Ён ведаў, што даваць на чай тут было б не да месца; усмiхнуўшыся старому, ён выйшаў праз дзверы; яны крутанулiся i неўзабаве сталi на месца, у абабiтыя лямцам пазы.
8
Аўтабан па ўсёй яго шырынi быў перагароджаны цяжкiмi шчытамi; мост, якi некалi злучаў у гэтым месцы абодва берагi ракi, быў разбураны: раўнютка адсечаны выбухам ад прычалкаў, iржавыя, разбэрсаныя на канцах кавалкi тросаў звiсалi з пiлонаў; шыльды трохметровай вышынi абвяшчалi тое, што хавалася за iмi, - 'СМЕРЦЬ'; скрыжаваныя косткi, у дзесяць разоў пагрозлiва павялiчаны чэрап, намаляваныя асляпляльна белай фарбай на густа-чорным фоне, перасцерагалi навочна тых, каму надпiсу было замала.
На гэтай мёртвай дарозе руплiвыя вучнi аўташкол вучылiся пераключаць хуткасцi, прывыкалi да iмклiвай язды, мучылi каробку перадач, даючы заднi ход, рабiлi павароты ўлева i ўправа, прывыкаючы да гэтых паваротаў; па тым насыпе, што цягнуўся ўздоўж пляцовак для гольфу памiж невялiкiмi гародчыкамi, шпацыравалi таксама добра ўбраныя жанчыны i мужчыны, выраз твараў якiх сведчыў, што працоўны дзень скончыўся; яны iшлi наўпрост да берага, да пагрозлiвых шыльдаў, за якiмi хавалiся i, здавалася, пасмiхалiся са смерцi сцiплыя баракi будаўнiкоў; з-за слова 'СМЕРЦЬ' цягнуўся ўвысь сiнi дым ад пячурак, на якiх начныя вартаўнiкi падагравалi стравы ў рандэлках з вушкамi, падсмажвалi хлеб; ад жару гэтых пячурак яны скручанымi паперкамi прыпальвалi свае пiпкi. Нязграбна-шыкоўныя сходы ацалелi, не былi разбураныя, i цяпер, цёплымi летнiмi вечарамi, iх выкарыстоўвалi пад сядзенне стомленыя падарожнiкi; з дваццацiметровай вышынi яны маглi адсюль назiраць за тым, як iдуць работы: нырцы ў жоўтых камбiнезонах павольна апускалiся ў ваду, падводзiлi петлi кранавых тросаў да бетонных i жалезных абломкаў моста, i краны выцягвалi на паверхню сваю здабычу, з якой абцякала вада, грузiлi гэтую здабычу на баржы. На высокiх рыштаваннях i хiсткiх памостах, высока каля пiлонаў у 'бацяновых гнёздах' рабочыя зварвалi блакiтнымi блiскавiцамi зварачных апаратаў трэснутыя сталёвыя бэлькi, пагнутыя нiты, разразалi разбэрсаныя кавалкi тросаў; слупы-быкi з iх бакавымi апорамi стаялi ў паўнаводнай рацэ, нiбы пустыя вароты, утваралi рамку пад гектар блакiтнай пустэчы; сiрэны падавалi сiгнал: 'Рэчышча свабоднае', 'Рэчышча занятае'; чырвоныя, зялёныя агнi; ланцугi баржаў везлi вугаль i драўнiну адсюль туды i адтуль сюды.
Зялёная рака, весялосць, пакатыя берагi, парослыя лазою, блакiтныя блiскавiцы каля зварачных апаратаў; натрэнiраваныя мужчыны, натрэнiраваныя жанчыны з сур'ёзнымi тварамi, паклаўшы на плечы гольфавыя кii, хадзiлi па бездакорным мурагу ўслед за мячыкамi - васемнаццаць ямак; з гародчыкаў падымаўся дым; лiсцё бабоўнiку, гарозу, старыя слупкi плота ператваралiся ў дым, на небе ён маляваў вясёлыя завiткi, што былi падобныя да эльфаў у мадэрнавым стылi, па-барокаваму скручвалiся, а потым у надвячоркавым небе рвалiся, робячыся знявечанымi фiгурамi - пакуль верхавы вецер не раздзiраў iх на шматкi i не зганяў iх да самага далягляду; дзецi, што гойсалi на самакатах, перакульвалiся на пасыпаных грубым жвiрам паркавых сцежках, разбiвалi сабе да крывi локцi ды каленкi i паказвалi напалоханым матулям свае драпiны i раны, прымушаючы матуляў даваць абяцаннi купiць лiманаду, купiць марожанага; парачкi закаханых, што трымалiся за рукi, цягнула да набярэжных хмызоў, дзе даўно ўжо знiклi сляды паводкi: чарацiны, коркi, бутэлькi i гуталiнавыя бляшанкi; шкiперы сыходзiлi па хiсткiх трапах на бераг, у жанчын у руках былi гаспадарчыя торбы, а ў вачах - упэўненасць; бялiзна лапатала над вышараванымi баржамi ад вячэрняга вятрыскi; зялёныя нагавiцы, чырвоныя блузкi, асляпляльна-белыя прасцiрадлы па-над густою чарнатой свежай смалы, што блiшчала, нiбы японскi лак; кавалкi моста раз-пораз вынырвалi з вады, пакрытыя глеем i багавiннем; за ўсiм гэтым была вiдаць шэрая зграбная постаць Святога Севярына, а ў кавярнi 'Бэльвю' стомленая кельнерка, вымавiўшы: 'Пiрожных з крэмам болей няма', - абцерла пот з грубаватага твару i пачала мацаць у скураной сумцы, шукаючы дробных грошай.
