Абдолла кенет орнынан т?рып, терезе алдына барды. М?нара биіктігінен хан сарайыны? етегіндегі, ?алы? бау-ба?ша?а б?ленген Б??ар ша?арыны? ?иыр шетіне к?з жіберді. ?р жерде сыртын сан т?рлі бояуларымен ?рнектеген, ернеулері ??ран с?релерімен безенген к?мбезді мешіттер, Калон, Чар, Минер м?наралары, ?лы?бек салдыр?ан салтанатты медреселер к?рінеді. Хан сарайыны? ауласы ?рік, ж?зім, алма, алм?рт, інжір а?аштарымен сы?сы?ан жасыл бау… А?аш арасы сылдырап а??ан к?міс ?о?ырау б?ла?тар. Б?л ?збек еліні? Самар?анттан кейінгі ?лкен ша?ары. Бір кезде б?л ша?арды Самар?антпен бірге Абдолланы? бабасы М?хамед-Шайбани А?са? Темір ?рпа?ынан тартып ал?ан. М?хамед-Шайбани ?аза тап?аннан кейін, Б??ар ?айтадан А?са? Темір ?рпа?тарына к?шкен. 1557 жылы, я?ни хаджри есебі бойынша 964 жылы, жиырма т?рт жасар Абдолла екінші рет жаулап алды. Содан кейін ол Б?харды ?зіні? астанасы еткен. Осылай Б??ар ханды?ы ту?ан.
— Б?хар ?міршісі Абдолла ?збек хал?ыны? ?анын ?андай сорса, Сырдарияны? орта шеніндегі ?аза? еліні? де ?анын сондай сорма? болды. Бабалары ?біл?айыр мен М?хамед-Шайбаниды? ?аза? жерінен шы??анын сылтау етіп, Сыр бойында?ы ?алаларын ?зіме ?аратамын деп талай рет шапты, — деді жырау.
Абдолла терезе алдынан кейін б?рылып, жан-жа?ына ойлана ?арады. Біра? оны? кірпік ?а?пай тесірейе ?ал?ан шегір к?зіне — з?улім сарай еденіне т?селген ?ырмызы ?ызыл парсы кілемдері де, ?шекейлі ?рнекті сафьян орынды?тар да, ?абыр?ада ілулі т?р?ан болат аспаптары мен алтын зерлі ?ылыш, ?анжарлары да, б?рышта?ы д??гелек арша ?стеліні? ?стіне ш?рбат ішуге ?ойыл?ан фарфор кеселер де, имек мойын к?міс ??мыралар да — бірде-бірі к?рінбеді. Оны? шегір к?зі хан сарайыны? м?рм?р ?абыр?аларын тесіп, ?лде?айда?ы к?кжиекке шаншыла ?ара?андай.
— ?ожа, сенен а?ыл с?ра?ым келіп т?р, — деді ол, та?ы к?зі к?лімдеп. — Дос боламын деп ант берген жауым, бас?а жауларыма досты? к?рсетсе, мен ?андай шара ?олдануым керек?
— Ондай алдамшы достарды? басын ал?ан ж?н, та?сыр хан.
— Солай де… Бізді? жа??а шы??ан Ша?ай мен оны? баласы Т?уекел, ?ас жауым Бабас?лтан мен Б?зах?рды? бастарын ма?ан ?кеп бергілері келмеді. Ал, оларды? басын ?аза? ?алаларын жаулап ал?ан со? мен кесуім керек…
Бабас?лтанны? опасызды?ын сылтау еткен Абдолла бір мы? бес ж?з сексен екінші жылы, тамызды? сегізі к?ні Сауран бекінісіні? етегіндегі ?алы? то?айды? арасына кеп шатырын тікті.
