дем беріп ж?рген — а?ыл-айлалы Ж?нібек с?лтан. Серіксіз жау болмайды, о?ан ш?бере а?асы Керей ?осыл?ан. Б?ларды? бергі ?кпесі ?біл?айырды? ?аза? пен ?збек арасында?ы саясаты бол?анмен, хан ойынша т?пкі армандары ба? к?ндестік. К?к Орданы екіге б?ліп, ?аза? ханды?ын ??рма?. ?здері соны билемек. Ал ?біл?айыр бауыр басып ?ал?ан Д?шті ?ыпша??а, ешкімді орта? етпек емес. Орта? етпек т?гіл, осынау ?арама?ында?ы Мауреннахр, Д?шті ?ыпша?, ?орасан жеріне шектес елдерді, ?сіресе Мо?олстан ханды?ын т?гелдей ?осып алма?.
Барлы? елді жеке ?з басы?а табындыру ?асіреті — о да бір іштен жеген жегі ??рт. М?ндай кеселге душар бол?ан адам тек ?з мерейім ?се берсін дейді. Ол м?ндай арманны?, ?р н?рсеге д?рыс ба?а беріп, д?рыс ?арайтын а?ылын іштей жеп жат?ан жегі ??рт екенін а??армайды. Кесел б?кіл денесін ?аулай алып болып, бір к?ні тек ?ау?и?ан сыртыны? ?зінен ?зі опырылып т?сетінін к?ні б?рын бай?атпайды. Б?л кеселді? к?ші де, ?ауіптілігі де осында.
К?к Орда ел-ж?ртын жеке билеп келген ?біл?айыр мен ?аза? Ордасын б?ліп алам деген Ж?нібек с?лтанны? таласы ?лде?ашан-а? бастал?ан. Б?лар бір-бірін жан ал?ымнан ала т?сер к?кжал ?ас?ыр мен арлан тазы те?дес. Араларында бітім болу?а тиісті емес. Біра? ?лі ?арсы шабар к?н ту?ан жо?, тек ?азір сол к?нді к?тіп ж?рген жа?дайлары бар.
?біл?айыр бір рет Ж?нібекті м?лдем ??ртып жібере де жаздады. ?тте?, ?тте?, ойла?ан жеріне жете алмай ?алды. Хан сол бір с?тті кез есіне т?ссе-а? ?лі к?нге дейін барма?ын шайнайды. Шы??ысханны? «ойынан шы?па?ан ту?ан баласын да аяма?ан хан — хан бола алады» деген ?а?идасын жа?сы ???ан ?біл?айыр, ?рине Ж?нібекті аяйын деген жо?, біра? б?л жал?анда жазмыштан к?шті не бар? Ажалсыз — ажда?аны? аузынан ??тылады.
О?и?а былай бол?ан еді. ?біл?айырды? Ма??ыт руынан ал?ан б?йбішесінен ту?ан он жеті жасар, аппа? ж?мырт?адай, жасты? желікті ерте баста?ан же?іл мінезді, ерке ?ызы ?айып-Жамал-С?лтан-Бегімні? с?лу ж?зді, арыс т?л?алы Ж?нібекке к??ілі кеткен. Хан ?ызына ?олы жете алмай ?ліп ж?рген ?зге батыр, с?лтандар?а к?зі т?спей, т?рт ?йелі бар Ж?нібекке неге сонша ??мар бол- ?анын кім білсін, ?йтеуір ?ызды? ?зі орта?а же?гелерін салып, ?затыл?анша с?лтанмен к??іл ?осу?а тілек білдірген. Б?л кезде ?біл?айырмен арасы іштей ?бден суып бол?ан Ж?нібек: «?кесіні? кеудесіне міне алмасам да, ?ызын тоят етсем, о да ханнан бір ?шімді ?айтар?аным емес пе» деп, алдымен хан ?ызымен жа?ындасады да, артынан ?ызды? о?ашада?ы сан т?рлі назды ?ылы?тары ?нап, о?ан ?йленбекші болады. Хан?а ?ызын берсін деп, ш?бере а?асы Керейді салады. Жайшылы?та ?астарымен татуласу ?шін ?ыз алып, ?ыз беруге о?ай баратын Шы??ыс т??ымы, б?л жолы ?асара ?алады. Ж?нібекпен, т?бі бірге от жа?ып, т?тін т?тете алмайтынын сезген хан, ?ызын беруден ?зілді-кесілді бас тартты. Біра? жауабын тікелей айту?а, То?ай Темір ?рпа?ын біржолата шамдандырып алармын деп ойлайды да, «Жа?сы, ойланып к?релік, шешімін к?з ?ыстау?а ?айт?анда естірсі?дер» дейді Керейге. Ханны? бергісі келмей отыр?анын т?сінген Керей намыс?а шауып, ?айып-Жамал-С?лтан-Бегімні? бетіні? ашылып ?ал?анын алыстан т?спалдап сездіреді. Енді ?ызыны? абыройы ?шін Ж?нібекке бергені? д?рыс деген сы?ай білдіреді. ?ызыны? м?ндай к?йге ?шыра?анына намыстанып ?ал?ан хан, сырттай сыр бермей:
— Жа?сы, жауабын к?з ?ыстау?а бар?ан со? аларсы?дар, — дейді жа?а?ы с?зін ?айталап, сазар?ан ?алпында, Керей кеткеннен кейін, д?йекші Инелікті жіберіп, шымшып алар еті жо?, ?ан-с?лсіз с?п-с?р боп ?атып ?ал?ан ??рыбай жан ал?ышты ша?ыртып алады.
