С?йік, Р?стем — б?рі тегіс ?атынасты. ?ыр?ыз манаптары Орман, Жантай, ?али??л да ?апал?а жиі ша?ырылды. Осы сергелде? бітім с?зді? ?орытындысы а?ырында Кенесары?а ?оныс бермеу болып шы?ты. Бір жыл ?ткеннен кейін олар б?л шешімдерін ?а?аз ж?зіне т?сірді. «Бір мы? сегіз ж?з ?ыры? алтыншы жылы жиырма ?шінші июнь к?ні т?менгі ?ол ?оюшы ?лы ж?зді? Дулат, Албан, Сыбан, Шапырашты, Жалайыр руларыны? с?лтан билері, ?ар- ?аралы, Аяк?з, К?кпекті ?кіріктеріні? а?а с?лтандарымен бірге отырып, осы м?жіліске ?атынас?ан Сібір ?аза?тарыны? Шекара комиссиясыны? т?ра?асы генерал-майор ж?не кавалер Вишневскийді? алдында ?зімізді? ант ?а?азымыз?а м?ріміз бен та?бамызды басып, бізді? жерімізге келген а? патша?а ?арсы бас к?терген ?асым баласы Кенесары с?лтанды ?о?ам тынышты?ын б?зушы, ?зімізді? ?ас жауымыз деп санап, онымен еш ?арым-?атынас істемеуге келістік. Ж?не Кенесары мен оны? серіктеріне ?зіміз жайлап отыр?ан ?онысымыздан жер бермеуге, ал егер б?гінді-со?ды тіпті Кенесары бізді? жерімізден ?уыл?ан к?нде де, оны? Орта ж?з, ?сіресе бізге жа?ын т?ратын ?кірік ?аза?тарына істегелі жат?ан ?асты?ын естісек к?ні б?рын ?кімет орындарына хабар етуге у?делестік», — деп жазды олар ?здеріні? актісінде.
Кенесары ?аза? елін талан-тараж етіп б?ліп алып жеке билеуге ?йренген а?а с?лтан билерді?, ?зіні? «елді біріктірем» — деген ниетіне ?арсы екенін білсе де д?л ?лы ж?з бен ?ыр?ыз жерінде ?зіне м?ндай ?а?пан ??рылып жат?анынан бейхабар еді. Ал ханды?ын са?тауды? б?тен жолын таба алма?ан со?, ол биыл Ыр?ыз — Тор?ай жа?асынан к?теріліп, Шу мен Іле бойына к?шіп баруды ж?н к?рді. Батыс Сібір генерал- губернаторлы?ынан ?ауіп-?атер т?нетін болса, ?лы ж?зді? шетін ала ?ыс Бал?аш к?ліндегі ?зынды?ы жетпіс бес, к?лдене?і он бес ша?ырым, жан-жа?ын су ?орша?ан, тек ?ндірі ?ана ??р?а?, ?амал аралына бекінуді ?й?ар?ан. Келесі жылы жаз шы?а, ?улиеата, Мерке т?сына к?шіп, ?о?ан ханды?ынан ж?бір жеген ?ыр?ыз елін, Сайрам, Шу, Сыр бойыны? ?аза?тарымен біріктіріп, ?айтадан жауына ?арсы шы?па? бол?ан. Ол ?шін ?о?ан ханыны? тегеурінінен ??тылып, ?ытай мемлекетіндегі ?аза? руларымен — тіпті ?иын болып бара жатса солай ?арай ?тіп кетуді де сыр ?ып т?йген. ?ол жал?аспа?-тын. Біра? м?ны? б?рі ?лі сырт?а шы?па?ан ой. Кенесары осы ойын а?ылдаспа? болып ?арама?ында?ы батыр, билерін ша?ыр?ан. Кешеден бері Тор- ?ай ?зеніні? бойында?ы белгісіз оба анына ша?ыр?ан адамдары жинала баста?ан. Б?ларды? ішінде ?зіні? батыр серіктерінен б?тен Кенесары?а со??ы кезде ?осыл?ан Бегімбет руынан Т?уке батыр, Ар?ынны? Т?лек руынан Ж?уке батыр, ?арауыл руынан Баубек батыр, Керей руынан ?ош?арбай батыр, Т?рт?ара руынан Бигелді мен ?йгер батырлар, Берді руынан С?гірбай батырлар бар. ?р?айсысы Тор?ай ?зеніні? бойына ?остарын тігіп м?жілісті к?тіп жат?ан. М?жіліс ерте? басталма?. Ал Кенесарыны? б?гінгі ??гімесі соны? алдын ала е? жа?ын а?ылдас серіктерімен ке?есу еді. К?рген т?сін орта?а салуы да оны? алыстан ора?ыт?ан айласы.
