Ён зноў тады закрычаў, не могучы злавiць лавачкi i не ведаючы, што рабiць...
- Баiшся... Баi-iшся... - смяялася Вандзя. - Я-ткi знала...
Тады Алёша падумаў, што Вандзя можа звалiцца на каменне, якое ляжыць пад прызбай пад варыўнёй; можа зляцець i на плот ад вулiцы, якраз туды, дзе пралазяць i дзе выбiта нагамi бульба па пярэчцы...
- Паляцiш!.. - ён падскочыў да слупа i хацеў злавiць лавачку. Яму ўдарыла па руцэ ля костачкi i счасала скуру...
Махнулася ў акне мацi - пайшла на двор - з хаты ўсё вiдаць...
- Баi-iшся!.. - засмяялася зноў Вандзя, адкiнуўшы галаву. Каса з-за плеч пераляцела ёй на грудзi i акруцiлася ля шыi. Ён згледзеў пасля, як Вандзя, летучы ад вулiцы, ад плота назад да варыўнi, аж прысеўшы на лавачцы, падбiла яшчэ нагамi, як на край варыўнi, над страхой, з-за якой тырчаў асвер, узляцела ракета i павiсла ўгары. Чырвоная i яркая, яна доўга стаяла ў хмурным небе, тады стала ападаць, як перавалiўшыся цераз што, i рассыпалася над варыўнёй на iскры. Яму здалося, што сцебанулi нечым калючым па веках...
Тады за гумнамi, на Карчаваткi, зайшоўся кулямёт, доўга i несцiхана. Калi ён быў сцiх, захлопалi стрэлы, часта, адзiн за адным, як хто кiдаў з вулiцы каменнем па варыўнi па страсе.
- Дзецi... Марш дамоў... Знайшлi гулi... - загаварыла на двары мацi, азiраючыся на вулiцу. - I нiкуды не адыходзiцца ад вуглоў... - папраўляючы на галаве хустку, мацi вярнулася ў сеначкi. За варыўнёй на Карчаватках ацiхла, пасля там зноў пачалi страляць.
'Немцы iдуць з Даўгынава... - падумаў Алёша. - Праз Вiлiю...'
Калi ён глянуў пад прызбу на пярэчку, убачыў, што ў бульбеўнiку ля варыўнi ля камення сядзiць на каленях Вандзя. Адвярнулася ад яго, глядзiць праз плот на лог, папраўляючы ў дзве рукi касу. Маўчыць, кратаючы ўсё плячыма...
Ён здагадаўся, што яна звалiлася на каменне, i падбег да яе.
На рог варыўнi, на шэрыя i халодныя воблакi зноў выскачыла з-за лесу ракета. Зялёная i цьмяная, яна не даляцела ўгару да асвера i патухла над самай страхой... Тады адразу перасталi страляць.
Калi Алёша апёрся на локцi на мяхах, убачыў, што цёмна i што яны стаяць у лесе.
Балела рука ля костачкi - ссунулася на ляжэйку, i ён адцiснуў яе пад галавой. Ён пачуў, як гавораць недзе наперадзе мужчыны.
- Дзе гэта магло быць? - пытаўся ў некага Панок.
- Недзе на шашы... Вiдзiш, правей ад iмшары, якраз на прагале...
- Чорт яго, Мiрон, знае... I Тартак у тым баку... - гэта зноў гаварыў Панок.
- Тартак лявей, ты што?.. Вунь, дзе месяц узышоў, там Тартак...
- А ракеты якраз там i былi... Едзем... у божы свет... А раптам н-немцы?.. - Панок пачаў заiкацца.
- А можа, гэта i не ракеты... У вас ужо ў каторага ў вачах...
- Ды не-е, Наста... Яшчэ не паслеплi. Хто гэта храпе там ззаду на ўвесь лес?
- Хлапец хроп... Не злазiць з воза...
- Спiць усю дарогу... Во сон напаў. Глядзi, баба, ваўкi з'ядуць у лесе... Вiнавата будзеш... - Махорка быў засмяяўся...
- Сцiхнi, Мiрон... - азвалася Наста. - А дзе Iван?
- Наперадзе. Вунь ля жарабка на дарозе.
- Клiч сюды. Чаго стаiш?..
- Яно, Наста, само сталася! I ў Боганчыка i ў нас. Сунься лесам чорту ў зубы. Ноч. Ракеты не дзецi пускаюць. Не сходзiш жа, не паглядзiш? Не стралялi, не было чуваць?
- Я не чула. I так ад стрэлу за дзень галаву адбiла... I калёсы барабаняць...
Пасля Наста клiкнула Боганчыка. Той адразу азваўся - быў блiзка наперадзе - iшоў да iх. Падышоўшы, паказаў рукой на прагал у лесе:
- Ракеты. Аж дзве. Вiдзiлi? На шашы недзе...
На дарозе стала цiха, хроп толькi ўперадзе Махоркаў Сiбiрак - сышоў з дарогi i скуб з-пад ног траву.
