керуендер Б?хар, Хиуа?а дейін де баратын. Биыл Малайсарыны? ауылы Т?ркістан базарына керуен тарт?ан. Келер жылы Есіл бойында?ы бір ау?атты адамны? баласына бермек боп отыр?ан Г?у?арды ?ке-шешесі, ??тты жеріне ?онар алдында ??рбыларымен барып бой жазып ?айтсын ж?не ?з к??іліне ?на?ан жасауын алсын деп, керуенге ілесіп саяхат ??рып бара жат?ан бір топ ?ыз-бозбалалар?а ?осып жіберген.
Керуен Т?ркістан?а жеткеннен кейін екі б?лінген. Бір б?легі, малдарын ??ндылау етіп сат?ылары келген ау?аттылау жа?ы Ташкент барып ?айтпа? бол?ан. Екінші жартысы оларды? ?айта оралуын к?тіп, Т?ркістанда ?алып ?ой?ан. Сол Т?ркістанда ?ал?ан топта Г?у?ар да бар еді. Т?ркістан т??ірегіндегі ?аза? атаулы ша?арды ?ор?аймыз деп жат?анда, Б?сентин жігіттері кемеден ?аш?ан егеу??йры? тыш?андай, елге кетіп ?алуды? ретін таба алмады. Т?ркістанды ?ор?аушылар?а ?осылды. Г?у?ар да солармен бірге ?алды. Амал жо?, Елшібек ?аланы бергеннен кейін Ар?а жігіттерімен бірге Г?у?ар да Сырдарияны? ?алы? ?амысыны? арасына ты?ылды. Д?л осы кезде б?лар?а ?біл?айыр ?скеріні? келе жат?аны, о?ан жа?ында Ар?адан С?меке баста?ан ?алы? ?ол келіп ?осылма? деген хабар жетті. Іле-шала «?зын ??ла?» Сыбан Раптан ?біл?айыр?а ?арсы ?ыры? мы? жауынгермен аттанды деген суы? с?зді ?келді. Б??ан ?оса «?біл?айыр ?скері Сыбан Раптанны? шы??анын білмейді екен, олар Шиелі бойында С?меке ?скеріні? келуін к?тіп жат?анда, Жо??ар ?онтайшысы а?даусызда ?стерінен т?спек екен» деген та?ы да суы? сыбыс естілді. Хабарсыз жат?ан ?аза? ?скеріні?, жауды? т?т?иыл шабуылынан ?атты апат?а ?шырайтынын білген н?зік сезімді, ер ж?ректі Г?у?ар енді шыдай алмады. ?біл?айыр ?скеріне хабар бермек боп ат?а ?онды. Біз ерейік деген серіктерді ертпеді. Нашар киінген жал?ыз аттыны ешкім а??ара ?оймас деген. Ар?а жігіттеріні? е? та?- даулы ж?йрігін мініп жол?а шы?ты. Сыр бойын ?уалай т?ні бойы шабыстан танба?ан Г?у?ар, та? ?ыла? беріп келе жат?анда, Хочалар ?ос тіккен ?о?алы к?лді? жанынан ?те беріп ?ол?а т?скен. Жігіт деп ?ста?аны ?ыз болып шы??анда Хоча та? ?алды. ?ыз бол?анда ?андай! Сан ай?астан ?ткен, сонау ?ытайды? шекарасында?ы Хал?адан Т?ркістан?а дейін адамзатты? нелер сымбаттысын кездестірген ?алма? жауынгерлері Г?у?арды к?ргенде, м?лдір су т?бінде жат?ан жар?ыра?ан г?у?ар тасты к?ргендей естері шы?ты. Ш??герек ноянны? бірден Г?у?арды ?лімге ?имай араша т?суі де осыдан еді.
Г?у?ар босанып шы?ысымен сол к?ні с?ске к?терілмей-а? ?біл?айыр ?олына кеп жетті. Хан?а Сыбан Раптанны? ?ыры? мы? ?скері келе жат?анын айтты. ?біл?айыр дабыл ?а?ып, ?скерін сап?а т?р?ызды. Хан ке?есін ша?ырды. Т?т?ын жігіт Хочалар?а ?біл?айырды? отыз мы? ?скері бар деп білмегендіктен айт?ан. ?біл?айырды? бар ?скері он бес мы??а да жетпейтін. М?ндай ша?ын ?олмен ?ыры? мы? жауынгері бар Сыбан Раптан?а ?айдан ?арсы т?ра алады? Б?ларды? бар сенгені ?алы? ?аза? жайла?ан Ар?а ?олы болатын. Сол ?ол?а сеніп жоры??а аттан?ан. Сол ?олды к?тіп, Шиелі бойына ?ос тіккен. Енді жау- ды? таяп ?ал?анын естіген ж?не о?ан т?теп бере алмайтынына к?зі жеткен ?біл?айыр бір себептен кейін шегінуді де ойлады. Біра? Адай мен Таманы? батыр жігіттері о?ан к?нбеді. Олар Алшын руыны? алтын ?шты найзасын жо?- ?ар ?анына малмай кейін ?айтпаймыз деп кесіп айтты. ?біл?айыр, амал жо?, ?скері аз болса да, Сыбан Раптан?а ?арсы шы?у?а бел буды. Тек ?здеріні? аз екенін айтып, «тезірек жетсін» деп, келе жат?ан С?меке ханны? ?скеріні? алдынан та?ы ат шаптырды.
