б?ра?анда-а? жігітті? ??лында?ы даусы ??ра??а жетті. ?ызды? бетіне ?арап едім, с?п-с?р боп ернін тістеп ?атып ?алыпты. «Б?лем, солай ма екен!» дедім ішімнен. Енді оны? к?зінен а??ан жасты к?ргім келіп кетті. Жігіттерге «та?ы б?ра?дар!» дедім. Сол кезде т?т?ын жігіт шыдай алмады.
— С?ра?андары?ны? б?рін айтайын, — деді жалынып.
?ызды? бетіне ?арап едім, оны? анау т?т?ын жігітке жеркенішпен, ?шіге ?арап т?р?анын бай?адым.
Мен жігіттен жауап ала бастадым.
— Сен кімсі??
— ?біл?айыр ханны? барлаушысымын, — деді ол.
— ?біл?айыр ?скері ?ай жерде?
— Шиелі т?бінде…
— ?анша ?ол?
— Отыз сана…
— Бері ?арай ?ашан аттанба??
— Орта ж?з ?скеріні? келуін к?туде…
— С?меке ?анша ?олмен келмек?
— Отыз санадай.
— ?ашан келіп ?осылма??
Жігіт жауап ?айтарып ?лгерген жо?, жанымда т?р?ан ?аза? ?ызы бір-а? атылып т?т?ынны? жанына барды, мен оны? жо?ары к?терілген ?олынан жар? еткен алмас кездікті к?ріп ?алдым. Ж?гіріп жанына жеткенімше, ол ?олында?ы кездікті т?т?ын жігітке сілтеп те ?лгірді. Жігітті? та?ымына ?ыл б?рау салып т?р?ан мені? жігіттерім не бол?анын бай?ап та ?лгірген жо?. Т?т?ын жерге с?л? ??лады. ?ыз кездігін д?л ж?рек т?сынан ?адапты.
— Сосын?!
— Сосын не болсын… С?меке ?скеріні? б?л ара?а ?ашан келетінін біз біле алмай ?алды?. Мен енді ?ызды ?лтіргім келмеді. Елді? намысы ?шін ?андай ?иынды??а болса да шыдайтын ?айсар с?лу еліні? намысыны? ?алай т?гілгенін ?з к?зіменен к?рсін деп, ?дейі тірі са?та?ым келді. ?ол-ая?ын кісендеп, сендер жеткенше, т?німен к?зетіп шы?уды н?керлерге б?йырдым.
— Сосын?! — Б? жолы Сыбан Раптанны? даусы темір тор ішінде т?рып ызалан?ан жолбарысты? г?ріліндей тым ?атты шы?ты.
— Сосын… Сосын Ш??герек ноян мен барлау?а кеткенде, к?зеттегі Меркіт жігіттеріне б?йры? беріп, ?ызды? ?ол-ая?ында?ы кісенін алдырып босатып жібереді… Ш??герек ноян?а ?ыз: «Егер тірі кездессек, б?л жа?сылы?ы?ды ?теймін» деп ра?метін айтып, атына мініп, ?біл?айыр ханны? ?скеріне ?арай бір-а? тартыпты.
— Демек, ?біл?айыр хан бізді? келе жат?анымызды біледі екен ?ой?
— ?рине.
— ?ап! Сосын?!
— Сосын… мен Ш??герек нояннан ?ызды неге босатты? деп с?радым.
«?ызды мен босатпа?анымда, сен оны б?рібір ?лтіретін еді? ?ой» — деді ол. Мен: «?лтірсем ше?», — дедім. Ол «Одан ?зімні? ?лгенімді арты? к?рдім», — деді. Мен: «?ызды ?лтірмей-а? ?зімні? а?а-інілерімні? біріне беретін едім ?ой», — дедім. Ол: «Онда мен сені де, ?зімді де ?лтіретін едім», — деді. Сонда ?ана барып мен Ш??герек ноянны? ол ?ыз?а шын ?ашы? болып ?ал?анын ??тым. ?зімді-?зім ?стай алмай, оны ?лім жазасына б?йырдым…
— Бекер еткенсі?… ?ке? ?онтайшыны? шешімін к?ту керек еді…
Ба?анадан бері сазара с?йлеп т?р?ан Хоча:
— ?ке, менде де ж?рек, сезім, намыс бар емес пе? — деп, ?кіріп ?оя берді.
Тас ж?рек Сыбан Раптан ?ызыны? Ш??герек ноянды ?аншалы?ты жа?сы к?ріп келгенін енді ?ана т?сінді.
— ?зі? емес пе еді? о?ан шы?паймын деген? — деді ол кенет с?л боса?сып. — Ж?, болды, ондай жігіт сені? бір тамшы жасы?а т?рмайды! Б?кіл жо?- ?ар хал?ыны? тілегін бір ?ызды? с?лулы?ына сататын бала ?сірген Дода Жорд- жиды? ?з обалы ?зіне!
?онтайшы кілт б?рылып, жуан ?амыт ая?тарыны? ?кшесі біріне-бірі тиіп, атына ?арай ж?ре берді. Тек ?а?тарып ?ой?ан ер басынан тізгінін алып, ая?ын ?зе?гіге сала беріп, баласы ?алден Церенге:
— Хоча ?аза? ?ызын ?лтірі?дер дегенде, ?лтіртпей тірі алып ?ал?ан Меркіт жігіттері бірі ?алмай осы арада ажал тапсын! — деді.
— ??п!
— ?онтайшы алпыстан асып кеткеніне ?арамай, б?ла? ??йры? торы ай?ырына, ?зе?гісіне ая?ы тиер- тиместен ыр?ып мінді де, батыс?а ?арай желе жортып ж?ре берді. Хоча мен Ренат со?ынан ерді. Б?гінге дейін Жо??ар еліні? же?ісі ?шін жан ?иып келген жетпіс жігітті бір с?т ?ана к??ілшек бол?андары ?шін ?лім жазасына б?йыр?ан Сыбан Раптанны? ?атыгездігінен жаны т?ршіксе де, Ренат ?зінше т?жырым істеді: «?згеге ?мірін ж?ргізем деген адам осындай тас ж?рек болуы керек. Б?ндай болма?ан к?нде Шы??ысхан ?лемні? те? жартысын басып ала алмас еді» деп ойлады.
Хоча тобына кездесіп, Ш??герек ноянны? ?ліміне себепкер бол?ан — ерлігімен ж?рт к?зіне т?се баста?ан Б?сентин Малайсарыны? ?арындасы Г?у?ар еді. Ар?ын руыны? бір тарма?ы Б?сентин ол кезде ?лытау т??ірегін жайлайтын. Ма?айында сауда-сатты? ететін ?лкен ша?ар болма?анды?тан, ?лытау, Ар?ынаты ма?айында?ы ?алы? ?аза? ауылдары Т?ркістан, Ташкент ?алаларына кіре тартып, ж?н-ж?р?асын, тері-терсегін, кейде ?йірлеп жыл?ысын, ?отандап ?ойын айдай кеп, базарларына сатып, д?кендерінен ?ант- шайын, киім-кешегін, ?ала берді, а?ыреттік б?зіне дейін алып ?айтатын. Кей жылдары б?ндай ?ала шы??ан
