сала, шатырына ?арай шаба ж?нелді.
— Жау т?рымтайыны? денесі бізді? жерімізде ?алды, жа?сы ырым! — деді, ба?анадан бері болып жат?ан о?и?а?а ?н-т?нсіз ?арап т?р?ан ?бді-Саттар с?лтан. — ?йтсе де, ат кекілінде отыр?ан т?рымтай кенет неге бізге ?арай ?шты? — Ол Т?я??а сезіктене ?арады.
Т?я? с?л езу тартты да, ?олын аузына апарып, на?ыз бір бала к?ніндегі ??с ша?ыратын ?деті есіне т?скендей, а?ырын ыс?ырды.
Хакім езу тартып к?лді.
— Сені? ??пия?ды ешкім білмей-а? ?ойсын — деді ол, — ??с денесі бізді? жерде ?алды. Б??ан халы? та сенсін…
— Жау ?андай айла ?олдан?анмен, ?амалды ала алмады, — деді Б??ар жырау. — Бас?ыншылары ?ара т?нде ?рланып келіп, ?абыр?а?а баспалда? ?ойса, ?ор?аушылар ?стерінен майлы от-д?рі ла?тырды. Бекініс астынан жау ор да ?азып к?рген, біра? Сауран бекінісіні? ?абыр?алары он бес кездей жер астынан ?алан?анды?тан, одан да еште?е шы?пады. Тере? жыра ?ткізіп, Сырды? суымен ?аланы т?ншы?тыруды да ойлады. ?ала биікте т?р?анды?тан, суы жо?ары к?теріле алмай, ернеуінен асып, Абдолланы? ?з шатырын су ?кете жаздады. Осылай арпалыста ?ш ай ?ткенде, Сайрамнан азы?-т?лік келу то?татылды. Абдолла тона?ан ж?рт Сайрам?а жиналып, ?ала ма?ында б?лік к?бейді. Енді онсыз да тама??а жарымай ж?рген Б?хара ?скеріні? халі тіпті ?иын?а айналды. Азы?-т?ліктен ада бола баста?ан ?скерді? арасында «осы со?ыс кімге керек?» деген к??кіл де туа бастады. К?п кешікпей бар асты? бітті. ?скер ашаршылы??а ?рынды. Енді жігіттер зеребе ?стасып, ?тыл?ан серіктеріні? атын сойып жеуді шы?арды.
Сауранды ?оршап бол?ан Абдолла ?ор?анды алуды? жа?а жолын ойлай бастады. Е? алдымен ол бір к?ні т?нде Б?хар айма?ыны? ?мірі Камалиддин Х?саиндиван?а ат шаптырды. Тезірек Сауран?а азы?-т?лік пен Рухади ?ста ??йып жат?ан «?ара бура» тас ат?ыш ?азанын жеткіз деп б?йырды.
Жер арасы шал?ай, ж?рдем тез келе ?оймады. Абдолла ?скеріні? халі к?ннен-к?нге нашарлай т?сті. ?скер арасында б?ліншілік те шы?у?а таяды.
Б?л со?ысты? ?ажеті жо? екеніне к?зі жеткен кей жігіттер ?аза? даласына ?ашты. Сонау Б?хара мен ?аза? жеріні? т?йіскен т?сында, Сырдария мен Амударияны? ?амысты жа?аларында ?збек, ?аза?, т?ркімен, ?ыр?ыз жігіттерінен ??рыл?ан бірнеше аламан жаса?ы пайда болды. Олар тек ?ана бай мен манаптарды? мал-м?лкін талап ?оймады, Сауранды ?орша?ан Абдолла ?скеріне бара жат?ан, азы?-т?лік тиелген керуендерді де шапты.
Абдолла ?скеріні? халі к?ннен-к?нге ?ор?ынышты бола бастады.
Бір к?ні ?мірші ?стіне жаман шапан киіп, т?сін ?згертіп, ?скер шебін аралады. Топ жігітті? жанынан ?тіп бара жатып, оларды? не с?йлесіп т?р?анын естімек боп то?тай ?алды.
— ?ашан бітер екен б?л со?ыс? — деді бір жас дауыс.