Та? атып келе жат?ан мезгіл. Бір кездегі ата?ты ?біл?айыр бабасыны? лашкерлеріндей, кіле? к?к темір ??рсан?ан, т?гілген жал, ??лаш ??йры? ж?йрік мінген елу мы? ?скер лек-лек боп, бекіністі ?оршай сап?а т?ра бастады. Ша?арды? сол жа?ында а? боз, ?ара к?к с?йг?лік мінген, бастарында?ы болат дулы?алары шы?ып келе жат?ан к?нмен ша?ылыс?ан ?байдулла с?лтанны? жауынгерлері. Теріскей жа?та к?н белгісі бар ?ара туды желбіретіп ?ста?ан Абдолланы? баласы ?бді-Мумин с?лтанны? лашкерлері. Т?стері суы?, ?а?арлары ыз?арлы. К?нгей т?ста ?байдулланы? баласы Асфандияр с?лтанны?, ірбіз басыны? суреті салын?ан ал?ара к?к туыны? астына Абдолла ?арама?ында?ы Келдеш би, Жанд?улет би, Т?рсын би, Бике би секілді белгілі ?мірлерді? жігіттері тізілген. Дені ?аза? руларынан шы??ан ?мірлер бол?анды?тан, б?ларды? ?скерлеріні? сырт бейнесі Д?шті ?ыпша? сыпайларына ??сайды. Найзаларыны? басына ту етіп т?там ?ылшы? байлап ал?ан. Та?ымдарыны? астында б?заубас шо?парлары.
Сауран ша?арыны? ??быласында?ы то?айлы ала?ында Абдолла ?міршіні? ал?ызыл жібек шатыры к?рінеді. Б? жа?та да ?алы? ?скер. Б?л ?скерлер ?згелердікінен г?рі салтанатты. Жігіттеріні? киген сауыттары да ерекше зерленген. Белдерінде кіле? ?орасан болатынан со?ыл?ан Б?харды? ?зын ?исы? ?ылышы. Иы?тарында ?зын мойын білтелі б??ар мылты?ы. ?скер кейпі с?нді де, с?сты да.
Ша?ар бекінісіні? ?стіндегі кереге к?з ала?дарда?ы ?ала ?ор?аншылары: ?ала хакімі ?бді-Саттар, ?ия?, Т?я? батырлар… Кенет б?кіл ?лемді басына к?тере барылда?ан керней ?ні шы?ты. О?ан ши?ылда?ан з?рнаны? ащы даусы ?осылды. Ж?здеген дауылпаз ?а?ылып, заматта д?ние біткен ?лем-тапыры? ?нге толды да кетті.
… Енді Б?хар ?міршісіні? ?ызыл жібек шатырыны? ар жа?ында?ы ша?ын то?айдан бір топ салт аттылар к?рінді. ?стеріндегі болат сауыттары к?нге ша?ылысып жалт-ж?лт етеді. Жала?аш ?ылыштарын бастарына к?тере ?ста?ан. ?орасан ??рышыны? ж?зінде к?н с?улесі емес, ажалды? суы? ыз?ары ойна?андай. Е? алдында ?н бойы к?міс шынжырлы сауытпен жабыл?ан есік пен т?рдей а? боз а?алтеке ар?ыма? мінген, ?ыры?тар?а жа?а жеткен, с?лу м?ртты, т?л?алы адам келе жатыр. ?згелерден б?ны? ??р ?ана айбарлы пішіні, ат?а т?каппар отырысы, асыл ?ару-жара?ы ?ана емес, та?ы да бір айырмасы бар. Астында?ы а?боз т?лпарыны? то?па?тай кекіліні? ?стіне к?не заман ??рпымен «ба? ??сы» — аппа? с?ттей т?рымтайды отыр?ызып ал?ан. Егер т?рымтай жау к?ргенде ?ор?ып ?шып кетпесе, батырды? жолыны? о? болары ха?. Ал жау ?арасын к?ргеннен т?рымтай ?аша ж?нелсе, онда батыр?а б?л ай?ас ?ауіпті. Ба?сы-балгерлер заманында жаман ырымнан сескеніп батырлар атыны? басын кейін б?рады.
Атты жаса? шеткі ?скер алдына жете бергенде, ?айта дабыл ?а?ылып, керней, з?рналар ?айтадан ішегін тарта барылдап, ши?ылдап, б?кіл ?лемді азан-?азан етті.
?амал басында?ы ж?рт б?л топ Б?хар ?міршісі Абдолланы? тобы екенін, б?ріні? алдында а?боз а?алтекесін ойна?татып келе жат?ан айбынды ба?адурді? ?зі екенін біліп сескене ?ал?ан.