Алёша ўбачыў, што ўперадзе над дарогай, якраз ля прагалу, за лесам узышоў месяц-поўня. Свяцiў двума крывымi круглымi краямi, мусiць, з-за дрэва. Недзе ў тым баку за iм дрыжала ад агню неба, як ад далёкай блiскавiцы.
Алёша падумаў, што быў заснуў ля Завiшына, калi пераехалi раку. Спаў i не бачыў ракет.
Нiзка, над самымi калясьмi праляцеў кажан, шапочучы крыллем.
Усхадзiўся быў вецер, падзьмуў дарогай, адагнаў машкару, што ўсмоль лезла ў вочы, i зноў сцiх.
Дарогу ззаду, адкуль яны ехалi, схаваў туман, падпоўз аж да самых вазоў, заслаўшы, як палатном, прагал у лесе.
Над прагалам дрыжала не сцiхаючы неба. Ля месяца над самым лесам яно было жоўтае; вышэй стаяў вялiкi белы круг: на вецер i на безгалоўе.
Лезла ў вочы машкара, лiпла на шчокi, заядала. Калi Алёша павёў рукой па нагах, пачуў, што рукi былi мокрыя. Падумаў, што галёнкi недзе ўсе ў крывi...
Тады Алёша згледзеў, як яго конь стаў мiнаць Януковы калёсы - зафорскаў i, нагнуўшы галаву, даставаў сухую траву з канавы ля дарогi. Ззаду пайшоў i Настулiн Буланчык.
- То чаго чакаць, мужчыны?
- Хай хоць трохi адсапнуцца конi, Наста... Думаеш, яны не галодныя?
- Вiднець скора пачне, Мiрон. Не справiмся. Ты знаеш, што ты гаворыш!..
- У лесе, Наста, лягчэйшая дарога. А конi пiлi ў рацэ. Пасля вады конь слабне. Пастануць, тады... А назад улегцы, пагонiм...
- Машка заядае... Каму б гэта прыйшло ў галаву ўзяць з дому пасцiлку на ногi.
- Асталiся жыць, Наста. Машка не страх цяпер.
- Асталi-iся... З вёскi выпусцiлi, дык у рацэ пабiлi б... Як гэта нiкога не зачапiла...
- Бог яшчэ ёсць...
- Адапнi, Пан, лепш каня... Бо-ог... - перадражнiў яго Махорка. - Ты, Iван, што маўчыш?
- Пайду i я адапну жарабка. Конi, як i людзi, есцi хочуць...
Алёша тады падумаў, што яму вунь як хочацца есцi. Не помнiць добра, калi еў. Мусiць, учора вечарам у Карчаватках...
- Ведаеш, Наста, - зноў загаварыў Махорка, бразгаючы ў кiшэнi крэсiвам, - думаў, мусiць, закурыць. - Калi ехаць, то толькi лесам. На Тартак... Зблiзку немцаў я не баюся. А на шашы як секануць здалёку. Ноч. Насунемся знянацку. А ў лесе ноччу яны сядзець не будуць...
- А калi парцiзаны...
- Ты ўжо, Наста, i парцiзан баiшся...
- О-ха-ха... Парцiзаны, парцiзаны...
- А што б яны памаглi? Вёска ў ваўка ў зубах. Не вырвеш.
- Парцiзанам лягчэй. Ёсць чым баранiцца...
- Цяжка, Наста, i парцiзанам. Вiдзiла, колькi на Дзвiнасу машын пёрла?..
- Сама, Мiрон, знаю. Калi ж усярэдзiне ўсё трасецца. Дзецi дома...
Махорка ёй цяпер нiчога не сказаў; змоўкла пасля i Наста.
Тады Алёша ўбачыў, што мужчыны сцiшылiся i слухаюць, пастаўшы ля Януковага воза.
Гудзела недзе ў канцы прагалу над Тартаком, дзе цьмяна свяцiла з-за лесу поўня. Гудзела глуха i густа, як усё роўна шумеў ад ветру за iмшарай лес.
Пасля Алёшу здалося, што гудзе пад зямлёй i яна дрыжыць пад калясьмi, пад нагамi ў людзей i ў коней... Ён убачыў, як вярнуўся да Януковых калёс спераду Боганчык, як Панок нагнуўся нечага над Януком, якi ляжаў нiц на мяхах.
Тады Алёша саскочыў на дарогу. Калолася ў босыя ногi - на дарозе былi сухi мох i дробненькiя патрэсканыя сасновыя шышкi.
Над прагалам у лесе пасвятлела - падняўся вышэй месяц, i Алёша бачыў, што мужчыны стаяць, задзёршы галовы.
Угары, у зацягнутым чорнымi палосамi небе, iшлi самалёты. Iшлi з Тартака. Iх недзе было многа, бо ўгары стаяў цяжкi гул, што ад грому. Ад яго, здавалася, звiнелi i лес, i дарога, i ўся зямля. Пасля гул зрабiўся глухi i працяжны, ацiхаў далёка ўгары, i здавалася, што неба ад яго стала высокае-высокае...
