Што ты не чуеш жыцця звону,
Што гэты свет табе завязан
I шлях прасторны твой заказан.
А дзе ж той выхад? дзе збавенне
З няволi цяжкай, з паланення?
Адзiн ён ёсць: зямля, зямля,
Свой пэўны кут, свая ралля:
То - наймацнейшая аснова
I жыцця першая умова.
Зямля не зменiць i не здрадзiць,
Зямля паможа i дарадзiць,
Зямля дасць волi, дасць i сiлы,
Зямля паслужыць да магiлы,
Зямля дзяцей тваiх не кiне,
Зямля - аснова ўсёй айчыне.
Мiхал у часе вандравання
На адзiноце сам з сабою,
З гарачым сэрцам i душою
Развязваў важнае пытанне
Аб той зямельцы аб уласнай.
Яна свяцiла зоркай яснай,
Яна гарнула i хiлiла,
Бы нейкiх чар нязнаных сiла.
Свая зямля, свая пасада!..
Цi ёсць мацнейшая прынада?
Мiхал станоўка, ненарокам
Iшоў да мэты крок за крокам.
Ён паскупеў i нават значна.
Што ж? лепей з'есцi не так смачна,
Загнаць запас на хлеб, на сала,
Абы капейка перапала,
I лiшнi выгадаць рубель
Ды палажыць яго ў кашэль.
Наогул трэба жыць больш змысла
I больш мяркоўна, болей сцiсла,
Трымаць зачыненымi губкi
I меней трацiць на пакупкi.
I так пацiху ды памалу
Прыдбалi трохi капiталу,
Каб хоць пачатачак зрабiць
I першы камень залажыць
На грунце вольнае зямелькi,
Адной-адынай збавiцелькi
Ад панскай ласкi i апекi,
I плюнуць iм за тыя здзекi,
Што так уелiся ўжо ў косцi,
Калом зямля вам, ягамосцi!
Цаною доўгага шукання,
Парады, спрэчак, разважання
I гэтых мыслей натужэння
I нестрыманага iмкнення
Не знаць нi службы той, нi пана
Была зямелька апытана.
Яе Мiхал - прыпомнiм гэта
Апiсваў фарбамi паэта,
Апiсваў шчыра, ўсё зазначыў,
Хоць ён зямлi тае не бачыў;
Ды мала што: нiхто нiколi
Не бачыў светлай райскай долi,
Але той рай мы так малюем,
Што асалоды яго чуем.
Ды тут замецiм стараною:
Цi не з'яўляецца маною
Прашу прабачыць мне за слова
Ўся гэта райская размова?
Але пара, пара ў дарогу,
Бо час прыстаць к свайму парогу,
Пакуль жаданне не астыла,
Пакуль ахвота ёсць i сiла.
Агледзець трэба землю тую,
Каб не гадаць, не йсцi ўсляпую,
Аб чым была ўжо пастанова;
Няхай зямелька скажа слова
I твар пакажа свой выразна,
I гэта будзе болей важна,
Чым тая iх уся размова.
I вось пад восень прад сяўбою,
Парадзiўшыся мiж сабою,
Мiхал з Антосем воз прыбралi,
Каня запрэглi, пастаялi
У нейкiм смутным разважаннi,
Ў настроi новым, хваляваннi:
Дарога, даль i лёс нязнаны
Глядзяць няветла скрозь туманы.
Эх ты, жыццё, жыццё людское!
Няма табе, няма спакою:
Ты - суматоха, вiр бурлiвы,
Ў табе загiне баязлiвы,
Як парахно, як зерне тое...
- Ну, будзем ехаць! - Едзьма, браце!
На момант цiха стала ў хаце,
Куды мужчыны завiталi,
Спынiлiсь, шапкi пазнiмалi,
Прад абразамi гнуць галовы.
- Бывайце ж, мiлыя, здаровы!
- Ну, час вам добры, едзьце з Богам!
Iм кажа мацi за парогам,
Жадае шчасця i дабра.
Мужчыны рушылi з двара,
На воз паселi i ўздыхнулi
Ды ўлева к дубу павярнулi.
Ускiнуў жвавы конiк грывай,