Болат ханны? Ордасына ?абанбай батыр жеткенде, хан жаз?ы жайлау Н?ра бойында болатын. Біра? ?зі т?сек тарт?ан ауру екен. Б?л ел суы? с?зден б?рын да хабардар боп шы?ты. Хан Жо??ар?а ?арсы шы?уды інісі С?мекеге тапсырды. Ол б?кіл Ар?а бойында?ы Орта ж?з руларына кісі ж?ргізді. «?аза? жеріне жау шапты, аттан!» деген хабарды естіген ?алы? ел лезде д?рліге ?алды. ?аза? деген ат?а ие болып, Еділ мен Ертісті?, Алатау мен Есіл, Тобылды? арасын жайла?ан елге ежелден со?ыс деген с?з жат емес-ті. ?асырлар бойы б?л елді? со?ыссыз ?ткен бірде-бір жылы жо?. Со??ы екі ж?з жылын Сырдария бойында?ы ?алалары ?шін ?біл?айыр, М?хамед-Шайбани ордаларымен, Самар?ант, Б??ар ?мірлерімен ай?аста ?ткізген. Б?нымен ?атар он бесінші ?асырды? басынан бастап, к?ні б?гінге дейін Жо??ар, ?ытай ханды?тарымен алысып келеді. ?лі алдарында ?анша ?ыр?ын апат бар! Осыны? б?ріне еті ?ліп к?ндіккен халы?, б? жолы да «жер шетіне жау келді!» деген суы? с?зді естігенде, еле? ете т?сті. Біра? жеріні? шал?айлы?ымен байланысты заматта жинала ?оймады. ?ырда жат?ан жыл?ыларынан жоры??а мінетін аттарын алдыртып, боса?ада с?йеулі т?р?ан сойылдарын та?ымдарына бас?анша біраз уа?ыт ?тіп кетті. Тек бір ай м?лшерінде отыз мы??а жуы? жігіт жиналды. Осы жігіттерді? ішінде, б?кіл ?аза? еліне аттары м?лім, хал?ын жо??ар шап?ынынан ??т?ару?а жан сал?ан ?йгілі батырлары: Ар?ынны? бір тарма?ы ?анжы?алы руынан шы??ан Б?генбай, Б?сентин руынан шы??ан Сырымбет, Малайсары, Тара?ты руынан шы??ан Бай?озы, Ша?ша? руынан шы??ан Ж?нібек, ?лытау бойында?ы Найманны? бір тарма?ы — Ба?аналы руынан Оразымбет Имантай келді. ?здері жас бол?анмен, кейбіреулері ?астарында?ы топ жігітке басшы болу?а жара?андай. Б?ларды? ?стіне Баянауыл мен К?кшетау даласында?ы Оба?ан ?зенін жайла?ан Уа? руларыны? жігіттерін ертіп, б?рын да Іле бойында жо??арлармен сан алыс?ан, Ар?аны? ардагері Батыр Баянны? ?зі де б?гін-ерте? жетпек. Б?лар келе баста?аннан кейін, сонау Ертіс бойында?ы ?аракерейден ?зіне серік жігіттерді жима? болып, ?абанбай батыр еліне ?айтты.
?р?айсысы ?р тауды мекендеген ?аза? руларыны? ?скерлері жинал?анша, жаз ортасы да болып ?алды. Ж?т жеті а?айынды дегендей, Ар?аны? жауынды-шашынды мезгілі биыл жылда?ысынан ерте т?сті. С?меке ?скеріні? тегіс жиналуын к?тпей, Батыр Баян ?ш мы? салт атты ы?ай мен сы?ай ер жігіттерден ??рыл?ан жау ж?рек ?олмен Сыр бойына беттеді. Б?лар сапар?а шы?ар алдында ?ана С?мекені? с?лемін алып, Кіші ж?зді? ханы ?біл?айыр?а шабарман жіберілген. Екі ханны? у?десі бойынша ?аза? ?олы ?арашаны? орта шенінен ?алмай Шиелі мен Жа?а?ор?ан арасында?ы Сыр бойында бас ?оспа?-ты. Осы арадан ел болып бірігіп, жо??ар?а ?арсы аттанба? еді. Жері шал?ай Ар?а жігіттері д?л б?гін-ерте? жинала алмайтындарына к?зі жеткен Батыр Баян, ?біл?айырмен кездесетін мезгілдері таяп ?ал?анды?тан, «Ар?аны? ?скеріні? алды келе бастады» деп Кіші ж?зді? к??ілін к?тере т?ру ?шін, ?зі ?дейі б?рыныра? шы??ан. Б?л К?кше те?ізді жа?алай ?аратауды? теріскей т?сына жеткен кезде, С?меке де жиырма бес мы??а жуы? ?олмен Н?радан ?оз?ал?ан.