— Сонымен ?ыр?ыз, ?о?ан, орыс бірігіп кетсе ?айтеміз, дейсі? ?ой, ?біл?азы? — деді Кенесары кенет шыр?ай шы??ан ?нді де, миын шырмай ж?нелген ойды да ?зінен ?уып, мана?ы ??гімелеріне ?айта оралып, — сонда ?лы ж?з бен Сыр бойында к?шіп ж?рген Кіші ж?зді? ?аза?тарын есепке алмайсы? ?ой?
— Алмаймын. Т?лып?а м??іреген аусыл ?арадай болып ж?рмесек нетсін…
— Сонды?тан да алыстан арбала?анша жа?ыннан дорбала?ан ж?н, — деді Таймас. — Ар?адан кетуіміз арманнан кетумен пара-пар…
— Сонда… — Кенесарыны? т?ксиген ?аба?тары к?зін жауып жіберді. Б?л оны? ашулан?ан белгісі — а? патша ?а?ары ар?амыз?а аяздай батса да шыдай бер демексі?дер ме?
— Шыдамас?а амалымыз болып т?р ма? — деді Таймас к?рсініп, Кенесарыны? топ ?у?ыншыны? ортасына т?скен жаралы к?кжал б?рідей ?иын жа?дайын жа?сы т?сінгендіктен, с?зін батыра айтып, — бізге жеткен а? патша, ?о?ан?а жетпей ме? Тескен тау ?тіп кетпесе? ?ашып ??тыла алмайсы?… Одан да…
— И?, одан да?
— ?лкен халы? ?ой, б?рі бірдей Аршабо?, Обыріш, Бесонтиін секілді шетінен б?зы? емес шы?ар, еліне, ж?ртына с?йеніп тіл табу керек…
— Ие… Біра? ?арашымен астарлас?анда не ?неді дейсі?. ??м жиылып тас болмас, ??л жиылып ел болмас дегенді білмейтін бе еді??!
Таймас бір ретте «С?лтандар жиылып ел бол?анын да к?рдік ?ой, енді ??лдар?а да кезек берейік», — деп ?ала жаздады да, Кенесарыны? салбырап кеткен ?аба?ына ?арап, дер кезінде то?тады. «?анына тартпа?анны? ?ары сынсын» дейді ?ой халы?, б?кіл ?аза? елін ?лде де хан т??ымыны? абыройынан т?мен санап отыр?анын ?арашы, хан иемні?».
Таймас енді алыстан ора?ыта с?йледі.
— Т?с жоруына ?арасам, алдымызда к?ткен тек ажал бар. ?лі де болса ойланса?, Кенеке…
— Арманыма жету ?шін орта жолда ажалым т?рса, одан ?ор?ып, бас тарт- пан. Он сегізімде найза ?стап, жау?а шап?анымда, т?бі жау ?олынан ?летінімді білгем. Несіне ойлан дейсі? ма?ан?
— Арты?ызда ерген ж?рты?ыз бар ?ой. Оны? та?дырын ?айтесіз?
— Ма?сатына жете алма?ан ж?рт енді ма?ан ермейді. Ал ере ?ал?аны мен не к?рсем, о да соны к?реді. Бір ?айы??а мінсек, енді ажалымыз да, аманды?ымыз да бір болады.
Таймасты? іші м?здап кетті. «Япырмай, бар халы? ?ырылып ?алса да Кенеке? жартастай мыз?ымас. М?ндай да тастай ?атты адам туады екен!» Біра? Кенесары ?зіні? с?зінен шы?ты. Осыдан екі жылдай ?ткен со?, Кекілітау баурында бар ?олын ?ыр?ыз, ?о?ан, орыс ?скері ?оршап алып, ??тылу жолы жал- ?ыз ?ана ?оршауды б?зып шы?у бол?анда, ол: «Аттарымыз мы?ты, біз ?оршау- ды б?зып шы?армыз, ал аттары нашар ?зге ж?рт не істейді? Жо?, со?ымнан ерген серіктерімді тастап, ажалдан ??тылма?аным-а? болсын!» — деп ?зі ?ол?а т?скенше ?скерімен бір болды, оларды тастап бас сау?алап ?ашпады.