— Мені? ?ызым ?айып-Жамал-С?лтан-Бегім бабалары за?ы бойынша «?ан т?гілмей» ?луге тиісті! — деді о?ан.
«?ан т?кпей» ?лтіру — а? кигізге орап, екі жа?ынан б?рап т?ншы?тырып, не ая?ы мен басын артына ?айырып, бел омырт?асын сындырып ?лтіру. К?не мон?ол ??рпында б?л же?іл ?лім.
Ерте?іне ?айып-Жамал-С?лтан-Бегімді бабасы Жошы ажал тап?ан к?не мон?ол ?дісімен емес, бас?а т?сілмен: ж?регіне ?анжар салып ?лтіріп кетеді. Б?лай ?лтіру кімні? ісі екенін білсе де ж?рт ?ндемейді. Хан жарлы?ы екенін сезіп, ж?м?ан ауыздарын ашпайды.
?ызын ??рметтеп ?ойып, жетісін бергеннен кейін, хан та?ы ??рыбайды ша?ыртып алып:
— Ерте? а??а шы?амыз. Жаны?а екі-?ш сенімді адамы?ды ерт. Ж?нібек с?лтан да ?айып-Жамал- С?лтан-Бегім ажалымен ?луге тиісті, — деп б?йы-рады.
Б?л жолы ??рыбай жан ал?ыш жалт береді. Ж?нібекті ?лтірсе жауапсыз кетпейтінінен ?ор?ады.
— Мені? ?ай уа?ытта а??а шы?атынымды білетін с?лтандар сезіктеніп ?алулары м?мкін, — деген ол, — б? жолы а??а шы?пау?а, хан ием р??сат еті?із… Мені? орныма ту?ан інім Сарыбай барсын…
?з басын п?леден аман алып ?ал?ысы кеп, ту?ан інісін ?ауіпке ?иып т?р?ан ?ас?ыр мінездес ??рыбайды? ?ылы?ына ?біл?айыр хан езу тартып к?лген. И?, хан ма?айына ?зіне керек адамдарды тарта білген. Бабасы Шы??ысханны? Жа?атай?а айт?ан а?ылын ??рандай бекер жаттап алма?ан екен. Хан та?ыны? аманды?ы, міне, осындай ??л?ы ?зі тектес жандармен са?талады. Б?лар барда, ?біл?айыр да бар.
— Болсын, — деген ол, — тек не істейтінін Сарыбай?а д?рыстап т?сіндір.
Ал Ж?нібек ханны? мезгілсіз кезде, ?ызыны? мынандай жан т?ршігерлік айуанды? ?діспен ?аза тап?ан ша?ында, а??а шы?уыны? болаша? бір ?анды о?и?амен байланысты екенін айтпай-а? т?сінген. Оны? ?стіне ?біл?айыр Ж?нібек пен Керей с?лтан?а «Менімен бірге а??а шы?пай ма екен?» — деп арнаулы кісі сал?ан.
Хан а??а шы?арда Орда ма?ында?ы с?лтан, ?мір, батыр, билерге хабар беру ежелгі салт. Ж?нібек б?дан к?діктенген жо?. Оны? к?діктенгені ханны? а??а мезгілсіз уа?ытта шы?уы мен бас?а бір себеп еді. С?лтан астыртын тіл алып к?рсе, со??ы кезде ?біл?айыр?а ?ыр?и ?аба?тана баста?ан бекзадалардан ешкім хабарландырылмапты. Б?л жол?ы ша?ырыл?андар кіле? ?біл?айырды? ?зіне дос адамдары ж?не Ж?нібек пен Керей ?ана екен.