А?ылымен, ерлігімен емес, байлы?ымен ер арасында?ы тартыста ?зін жа?тайтын шынжыр бала? ш?бар т?с шонжарларды? демеуімен к?зге т?скен С?меке, Болат хан ауыр?алы ?бден лепіріп ал?ан. ?ткен жылы ?ана кенжесі ??даймендені Б?кей с?лтанны? ?рпа?ына ?йлендіріп, Їш ж?зді ша?ыр?ан ?лан-асыр тойды? ?ызуы басылмай, ?лі к?кіп ж?рген С?меке ыр?алып-жыр?алып ?алы? ?олмен жоры??а аттан?анша, ?ырды? боранды-шашынды, желі ??мені?нен ?тетін ?ара суы? к?зі де басталып ?ал?ан-ды. К?кше те?ізге жетіп, оны? к?нбатысы мен Сыр бойына ?арай беттеген кезінде, б?кіл ?аза? жеріні? ?ара??м, ?ызыл??м, Сары??мын д?л осы т?с?а ?келіп ?йгісі келгендей, адам айт?ысыз ?ара дауыл со?ты. Аспан?а к?терілген ??м, топыра?, ?иыршы? тас, т?бірімен ж?лын?ан баялыш, жы??ыл, ?а?ба?тан д?ние ж?зі к?рінбей кетті. ?йір-?йірлеп матастыр- ?ан жыл?ыны? кей тобы жел ?тіне шыдай алмай ы?у?а айналды. Тек ?мір бойы жыл?ы ба?ып ?скен Ар?а жігіттеріні? ерекше ерлік ?имылдарыны? ар?а- сында ?ана аман ?алды. Б?л ?ара с?рапыл екі к?н дегенде ?зер басыл?ан. Азы??а деп айдап шы??ан ?отан-?отан ?ойды? б?рі тегіс ?ырылды. Тек т?йелерге арт?ан бидай, тары, ??рт, жент, май аман ?алды. ?ол ?айтадан ?оз?алды. Б?рын?ы та?ыр дала енді атты? шашасына дейін к?мілген ??м?а айналып, жайылыс?а ?йренген ж?йріктер ж?деп-жадап, сегізінші к?н дегенде Сырды? теріскей т?сына А?мешіттен бір к?ндік жерге кеп то?тады. С?меке осы арада ер ?ажап таста?ан аттарды? жарасына май жа?ып, ?бден ?ажы?ан жігіттерін тыны?тырып алу ойымен с?л аялдады. Осы арада сол Сыбан Раптанны? ?скері ?біл?айыр ?олымен Жа?а?ор?ан ма?айында кездесіп, ?атты ?ыр?ын со?ыс бол- ?анын, ?біл?айыр ?олы же?іліп кейін ?айт?анын естіді.
Сыны??а сылтау іздеп келе жат?ан С?меке енді жалт берді. «?ыс болса келіп ?алды. Жо??ар ?скері де ?рысын то?татады. Ар?а жа??а б?рібір беттемейді. ?зіміз барып тиісуіміз — шын а?ылсызды? болар. ?біл?айырды? ?олын же?ген Сыбан Раптан, бізді? жадап-ж?деп ?зер жеткен ?скерімізді? быт-шытын шы?аруы даусыз. Текке ??римыз. Одан да «есі? барда — елі?ді тап» деген, бос?а ?ырылмай т?р?анда елімізге ?айтайы?. ??дай б?йырса, жо??армен келесі жазда кездесерміз. О?ан дейін ?алы? ?ол жинап, ?бден мы?талайы?» деді С?меке. Шынжыр бала?, ш?бар т?с ру басшылары б?л ке?есті ма??лдады. Расында да С?меке ?скері, осы к?йінде Сыбан Раптан?а ?арсы шы?ар болса, текке ?ан-жоса болатыны айдан аны? еді. Бір жа?ынан, ?біл?айыр ?олыны? кейін ?айт?аны Ар?а жігіттерін рухани ?лсіретсе, екінші жа?ынан, алыс жолдан жадап-ж?деп келген ?лсіз ж?рт м?здай боп дайындал?ан, ?здерінен екі есе к?п Жо??ар ?скеріне т?теп бере алмайтыны да ха?. К?реске т?суге д?рмені? жетпесе ??р ж?ректілік кімді м?рат?а жеткізген. Ар?а жауынгерлері Сыбан Раптанмен кездеспей кейін ?айтты.
?ыры? мы? ?олмен Сыбан Раптанны? келе жат?анын Г?у?ардан естіген ?біл?айыр дабыл ?а?тырып бар ?скерін сап?а т?р?ызып, «т?уекел!» деп Сыбан Раптан?а ?арсы ж?рген. Б?л жолы Сыбан Раптан емес, оны ?біл?айыр ойлама?ан жерден шапты. ?скері ш?бала??ы келе жат?ан Жо??ар ?онтайшысы к?тпеген жерден тиген жаудан ш?у дегенде сескеніп ?ап, с?л кейін шегінсе де, ?аза? ?олыны? ана??рлым аз екенін