— Сауранды ал, сосын бітеді, — деп жауап берді к?рі жауынгер.
— Сауранды алса?, «Сайрамды ал!» дейді. Сонда мені? табарым не? Со?ыстан олжа етіп алып бар?ан аз?антай мата? мен а?ша?ды елге ?айтысыменен, «со?ыс?а керек» деп салы? жинаушы тартып ?кетеді.
— Берме!
— Бермей к?р!
— Б?рі алладан ж?не ?зі?нен…
— ?зі?нен? Топ итті жолбарыс бас?арса, біраздан кейін иттер жолбарыс?а айналады. Топ жолбарысты ит бас?арса, жолбарыстар т?бі ит боп кетеді. Бізден не шы?ады, ит боп кеттік ?ой. ?йтсе де М?рат балуан ?з жолын ?зі тауыпты… Аламан боп ж?рген к?рінеді. Жа?ында хан керуенін тонапты. Енді ханны? ?зі кездессе екен дейтін к?рінеді.
— Неге?
— О?ан са?тап ж?рген о?ым бар депті…
— А?ырын…
Абдолла ?рі ?арай ж?ре берді. Бір адамды жазала?анмен не шы?ады? Біреуіні? басын кессе?, оны наразы болады. Оныны? басын кессе?, ж?зі б?лік шы?арады. ?азір ?скер арасы ?ура?ан ?урай секілді, болмашы ?ш?ын т?ссе бол?аны лап ете ?ал?алы т?р.
?иын жа?дайдан ?міршіні Б?хардан келген ж?рдем ??т?арды. Екінші Ж?маді айыны? оны к?ні бірнеше «?ара бура» тас ат?ыш ?азандары мен то?сан т?йеге тиелген азы?-т?лік жетті. Абдолланы? жарлы?ы бойынша, т?рт ?азан Сауранны? сыртында т?рт жерге орнатыл?ан. ?бден ыза бол?ан ?мірші «?ара бура» тас ат?ышы дайындалып бітісімен-а? радендазанлар?а (зе?бірекшілерге) «Аты?дар!» деп б?йры? берді. Дабыл ?а?ып, з?рна, кернейлер барылдай ж?нелді. Ал «?ара бура» ?азандары астынан к?терілген бу мен жалыннан г?рсілдей а?ырып, ?ойдай-?ойдай тастарды ?асырлар бойы мыз?ыма?ан ?амал ?абыр?аларына д??к-д??к ?рды. Кенет а?ырзаман орна?андай д?ние ж?зі ?лемтапыры? болып кеткен. Енді «?ара буралар» ?ала ішіне атылып, ?р жерде ?рт шы?а бастады. Сонда да ?ала ?ор?аншылары «к?ндік!» деп ?ол к?термеді. ?ия? пен Т?я? бас?ар?ан екі ж?з мерген ?ор?ан?а таяу ?ойыл?ан тас ат?ыш жанында?ы сарбаздар?а о?ты ?ардай боратты.
Д?ние осылай астан-кесте? боп жат?ан кезде Сауран?а Яссыдан хат таситын к?гаршын ?шып келген. К?гаршынны? мойнына байлан?ан ?а?аздан Сауран т?р?ындары ?здерін ??т?арып алу?а, Но?айлы елінен жинал?ан ?алы? ?олмен Бабас?лтан мен Б?зах?р келе жатыр деген ?уанышты с?зді о?ыды. Б?л с?з ?ала ?ор?аушыларыны? рухын к?теріп тастады. Енді олар «Бауырларымыз, сендер жеткенше ?аланы бермейміз» деп, б?кірейген шалы мен е?бектеген баласына дейін ?айтадан ?амал ?стіне шы?ты. Б?ларды? ба?ына ?арай, кейінгі к?ндерде «?ара буралар» да даусын сирек шы?ара баста?ан. ?йткені, ?азандарды ?ыздыратын Б?хардан алып келген майлары таусылу?а айналып еді.
