отупляющее воздействие этих [язв], из-за которых мы можем и должны их избегать, но в силу приведенных ранее причин, относящихся к привлечению свидетельств философов, я умолчал о прочих [доказательствах]; теперь же я могу открыть и сходные свидетельства, в которых имеются более ясные указания и советы по поводу того, как избежать этих [язв].
Contra igitur sensum vulgi teneamus mandatum Exodi: 'Non sequeris turbam ad faciendum malum; nec in iudicio plurimorum adquiesces sententiae, ut a vero devies'. Et consilium Tullii in fine De quaestiorubus impleamus dicentis: 'Tu autem etsi in oculis sis multitudinis, tamen in eius iudicio stare noli, nec quod ipsa putet id putare pulcherrimum'. Et Seneca libro De copia verborum invitat nos et consolatur recedentes a vita multitudinis, dicens: 'Nondum felix es, si nondum turba te deriserit' Et contra consuetudinem impleamus consilium Cypriani: 'Consuetudo sine veritate vetustas erroris est, propter quod relicto errore, sequamur veritatem'. Et Augustinus praecipit quod 'veritate manifesta, cedat consuetudo veritati, quia consuetudinem veritas et ratio semper excludit'. Et Isidorus: 'Usus auctoritati cedat; pravum usum lex et ratio vincat'. Et ideo Tullius De immortalitate animae laudans et extollens eos, qui fugiunt consuetudinem, dicit 'Magni animi est cogitationem a consuetudine revocare'.
Итак, отвергая мнение толпы, мы должны придерживаться этого указания из Книги Исхода (Ис 23,2):
Nomen autem auctoritatis favorabile est. Et ideo maiores nostri venerandi sunt, sive habeant auctoritatem veram sive apparentem, quae est auctoritas ducum vulgi. Et contra usum apparentis auctoritatis non solum propria sunt consilia et mandata secundum vias Dei et sanctorum et philosophorum et omnium sapientum, sed quicquid contra vitia humanae fragilitatis apud auctores veros dici potest, commune est eis qui auctoritate abutuntur praesumpta. Et ideo si consilia et mandata habemus contra defectus verorum auctorum multo magis contra abutentes. Sed quia auctores veridici, ut sancti et philosophi principales, iuverunt nos in consideratione veritatis, ideo regratiandum est eis, sicut Aristoteles primo Metaphysicae regratiatur suis praedecessoribus, et in fine Elenchorum de inventis multis ipsimet cupit habere grates. Qui vero prima principia iecerunt, eis non solum regratiandum, sed quasi totum cum quaedam reverentia ascribendum. Secundum quod Seneca vult tertio Naturalium: 'Si quid a posterioribus inventum est, nihilominus referendum antiquis, quia magni animi fuit rerum latebras primitus dimovere, et plurimum ad inveniendum contulit, qui spetavit posse reperire, et quam vis propter humanam fragilitatem in multis defecerunt, tamen excusandi sunt'. Nam in libro memorato ait Seneca, 'cum excusatione veteres audiendi sunt'.
Но имя авторитета достойно благожелательного отношения. А потому наши предшественники достойны почитания, независимо от того, обладают ли они истинным авторитетом или же [только] кажущимся, который является авторитетом вождей толпы. А против использования кажущегося авторитета подходят не только советы и заповеди, данные Богом, святыми, философами и всеми мудрыми, но и все то, что могло быть сказано истинными авторитетами против пороков человеческой слабости, может быть равным образом [обрамлено против] тех, кто пользуется ложным авторитетом. А потому, если у нас есть советы и заповеди против недостатков истинных авторитетов, то куда большими средствами [мы располагаем в борьбе] против тех, кто злоупотребляет [именем авторитета]. Но поскольку истинные авторитеты, такие как святые и первые философы, оказывают нам помощь в разыскании истины, то им следует выразить благодарность: так, Аристотель в I книге
Sed quoniam propter peccatum originale, et propria cuiuslibet peccata partes imaginationis laesae sunt, nam ratio caecutiens est, memoria fragilis, ac voluntas depravata: et verum et bonum uno modo sunt, falsum autem cuilibet vero oppositum et malum cuilibet bono contrarium infinitis modis variantur quia ut Philosophus secundo Ethicorum exemplificat, facile est diverti a signo dato propter multiformem declinationis possibilitatem, sed veritas et virtus sunt in puncto; infmitae etiam sunt veritates virtutesque, atque innumerabiles gradus in qualibet veritate et virtute, manifestum est quod mens humana non sufficit dare quod necessarium est in omnibus, nec potest in singulis vitare falsum nec malum. Et ideo ad auctorum dicta verorum potest convenienter addi et corrigi in quampluribus. Et hoc egregie docet Seneca in libro Quaestionum naturalium: quoniam libro tertio dicit: 'Opiniones veteres parum exactas esse; et rudes circa verum adhuc errabant; nova errant omnia primo tentantibus, postea eadem ilia limata sunt; nulla res consummata est, dum incipit'. Et in quarto libro dicit 'Veniet tempus quo ista, quae latent nunc, in lucem dies extrahet, et longioris aevi diligentia Ad inquisitionem tantorum una aetas non sufficit. Multa venientis aevi populus ignota nobis sciet, et veniet tempus, quo posted nostri tam aperta nos nescisse mirentur'. Et ideo dicit in prologo Maioris voluminis, quod nihil est perfectum in humanis inventionibus et infert, quanto iuniores tanto perspicaciores, quia iuniores posteriores sucessione temporum ingrediuntur labores priorum.
Глава VI
Но поскольку вследствие первородного греха и вследствие собственных грехов того или иного [человека] все части воображения повреждены (способность к рассуждению слепа, память слаба, воля извращена) и [с другой стороны] благо и истина существуют единым способом, но ложь, противоположная какой угодно истине, и зло, противоположное какому угодно благу, варьируются бесконечным числом способов (пример этому приводит Философ во II книге
Et cum iam per causam et auctoritatem verificatum est quod volo, nunc tertio per effectum probabo. Nam semper posteriores addiderunt ad opera priorum, et multa correxerunt, et plura mutaverunt, sicut maxime per