конiка, што калiсьцi мы ўжо бачылi ў руках у Камовiча пры выхадзе зь Менску.
Прызнацца, Сымон быў задаволены сваёй новай павiннасьцю, бо канюхi мелi, акрамя шматлiкiх клопатаў, некаторыя выгады. Да гэткiх перш за ўсё належала тое, што заўсёды былi забясьпечаныя транспартам, ня мусiлi ў маршах валачыць на плячох сваiх рэчаў, тое-сёе здабытае збоку, прыкладам, гароднiну цi садавiну, маглi прыхаваць на возе, дый на заняткi не хадзiлi рэгулярна. Сымон адно стараўся знайсьцi прычыну, чаму яго вызначылi канюхом. Падазраваў, што калi-б сам папрасiў такой функцыыi, не атрымаў-бы яе. I прычыну няцяжка было адгадаць.
Камандзерам другой роты быў капiтан Вiньнiцкi - сярэдняга веку высокi ўкраiнец, якi асаблiва нiчым не вырознiваўся. У роце былi чатыры зьвязы й камандзерам кожнага быў афiцэр. Першым зьвязам, да якога належалi Сымон Спарыш i Вiктар Караткевiч, загадваў старшы лейтанант Рэшатаў - расеец самай чысьцюсенькай вады. Гэта быў дробненькi ростам, круглатвары, крышку курносенькi, з малымi зласьлiвымi вочкамi былы чырвонаармеец. Рэшатаў быў вельмi рухавы й энергiчны. Калi гаварыў да каго, вочкi ягоныя, быццам два сьвярдзельчыкi, здавалася, вярцелi яго наскрозь - нiчога ад iх не схаваецца. Малы маскалёк найбольш i даўся Сымону й Вiктару ў знакi, асаблiва-ж першаму.
Трэба зацемiць, што хлопцы давалi вялiкую волю сваiм языкам, будучы часьценька зусiм неасьцярожнымi. А асьцярожнасьць была асаблiва патрэбная, проста неабходная. Яшчэ ў абозе над Рэйнам аднойчы капiтан Вiньнiцкi прыпамiнаў роце, што нiхто ня мае права выказваць свайго незадаваленьня, шырыць розныя, шкодныя Нямеччыне чуткi. 'Усе вы, - казаў капiтан, - прыйшлi ў гэты батальён добраахвотнiкамi. Мы раней пыталiся тых, што ня хочуць у нас служыць, каб выявiлiся. Для iх ёсьць шмат месца ў працоўных лягерах. Калi-ж вы засталiся, дык цяпер трымайцеся й не наракайце'.
Папярэджаньне было пагрозьлiвае, бязь нiякiх недаказанасьцяў. Яно, адылi, не падзейнiчала анi на Вiктара, анi на Сымона. Яны й далей давалi поўную волю языкам. Сымон даўно заўважыў, што Рэшатаў чапiўся да яго без патрэбы. У войску-ж, ведама, як трапiш свайму начальству на вока - яно будзе памятаць цябе цэлы час.
Гэтак i з крымiнальнiкам: хоць i адбудзе сваю першую кару, навет i будзе старацца паправiцца, палiцыя ўсё роўна цэлае жыцьцё будзе за iм сачыць. Калi здарыцца дзе што ў ваколiцы, яго першага правяраюць, паклiкаючы на допыты.
Рэшатаў-жа чапiўся да Сымона й Вiктара Бог ведае за што. Мо заўважыў, што iхныя языкi гладка хадзiлi, асаблiва-ж Сымонаў. Што Рэшатаў ня любiў Сымонавага языка - у гэтым юнак хутка пераканаўся. Гэтак аднойчы ў вёсцы Iльгойзэрн, хутка пасьля пераезду туды, хлапец паехаў на канi да батальённага вэтэрынара. Ня тое каб гнядому чаго не хапала цi хворы быў, але-ж вэтэрынар мусiў мець нейкi занятак, дый конi рэгулярна хадзiлi на праверку здароўя ў войску - так, як i людзi. Сымон затрымаўся ў гаспадарскiм панадворку, там, дзе кватараваў вэтэрынар, i, чакаючы яго, сядзеў на возе ды ад нечага рабiць жаваў саломiну. Вулiцаю праходзiў Стыкар i яшчэ пару вайсковых.