Хандарды? а??а шы?уы ежелден бір ?лкен мереке. Ж?ртты? жа?сы ат, ?ыран ??с, салтанатты ?ару- жара?, ер-т?рмандарын к?рсететіні осы жер. Ерді? ерлігі, ептілігі, мергендігі де бай?алатын осы жер… Жайшылы?та мардамсып ж?ретін ?р к??іл батырсыма?тарды? к?тпеген жерден, ?амыс арасынан ?зіне ?арсы атыл- ?ан ірбіз, барыс, арыстандардан ?рейі ?шып кетіп, ?олында?ы алдаспанын к?теруге де жарамай, жайрап ?алатыны да осы ара. Той-думан, жарыста жамбыны бір ат?аннан жар? еткізіп жерге т?сіретін мергендерді?, ая? астынан зу етіп т?ра ?аш?ан ?ыр ?оянынан сасып ?алып, ?олында?ы сада? жебесін ??ла жон- ?а жіберіп к?лкі болатыны да осы ара… Б?рынды-со?ды ж?рт к?зіне т?спеген жас жігітті?, ?анжардай ?ос азу тісін жала?татып, ?ылшы? жалын тікірейтіп, тайшадай ?ара до?ыз ?арсы ?мтыл?анда, ?зе?гісіне шірене т?рып сауыт б?зар жебесін ?а? ма?дайдан ?арыс с?йем кіргізіп, ома?ата ??латып, ата??а ілінетіні де, та?ы сол саят базарында.
Ж?нібек Керей с?лтанмен іштей жер танысып, а?ылдасып ал?аннан кейін, ханмен бірге а??а шы?па? болды. «Та?дырды? жаз?анын к?ріп алармын, — деді ол, — егер ажалы? келсе, алтын санды? ішінде ты?ылып жатса? да табады. Ал ажалы? жо? болса, жа?бырдай жау?ан о?тан да адам тірі ?алады». Керей де б?ны ма??лдады, тек «са? болайы? ж?не ?асымыз?а сенімді жігіттерді к?бірек ертелік, — деді ол, — егер біз а??а шы?пай ?алса?, ?біл?айыр хан ойын сезгенімізді бірден ??ады. Ондай жа?дайда тастай т?йініп ал?ан хан, шешінген судан тайынбас дегендей, ойла?ан ма?сатына жету ?шін бас?а шара ?олданады. Ажал ?ашан да болса ерте, егер д?міміз сол к?ні бітер болса, о?ан да т?уекел!»
Ж?нібек енді а??а шы?у?а ?амдана бастады. С?лтанны? жал?анда жа?сы к?рері ж?йрік ат, ?ыран ??с. Ол Д?шті ?ыпша?та?ы ата?ты ??сбегіні? бірі болатын. А? Ордасыны? жанында б?ркіт, ?аршы?а, лашын, т?й?ын, ителгілерге арнап тігілген ?араша ?йлері іргелес т?ратын. ?зге ??сбегідей б?ркітті ол балапан к?нінен емес, ?бден ?анды бала? бол?ан кезінде тор?а т?сіретін. Сосын ?йрететін. Далада ?скен ?ыран ал?ыр келеді дейтін. Та?ы б?ркіт к?пке дейін к?ндікпейтін, с?йтсе де ?бден жырт?ыш ??сты баулу?а машы? бол?ан с?лтан еркіне ?оймайтын. Кереге ?анат ?ыран?а тома?а кигізіп, алтыба?анда ?ткеншек тепкізіп, ат ?стіндегі ?имыл?а ?йрететін. Содан кейін су?а салып, а? жем ?ып ет беретін. Ал?аш?ы кезде к?ндіге алмаса да, ашы??ан ?ыран бірте-бірте б?л а? жемге де ?йренетін. Осылай бірте-бірте асау б?ркіт жуасып, иесіне мойынс?на бастайтын. Содан кейін барып, б?ркітті? тома?асын алып, ?ызыл жегізеді. ?анды к?з жырт?ыш ?ызыл етті к?ргенде, жанын ?ояр?а жер таба алмай асы?ады. Ием ?ашан жем береді деп шыдамсыздана к?теді. ?ыранын м?ндай жа?дай?а жеткізген Ж?нібек енді ??сын ?ол?а ?ондырып, ат?а мініп, ?шырып бай?айтын. Алыстап бара жатса кейін ша?ырады. Иесіні? даусына ?бден ?йренген ??с, жаны с?йер ?ызыл?а ?арайлап ?айта оралады. Осылай т?з ?ыранын бірте-бірте сыннан ?ткізіп ?ол?а мейлінше ?йретіп бол?аннан кейін, бір к?ні оны алып шы?ып, ?ызыл т?лкіге салатын. ?ыран ??с т?т?ында боп, ?анша ?ол?а ?йренсе де, кенет ?зіні? ата салтына ба?ып сол бая?ы та?ы ?алпына тез к?шетін. К?ктен ш?йіле т?сіп ?ызыл т?лкіні іледі. Ысты? етке т?мсы?ы тиіп д?ніккен б?ркіт, ием та?ы т?лкіге салса екен деп шабыттана т?седі.