Д?л осы с?тте Таймас Кенесары?а к?ршілес елдерден де, со?ынан ермеген ?аза? руларынан да ра?ым болмайтынын аны? т?сінді, О?ан кенет хан Кене жан-жа?ын тас?ын ?апта?ан жал?ыз б?йтерек т?різді к?рініп кетті. «?за??а шыдай ала ма сол жал?ыз б?йтерек? Б?л с?ра??а жауапты тек уа?ыт ?ана бере алатын т?різді. Таймас Кенесары басына т?нген ?ара б?лтты еш дауыл сыр?ытып ?кете алмайтынын та?ы аны? сезінді. Ол жаралан?ан ?ас?ырдай неден болса да тайын?ысы келмей т?р?ан ?олбасшысын аяп кетті. Е? болмаса со??ы а?ылын айтып ж?рдем бергісі келді.
— Егер ж?рт, ту?ан жерінен айырыл?ысы келмесе ?айтеміз? — деді Таймас. — Оларды сойылды? к?шімен к?шіре аламыз ба?
— Ондай ?аталды?ты? енді керегі ?анша? Ергені ерсін. Ергісі келмегені ?алсын. Хал?ымны? жеткен жері сол болса, ?кпелегеннен не табасы?…
Ерте?іне м?жіліс ашылды. Кенесары бар жа?дайды ашып беріп, Шу мен Іле бойына к?шуден б?тен жол жо? деп с?зін бітіріп: «Ал енді ?андай ке?естері? бар?» деп, отыр?андар?а к?з тастады. Отыр?андар еш жауап бере алмай жерге ?арады. Осылай бірталай мезгіл ?тті.
?лден уа?ытта барып Т?уке батыр:
— Атта жал, адамда ?ам жо?, — деді ауыр к?рсініп, — біз ?оз?алып Шу?а жеткенше ?ыс болады… ?ыс та бір, жау да бір, босып барып ?ырыл?анша, ажалды ата-мекен жерімізде тосып ал?ан ж?н. Е? болмаса к?мусіз ?алмайы?. К?шуді? ?ажеті жо?.
Та?ы да ешкім ?ндемеді. Тек от тісті, ора? ауызды ?ызу ?анды ?ыпша? Иман батыр орнынан атып т?рып:
— Не малта?ды езіп отырсы?. Т?уке батыр? — деді даусы дала ?ыранындай, ша?? етіп, — жерінен, суынан айырыл?ан хал?ына, Кенеке? «?лі де болса жауы?а же?гізбеймін, со?ымнан ер» деп отыр?анда, ел басына б?гінгі ту?ан ауыртпалы?тан ?ор?ып, кейін шегінейін деді? бе? Атта жал, адамда ?ам жо?, ?ыс к?зі ?ырауда деп елді? ?амын ойла?ан боласы?, Т?уке! Айда?ардай ж?тайын деп келе жат?ан жауы?нан со?ынан ерген аз елін бас?а жа??а ?кетпек Кенеке?ні? шешімі ел ?амы емей, нені? ?амы? Ма?ан салса?, ?арама?ымда?ы елу ауылды ертіп Шу?а ?арай б?гін к?шуге бармын. Ту?ан жерім деп а? патша?а кеткен ?айырсыз ?оныс?а жабыса берер жайым жо?.
Б?л м?жіліс екі к?нге созылды.
А?ырында, ?арама?ында?ы елді? аз?анасы ?ана Кенесары?а еріп, ?ал?андары ?здеріні? тастап кеткен жеріне ?айтпа? болды.
К?зді? ?ара суы?ында бір тайпы ел екі б?лініп к?шті. ?оштас?ан найзагер достар, бірін-бірі ?имай ?зер айырылыс?ан с?йіскен ж?ректер, жыла?ан бала, жо?тау айт?ан ?йел, ?ай?ы-?асіреттен адамны? т?бе шашы тік т?рарлы?…
Е? алдымен Ар?а?а ?айтпа?шы елдер к?терілді. Б?ларды ?ысты? аязымен бірге а? патша а?а с?лтандарыны? ?а?ары ?арсы алды. ?сіресе ?о?ыр??лжа ?арама?ынан ?оныс ал?ан ж?рт ?атыгез ?анды бала? а?а с?лтаннан зар жылады. Ол Кенесарыда кеткен ?шін ?айтып келген елден алды. Біра? оны? да а?а