- А ты што тут робiш? - спытаў Спарыша Стыкар.
- Адпачываю.
- Ты, Спарыш, там будзь больш асьцярожным. Учора чуў я, як обер-лейтанант Рэшатаў казаў, што трэба будзе цябе ўсьцiшыць, бо ты незадаволены й надта шумна сябе вядзеш. Тых чатырох ужо 'форт'! - пры гэтым апошнiм слове махнуў рукой. Стыкар гаварыў аб чатырох, што ў мiнулую нядзелю напiлiся гарэлкi ды, даўшы волю п'янаму ўяўленьню, зрабiлi засадку на камандзера чацвёртага зьвяза Юхневiча. Мелi намер яго забiць. Нехта, вiдаць, даказаў, бо штучка iм не ўдалася, i ўсiх чатырох выслалi ў рабочы лягер. - Так што глядзi, - асьцерагаў Стыкар канюха, - крыху стрымайся.
- А чаму-ж Рэшатаў так гаварыў?
- Ды ў сувязi з высылкай тых чатырох.
Бачыш, што вырабляецца, разважаў Сымон. Прыйшло яму ў галаву, што Рэшатаў, пэўна, меў у роце сваiх давераных людзей, якiя ўсё яму даносiлi. Гэта й ня дзiва: у батальёне iснавала шпiёнская сетка. Афiцэры ў бальшынi паходзiлi з савецкае армii, дзе начальства мела сярод байцоў заўсёды надзейныя вочы й вушы. Чаму-ж i тут не практыкаваць старых прывычак?
Сымон надта-ж ненавiдзеў таго паршывенькага, як ён называў Рэшатава. I курносенькi маскалёк, калi зьвяртаўся да канюха, дык заўсёды са зьнявагамi, прычэпкамi. Вельмi-ж злосна бегалi малыя обер- лейтанантавы вочкi й моршчыўся, падымаўся курносенькi нос.
Чысьцiць, бывала, Сымон свайго гнядога гадзiнамi цэлымi. Загадаюць. Выглянцаваць мусiш так, каб аж зьзяў. От-жа i ўелася яму тая чыстка. Блiшчыць ужо конiк з усiх бакоў - здаецца, вычысьцiў так, хоць ты вядзi на выстаўку. Прыйдзе Рэшатаў ды плясь конiку па азадку. Возьме ды пацягне, прыцiскаючы, далоньню па баках, пад жывот навет злазiць. Пасьля выме з кiшэнi чысьцюсенькую белую хусьцiнку, уважна абатрэ даланю, i... тут ужо пачынаецца. Як гэта так? Чаму на чыстай хусьцiнцы цэлая жменя пылу?
- А это что? Чистил, говоришь? Да какая же это чистка? Ты почисти как сьледует, дурака-то валять мне нечего! Давай-ка опять за работу!
З такой лютасьцю й нянавiсьцю пазiрае тады Сымон на скрыўлены обер-лейтанантаў твар, так цярэбяцца рукi. 'От бы-ж i зьехаў аплявуху, - думае хлапец, але паўстрымоўваецца ў пару. - Каб ты здох, пракляты маскалюга!'
- Ну, чего стоишь? - грымiць той. - Давай-ка, поди. Берись за работу немедленно!
Сымон вурчыць, злуецца, плюе дый зноў пачынае ад конскай морды. Бывае, без малага цэлы дзень скрабе.
'I цi-ж гэта ня зьдзекi? - разважае ў думках. - Ну навошта-ж гэту падлу так скрабцi? Эх, чакай-жа ты, ня мiнеш маiх рук!' - пагражае канюх у думках Рэшатаву.