— Ал, Яссыдан келген хабар жал?ан хабар еді, — деді Б??ар жырау. — О?и?а былай бол?ан: Бабас?лтан мен Б?зах?р с?лтан Абдолладан ?ашып М??ажар тауларын б?ктерлей отырып Сарайшы??а жеткен. Біра? осыны? алдында ?ана Но?айлы елі ба?ынып отыр?ан Астрахань ханды?ы ??лап, Астрахань ?аласы б?л уа?ытта айбарлы орыс патшасы жандаралдарыны? ?олына к?шкен. Астрахань ханды?ыны? билері орыс патшасыны? ?ол астына енген. Б?лар?а к?нгісі келмейтіндерді? біразы ?ырым?а, Герей ханны? жеріне ?аш?ан, ал кейбіреулері Но?айлы елін панала?ан.
Б?хар ханды?ына ?арсы к?ресуге Т?ркістан с?лтандарына ?скер беруге ?арсы бол?ан осы Астрахань билері еді. Б?ларды? с?зін Ма??ыт руыны? беделді а?са?алдары, шонжарлары ?олдады.
— Но?айлы еліні? жігіттері орыс патшасынан Астраханьды ?айтарып алу?а керек, — деді Астрахань билері, — Но?айлы ж?ртыны? м??-м??тажы осы жерде, к?ші мол ?ырым ханына жететін жолда. Біз ?ырым ханымен бірігіп, Но?айлы жерін са?тауымыз керек. Айдалада?ы Абдолламен со?ысып бізді? ?андай шаруамыз бар?
А?ырында Но?айлы еліне келіп к?п ?скер аламын деген Бабас?лтан, ша?ын ?олмен ?ана ?й ішін ертіп, ?з басын ?лімнен ?зер ??т?арып, Т?ркістан?а ?арай беттеген.
Сауран ?ор?аушыларына жеткен «Бабас?лтан келе жатыр» деген осы хабар еді. Біра? ?лдекімні? дуалы аузыменен ?згеріп жетті. ?асты?ы ма, досты?ы ма, кім білсін?…
— Бабас?лтанны? келе жат?анын Абдолла да естіді, — деді Б??ар, антала?ан ж?рт?а ?арап, — дереу Т?уекелді ж?мсады.
Ол он к?н ?ткеннен кейін Бабас?лтанды ?лтіріп, ?ол?а т?скен баласы Латифты алдына салып айдап Сауран?а келді. Жібек шатырыны? алдында, хан та?ында отыр?ан Абдолла ?міршіні? ая?ыны? астына Бабас?лтан мен Жалм?хаммед аталы?ты? бастарын тастай салды да, ?зі бір тізерлеп т?жім етті.
Абдолла ?мірші т?регеліп, ая?ыны? астында жат?ан жауларыны? бастарына к?з жіберіп с?л т?рды да, ?стерінен аттап, анандай жерде тізе б?гіп отыр?ан Т?уекелді? ?асына келді.
— Е? ?ас жауы?ды ?лтірген адам е? жа?ын туыс?аны?нан да ?ымбат! — деді с?рлана ?арап. — Т?уекел с?лтан, сен енді ма?ан бауырым ?байдолла мен Д?стем с?лтаннан кем емессі?. Осы е?бегі? ?шін ?зімні? ту?ан ?алам Африкентті сыйладым.
— К?п рахмет, м?ртебелі ?міршім, — деп Т?уекел орнынан т?регелді.
Абдолла жиди баста?ан бастарды б?зылып кетпес ?шін, бал?а толы к?біге салдырды. Сол мезгілден бастап, Б?хар ?міршісіні? бас жауыны? ??ры?аны ?шін ?лкен той басталды. Т?ні бойы Сауран ?ор?аншылары жау жа?ыны? у-шуын, шаттана шыр?а?ан ?н-к?йін естіп шы?ты. Шараптан ?бден еліріп ал?ан бір лашкар ?амал етегіне кеп: «Б?гінгі т?н сендерді? а?ыр?ы т?ндері?! Ерте? жан біткенні? б?рі жо? болады!» деп ай?ай салды. ?амал басында т?р?ан бір жігіт ашу ?ысып кетіп, о?ан ?арай ?олында?ы ?амыстан жасал?ан о?-д?рісін ла?тырды. Мас лашкар ?стіне т?сіп, лап етіп жан?ан о?-д?рімен бірге лапылдап ?ртеніп шыр-к?белек
