Ён толькi паглядзеў на мяне, выскалiў зубы, нiбы яго занудзiла, i пайшоў прэч. Зразумеў, што перад iм сведка богава. Кажу яму: 'Я госпаду нашаму памагаю сачыць за тым, што тут творыцца. Кары яго нiхто не мiне - нi ты, нi ўсе iншыя грэшнiкi'. - Жанчына падняла скрынку з бруднай бялiзнай. - Беражыся. Я папярэдзiла цябе. I дзiцятка беднае беражы, што ў цябе ў чэраве, унiкай граху. - Яна велiчна пакрочыла прэч, i вочы яе ззялi дабрачыннасцю.
Ружа Сарона правяла яе позiркам, уткнулася тварам у далонi i цiхенька заплакала. Раптам пачула побач мяккi голас. Яна засаромлена падняла галаву. Перад ёю стаяў маленькi чалавечак у белым - адмiнiстратар лагера.
- Не хвалюйся, - сказаў ён. - Ты не хвалюйся.
Слёзы заслалi ёй вочы.
- I я так рабiла, - сказала яна. - Я танцавала ў абнiмку. Толькi ёй не прызналася. Я ў Салiса так танцавала. З Конi.
- Не хвалюйся, - зноў сказаў адмiнiстратар.
- Яна кажа, я выкiну.
- Ведаю, што яна кажа. Я з яе вока не спускаю. Наогул жанчына яна нядрэнная, толькi людзям ад яе жыцця няма.
Ружа Сарона шмарганула носам:
- Тут, у лагеры, пры ёй дзве жанчыны, кажа, выкiнулi.
Адмiнiстратар прысеў перад ёю на кукiшкi.
- Вось што, - сказаў ён. - Паслухай, што я табе скажу. Гэтых маладых жанчын я ведаю. Яны вельмi галадалi i вельмi стамлялiся. Праца ў iх была цяжкая. I яшчэ яны трэслiся на грузавiках па ўхабiстай дарозе. Здароўе ў iх было няважнае. Вiны за iмi нiякай няма.
- А яна казала...
- Супакойся. Жанчына гэтая любiць людзей трывожыць.
- Але яна кажа, вы - д'ябал.
- Ведаю. Гэта таму, што я не дазваляю ёй атручваць людзям жыццё. - Ён падняўся на ногi i лёгенька паляпаў Ружу Сарона па плячы. - Ты не хвалюйся. У яе словах праўды няма, - сказаў ён i шпарка пайшоў прэч.
Ружа Сарона доўга глядзела яму ў спiну; хударлявыя плечы яго паторгвалiся ў такт крокам. Яна ўсё яшчэ праводзiла вачамi яго тонкую постаць, калi вярнулася мацi - чыстая, ружовая, з вiльготнымi яшчэ валасамi, закручанымi на патылiцы вузлом. На ёй была ўзорыстая сукенка, на нагах старыя, патрэсканыя туфлi, у вушах маленькiя завушнiцы.
- Памылася, - сказала яна. - Стаю пад душам, цёплая вада так i льецца, так i залiвае мяне ўсю. Адна жанчына там была i кажа, калi хочаш, хоць кожны дзень хадзi мыцца. А жанчыны з камiсii... яшчэ не прыходзiлi?
- Не, - адказала Ружа Сарона.
- А ты так i сядзiш без справы, зусiм нiчога не прыбрала! - Мацi падхапiла талеркi са скрынi. - Трэба парадак навесцi. Жвавей паварочвайся! На, мяшок бяры, падмяцi тут хоць трохi. - Яна сабрала ўсё кухоннае начынне, паклала патэльню i кацялок у скрыню, а скрыню засунула пад брызент. - Пасцелi прыбяры, - загадала яна. - Ну i вадзiца, скажу я табе, нiколi я большай асалоды не адчувала.
Ружа Сарона вяла выконвала яе загады.
- Як ты думаеш, ма, Конi сёння вернецца?
- Можа, вернецца... а можа, i не. Сказаць не магу.
- А ён ведае, дзе нас шукаць?
- Пэўна ж, ведае.
- Ма... а не можа так быць... што яго забiлi там, калi лагер палiлi?
- Каго-каго, толькi не яго, - упэўнена адказала мацi. - Ён, калi толькi захоча, адкуль заўгодна выберацца - спрытны, як заяц, i хiтры, як лiс.
- Хутчэй бы ўжо прыйшоў.
- Калi прыйдзе, тады i прыйдзе.