- ...Ёсць толькi яшчэ пясочныя... не, марожанага таксама болей няма.
Ёзэф выставiў далонь па дробныя грошы, засунуў манеткi ў кiшэню штаноў, а купюру - у верхнюю кiшэню кашулi; потым ён павярнуўся да Марыяны i расстаўленымi пальцамi правёў па яе цёмных валасах, каб скiнуць з iх рэшткi чарацiнак, пасля гэтага абтрос пясок з яе зялёнага швэдара.
- Ты ж гэтак радаваўся сённяшняй урачыстасцi, - сказала яна, - што такое здарылася?
- Нiчога не здарылася, - адказаў ён.
- Я ж адчуваю: штосьцi змянiлася!
- Змянiлася.
- I ты не хочаш мне пра гэта сказаць?
- Пазней скажу, - адказаў ён, - можа, праз колькi год, а можа, i неўзабаве. Hе ведаю.
- Цi гэта мае дачыненне да нас абаiх?
- Hе.
- Сапраўды не?
- Hе.
- Да цябе аднаго?
- Ага.
- Значыць, да нас абаiх.
Ёзэф усмiхнуўся:
- Натуральна, раз я маю дачыненне да цябе.
- Нешта дрэннае?
- Ага.
- Гэта неяк звязана з тваёй працай?
- Звязана. Дай мне твой грэбень, але не круцi галавою; маленькiх пясчынак рукамi я не павымаю.
Марыяна выцягнула грэбень з сумачкi i падала яго Ёзэфу цераз плячо; ён на хвiлю затрымаў яе руку.
- Я ж заўсёды глядзела, як ты вечарамi, калi рабочых ужо не было, хадзiў уздоўж высокiх штабеляў навюткай цэглы, абмацваў яе, толькi дакранаўся да цаглiн... а ўчора i пазаўчора, бачыла, ты не рабiў гэтага; я ж ведаю твае рукi; i сёння ўраннi ты гэтак рана ад'ехаў.
- Я купляў падарунак дзядулю.
- Ты паехаў не дзеля падарунка; дзе ты быў?
- У горадзе, - сказаў ён, - рама пад фота ўсё яшчэ не была гатовая; i я мусiў чакаць; ты ж памятаеш гэты здымак, дзе мацi трымае мяне за руку, на другой руцэ сядзiць Рут, а дзядуля стаiць за намi? Я папрасiў яго павялiчыць i ведаю, што дзядуля вельмi ўсцешыцца.
А потым я пайшоў на Модэстгасэ i дачакаўся, калi бацька - высокi i выпрастаны - выйшаў з канторы, i я пайшоў услед за iм да самага гатэля; паўгадзiны я прастаяў каля гатэля, але ён так i не выйшаў; а заходзiць i пытацца пра яго мне не хацелася; я хацеў адно бачыць яго - i ўбачыў: элегантнага пана ў росквiтным узросце.
Ён адпусцiў Марыяну, схаваў грэбень сабе ў кiшэнь, паклаў рукi дзяўчыне на плечы i сказаў:
- Калi ласка, не абарочвайся; гэтак мне зручней гаварыць.
- Зручней манiць?
- Магчыма, - адказаў ён, - ды лепш сказаць: замоўчваць.
Над яе вухам i цераз тэрасу кавярнi ён мог бачыць сярэдзiну ракi, i ён зайздросцiў рабочаму, якi амаль на шасцiдзесяцiметровай вышынi вiсеў у жалезным кашы каля пiлона i крэслiў зваркаю ў небе блакiтныя блiскавiцы; скавыталi сiрэны; унiзе каля кавярнi ўздоўж адхону хадзiў марожаншчык, выкрыкваючы: 'Марожанае! Марожанае!', а потым змаўкаў, накладваючы порцыi ў крохкiя вафлi; за ракою была вiдна шэрая постаць Святога Севярына.
- Гэта мусiць быць нешта вельмi дрэннае, - сказала Марыяна.
- Напэўна, - пацвердзiў ён, - гэта досыць дрэнна, a можа, i не - яшчэ не ведаю.
- Нейкiя ўнутраныя цi знешнiя акалiчнасцi?
- Унутраныя, - адказаў ён. - Ва ўсякiм разе я сёння апоўднi паведамiў Клубрынгеру, што адмаўляюся ад працы ў яго; не абарочвайся, iнакш не скажу больш нiводнага слова.
Ён зняў далонi з Марыянiных плеч, абшчапiў рукамi галаву дзяўчыны i павярнуў яе ў бок моста.
- А што скажа твой дзядуля, калi даведаецца пра тваю адмову? Ён гэтак ганарыўся табою, кожная Клубрынгерава пахвала была яму нiбы мёд да вуснаў; i ён так прывязаны да абацтва; нельга яму сёння казаць пра гэта.
- Мабыць, яму скажуць, перш чым мы ўбачымся з iм; ты ж ведаеш, што яны з бацькам паедуць у абацтва пiць каву перад урачыстай вечарынаю.
- Ведаю, - сказала яна.