?мірші тобы сол ?ылыштарын к?терген ?алпында Абдолланы? со?ынан ??ры? тастам жерде ж?бын жазбай желе шауып, ?ор?анды ?орша?ан ?алы? ?скерді? алдынан то?талмай ?тіп келеді. Жан-жа?тарына ?арар емес. Тек Абдолла топты? алдында т?р?ан с?лтандарын, батырларын, билерін к?ргенде ?ана солар?а ?арай мойнын б?рады. ?мір, с?лтандар: «М?ртебелі болы?ыз, ?лы ба?адур!» деп бастарын иіп т?жім етеді. ?мірші атын ойна?тат?ан ?алпында ?скер алдынан ?те берді. Со?ынан еріп келе жат?ан топты? ?стінен алтын ай бейнесі салын?ан М?хаммед пай?амбарды? жасыл туы б?кіл аспанды жап?ысы келгендей, желмен ойнап желпілдейді. А? боз ар?ыма?ты? кекіліндегі «ба? ??сы» байлап ?ой?андай тырп етер емес.
— Біз же?іліп, ол же?еді екен, халайы?, — дейді ??сты? ?шпа?анын к?рген біреу.
Енді Абдолла тобы ?бді-Саттар т?р?ан ?абыр?аны? т?сынан ?тіп бара жатыр. Екі топты? арасы сада? о?ы жетер-жетпестей м?лшерде.
— Ол бізді же?генше…
?ала хакіміне таяу т?р?ан ?ия? батыр с?зіні? ая?ын айтпай ?айы? сада?ына сауыт б?зар жебесін салып жіберіп, Абдолла?а ?арай шірене тарта бастады.
— Атпа! — деді бір зор дауыс.
?ия? батыр «?тте?, ?тте?!» деп, жебесіні? ?шын жерге ?аратты.
— Олай болса! — деді а?асыны? сол жа?ында т?р?ан Т?я? батыр сада?ын к?тере беріп, тартып ?алды.
??ладын ?ауырсынына байла?ан ?озы жаурын жебе зу етті. К?зді ашып-ж?м?анша, Б?хара ?міршісіні? астында?ы а? боз с?йг?лікті? кекілінде отыр?ан а? т?рымтай жалп етіп жерге ?шып т?сті.
— Мерген екен! — деді Абдолла ж?зінен ешбір ?обалжу белгісін к?рсетпей. — Т?рымтай ?зі ?ш?ан жо? атып ??латты ?ой, б?л сана??а алынбайды. Бас?асын отыр?ызы?дар.
Н?кер кейін шауып, заматта ?айта оралды. ?мірші атымен ?атарласа желіп, а? боз ж?йрікті? кекіліне бас?а бір а? т?рымтайды отыр?ызды.
Абдолла ерте?іне та?ы майдан?а шы?ты.
Та?ы к?н шы?ып келе жат?ан кез. ?амал ?стінде бая?ы адамдар… Та?ы к?к темір асын?ан ?алы? ?скер. Кенет дабыл ?а?ылып, керней, з?рналар ішін тартып барылдап, б?кіл ?лемді азан-?азан етті. Та?ы кешегідей сес к?рсетіп, жала? ?ылыштарын басынан жо?ары к?тере, н?керлерін со?ынан ертіп жасыл туын желбірете, ?амалды жанай а? боз а?алтекесін ойнат?ан Абдолла ?мірші… Біра? б? жолы кешегідей емес, алыс кетіп барады. Сір?, Т?я? мергенні? жебесінен ?оры??андай.
Абдолланы? а? боз атыны? кекіліндегі а? т?рымтай алыстан бір ?н естігендей ?анатын ?а?ып жіберді де кенет жо?ары к?теріле берді. ?ас ?а??андай уа?ыт ?ткенше ол ?амал?а таяй т?сті де, кенет кілт б?рылып кейін ?шты. Шамасы, ат кекіліне ?айта барып ?онба?. Біра? ол ойна?ысы келгендей, ойлама?ан жерден бір б?та?а барып ?онды.
— ?стап ?келі?дер, — деп б?йырды Абдолла.
Бір н?кері шап?ан бойы, жерден те?ге ал?андай, б?та басында?ы т?рымтайды ?олымен алып, ?а?ып кейін ?арай зымырады.
— Лашкар?а емес, ??с?а обал болды-ау! — деп ?кінген дауыс шы?ты. С?йткенше бол?ан жо?, Т?я? ?олында?ы сада?ын к?здемей тартып ?алды. Абдолла?а ж?з ?адамдай ?ал?ан лашкар ?олында?ы т?рымтаймен бірге жерге жалп етті. Абдолла ?ор?ан жа??а та?дана ?арады да, атыны? басын кейін б?ра