VII
Сымонава нянавiсьць падвоiлася, калi аднойчы атрымаў у апеку обер-лейтанантавага верхавога. Гэта быў вялiкi, спрытны, беглавы конь.
- Ты уже с одной разленился-то, - гаварыў Рэшатаў, - мало работаешь. Так вот тебе другая. И смотри, - пры гэтым махаў пальцам, - чтобы была чистой как следует. И не только лошадь, а и седло.
'Ах, каб ты здох, гiцаль, дзе ты на маю галаву ўзяўся!' - кляў сам сабе пад носам Спарыш.
Яшчэ колькi разоў паўтаралася гiсторыя з хустачкай i пылам з той рознiцай, што Сымон зьвяртаў цяпер найбольшую ўвагу на верхавога. Прыйшлося папацець удвая, а мо i ўтрая больш, чымся раней. Усё роўна не мог задаволiць маленькага расейца. Вычарпалася аж да дна юнакова цярпеньне. Раз неяк заўважыў, што два раменьчыкi ў сядле з правага боку, якiмi падшпiльвалася падпруга, былi надарваныя. Сымон патузаў iх, пакруцiў, надарваў яшчэ больш перагнiлыя нiткi, так што яны ледзь трымалiся.
- Чакай-жа ты, сукiн сын, хоць гэтым ды адамшчуся.
Назаўтра раненька рота выходзiла на стрэльбiшча ў Вагезы. Ужо каля шостай гадзiны Сымон меў падаць обер-лейтананту каня. У горы трэба было iсьцi больш дзьвюх гадзiн, i дзеля таго выходзiла рана. Сымон збольшага махнуў граблом i шчоткай па канi ды ўжо ўськiдаў сядло, як тут збоку пачуў крыклiвы голас расейца:
- Эй, турок ты! Что, еще не готов?
- Зараз, обер-лейтанант!
Рэшатаў стаяў i глядзеў у другi бок вулiцы, прыкурваючы цыгарэту. Там ужо iшла першая калёна войска. Яны былi не далей як на сто мэтраў ад канюха й афiцэра.
- Калi ласка, обер-лейтанант, - падаў Сымон каня.
Трымаў верхавога за аброць, аддаўшы камандзеру ў рукi павады. Той усадзiў левую нагу ў стрэмя, схапiўся абедзьвюма рукамi за сядло i, ёмка падпiхнуўшы сябе правай нагой, ужо манiўся закiнуць яе наверх, як раптам усiм цяжарам, разам з сядлом, бразнуўся вобземлю. З калёны, што бачыла ўсю гэту сцэну, загрымеў голасны рогат колькi дзесяткаў чалавек.
Конь, хутчэй адчуўшы, чымся ўбачыўшы, што яздок чамусьцi апынуўся на зямлi, зрабiў колькi крокаў убок заднiмi нагамi й левым вокам накасавурыўся на лейтананта. Рэшатаў маланкаю ўсхапiўся зь зямлi й, як разьюшаны тыгра, кiнуўся да Сымона. Нiколi хлапец не ўяўляў сабе, што ў такога маленькага чалавечка магло быць столькi кiпучай злосьцi. Аж пабляднеў ад страху.
- Ты-ы, сукин сын! Бродяга ты! - Тут маскалёк перасалiў сваю лаянку трохпавярховым маскоўскiм матам, пачынаючы недзе зь Ленiнграду, а канчаючы на Растове. - Я тебе за ето знаешь что сделаю?! Я тебя, гада, в тюрьму, в рабочий лагерь! Вот! Я уж тебя постараюсь, погоди-ка, сукин сын ты!
Юнак дрыжаў ад страху, хоць дзесьцi ў глыбiнi грудзей давiў моцны сьмех. У той момант ня мог ведаць, цi дорага абыдзецца яму гэты жарт. Тым часам Рэшатаў кiнуўся да сядла й знайшоў прычыну ўсяго