- Ма...
- Ты б лепш справай занялася.
- Як ты думаеш, танцаваць i ў п'есах iграць - грэх? Праз гэта я не выкiну?
Мацi спынiла ўбiранне i падперла рукi ў бокi.
- Гэта яшчэ што за размовы? Ты нi ў якiх п'есах не iграла.
- А некаторыя тут iграюць, i адна маладая выкiнула... мёртвае... i ў крывi, i нiбыта гэта быў суд божы.
Мацi ўтаропiлася на дачку.
- Хто табе такое нагаварыў?
- Адна жанчына, што мiма праходзiла. А гэты маленькi, у белым, падышоў i сказаў, што ўсё зусiм не ад таго.
Мацi нахмурылася.
- Разашарна, - сказала яна, - кiнь сама сябе грызцi. Табе, вiдаць, захацелася да слёз сябе давесцi. Што з табой такое стала, проста не магу зразумець. У нас у сям'i такiх нiколi не было. Няйначай, гэта Конi цябе так настроiў. Яму заўсёды былi цесныя яго штонiкi. - I сурова дадала: - Ты, Разашарна, не адна тут. Акрамя цябе яшчэ людзi ёсць. Знайдзi сваё месца сярод iх. Я сустракала некаторых - яны так паверылi ў свае грахi, што iнакш як нiкчэмнасцямi сябе перад богам не ўяўлялi.
- Але ж, ма...
- Ну хопiць. Закрый рот i бярыся за што-небудзь. Не такая ты ўжо важная персона, не такая ты распусная, каб гасподзь бог за цябе вельмi хваляваўся. А калi не перастанеш без дай прычыны мучыць сябе, дык я табе так заляплю! - Мацi змяла попел у ямку пад ачагом i абмахнула камянi, пакладзеныя па краях. Тут яна ўбачыла, што па дарожцы да iх iдзе камiсiя. - Рабi што-небудзь, - сказала яна дачцэ. - Вунь жанчыны ўжо да нас iдуць. Што-небудзь рабi, каб я магла паганарыцца сваёй дачкой. - Яна больш не глядзела на дарожку, але адчувала, што камiсiя наблiжаецца да iх.
А што гэта камiсiя, сумненняў быць не магло. Тры дамы - чысценькiя, у прыгожых сукенках: адна сухарлявая, з прамымi валасамi, у акулярах у металiчнай аправе; другая нiзенькая, сiвая, кучаравая, з маленькiм далiкатным роцiкам; а трэцяя - вялiзная, як слон, грудастая, шыраказадая, з тоўстымi сцёгнамi, на выгляд уладная i ўпэўненая ў сабе. Камiсiя ступала мiж палатак з пачуццём уласнай годнасцi.
Мацi падгадала так, што, калi яны падышлi, яна стаяла да iх спiнай. Жанчыны спынiлiся, развярнулiся i выстраiлiся ў рад. I вялiзная дама прагула:
- Добрай ранiцы! Мiсiс Джоўд, гэта вы?
Мацi крутнулася да iх, быццам захопленая знянацку.
- Ага, так, так. Адкуль вам вядома маё прозвiшча?
- Мы - камiсiя, - абвясцiла велiканка. - Жаночая камiсiя санiтарнага аддзялення нумар чатыры. Нам паведамiлi ваша прозвiшча ў канцылярыi.
Мацi замiтусiлася:
- Мы яшчэ не паспелi як след прыбрацца. Вы пасядзiце, калi ласка, пакуль я згатую каву. Я пачастую вас - мне гэта вялiкi гонар.
Таўстушка сказала:
- Джэсi, адрэкамендуйце нас. Скажыце гаспадынi, як нас зваць. Джэсi - наша старшыня, - паяснiла яна.
Джэсi прамовiла афiцыйным тонам:
- Мiсiс Джоўд, гэта Энi Лiтлфiлд, гэта - Эла Самерс, а я - Джэсi Булiт.
- Вельмi радая пазнаёмiцца, - сказала мацi. - Вы, можа, прысядзеце? Хоць, праўда, сесцi няма на што, - спахапiлася яна. - Усё ж каву я прыгатую.
- Не, не, - цырымонна сказала Энi. - Не турбуйцеся. Мы зайшлi паглядзець, як вы тут уладкавалiся. Хацелася б, каб вы адчувалi сябе як дома.
Джэсi Сулiт строга спынiла яе:
- Энi, не забывайцеся, калi ласка, хто тут старшыня.
