Ілияс Есенберлин
?АХАР
(К?ШПЕНДІЛЕР — 3)
Бірінші б?лім
І
Ай с?улесі ж?деп, ?ыр?а ?сті а? шола? тарта ??лан иекте- ніп атып келе жат?ан та?мен бірге шаша?ты сасыр, т?йе жапыра?ы аралас, ат ??ла?ы к?рінбейтін к?к шал?ынды ылдидан ?алы? к?ш к?рінді.
Аздан со? к?гілдір аспанды алтын с?улесімен шарпи, ?ызарып к?н де шы?ты. Т??ірек санды?тан суыр?ан гау?ар тастай жалт-ж?лт ойнап ?ажайып с?улетті т?рге енді. Жаз ортасы ау?ан ша? еді. Даланы? с?нге б?ленген кезі ?тіп, с?лу ажары кеми баста?анымен, к?н с?улесіне б?ккен жасыл шал?ын семіз малды? т?гіндей ??лпырып т?р. ?алы? ш?п арасынан сы?сы?ан ?ып-?ызыл ?ой б?лдіргенінен, сиыр б?лдіргенінен к?з т?нады. ?бден саумалданып саяу бере баста?ан ?ымызды? та шо?ырлана кездеседі. Мезгілі ?тіп бара жат?ан ?алы? балауса, к?к шал?ынны? хош иісі та??ы кіршіксіз таза ауамен араласып м?рынды жарады.
К?н с?улесіне шомыл?ан к?шті? беті к?нгей т?с. К?ш басында те? ?стіне ?ызыл ала масаты кілем жабыл?ан к?лсары атан жетектеген, сол?ын ре?ді к?рі шал. Астында тобыл?ы к?ре? ат, ?стінде ?о?ыр т?йе ж?н шекпен, басында т?рт салалы п?шпа? б?рік. Оны? со?ынан тізбектелген аттылы, т?йелі ?алы? керуен. Кейбір ?омды т?йелерде а?ара?да?ан ?йел кимешектері к?рінеді. Ша?ыра? до??ала?ты екі ая? ши?ылда? арбаларда кемпір-шал, бала-ша?а… ?ыз-келіншек, бозбала ат ?стінде. Біра? б?лар ?деттегідей ?н шыр?ап, ?зілдесе с?з ?а?ысып, бірін-бірі ?уып жарыспайды. ?н-т?нсіз т?нжырап ?ал?ан. К?шті? о? жа?ында ?алы? жыл?ы. ?ыр?аны б?йірлей тасыр-т?сыр жіті басып келе жатыр. К?ш со?ында ?ара мал, одан ?рі ж?ре жайыл?ан ?отан-?отан ?ой-ешкі.
К?ш ж?рісі ш??ыл. Пыс?ыр?ан жыл?ы, анда-санда бозда?ан т?йе. ?стіне ?ауырт келіп ?ал?ан мал т?я?ынан сасып, ?ия? пен ши т?бінен пырылдай ?ш?ан б?дене мен жапала?.
Асы?а ?имылда?ан ?ыруар ел ылдида?ы маса?ы кере ?арыс ?алы? бал?урай к?мкерген айдын к?лге ?арай беттеді… Та? ?летінен жау ?у?андай ж??кіген ж?рт бір жаманатты а??арт?андай. Оларды ?оршау?а алып, суыт келе жат?ан сойыл-шо?пар ?ста?ан ж?зден арты? ер азаматтар тобы бар. Б?ріні? де астында с?мбілдей с?йг?лік ж?йрік, шай?ала ыр?ал?ан жор?а. Т?стері суы?. Шекпен-шапандарыны? етек-же?і т?рі?кі. Б?ларды? ішінде ?айы?ны? безіндей берік, ?азан тастай шомбал, т?ртпа? келген біреу ерекше к?зге т?седі. Астында есік пен т?рдей, ай табанды жайма жал ?ара к?к ай?ыр. Та?ымында келте шо?пар, ?арына темір бауырлы ?айы? сойыл ілген. ?лкен ?ткір ?ара к?зді, ?зын, ?ою ?ара м?ртты адам. Та?мен бірге ашыла т?скен ?ара с?р ж?зі а? с?пыдай. Б?л осы к?шті? басшысы, Баянауылда?ы ?аржастан шы??ан Азнабай ?лы Сейтен. ?азіргі беті Бал?аш к?ліні? ма?ында?ы ке? ал?ап. Ал ар?ы ма?саты осыдан ?ш жыл б?рын Алтын, Алтай, То?а, Уа? руларыны? ?ыры? мы? ша?ыра?ын ертіп ?о?ан ханды?ы ?арауында?ы Сыр бойына ?тіп кеткен ?асым т?рені? балалары Есенгелді, Саржан?а ?осылу.
Сейтенмен ?зе?гілес т?ксиген ?аба?ты, кескен томардай келте ?ара с?р жігіт келеді. Сары ала ?ынапты ?исы? табан келте ?ылыш та?ын?ан. Кісі ?лтірген адамдай т?сі з?рлі. Б?л ?убет ?лы Ожар. Бір кездегі барымта?а да, жау?а да ?атар шап?ан Сейтенні? ?зе?гілес досы. Со??ы ?ш-т?рт жыл ішінде А?мола а?а с?лтаны ??даймендені? ?о?ыр??лжасыны? ?асында болып, жа?ында ?ана ?з еліне ?айтып келген.
Ма?ыра?ан ?ой, м??іреген сиыр, кісінеген жыл?ы ?ніне дабырлай с?йлеген адам даусы ?осылып, та?ерте?гі таби?атты? бейк?н? тамылжы?ан шыр?ын б?зып, ке? даланы басына к?терді. Жасыл ??ра? арасында б?йы?ып жат?ан топ елік орындарынан ?рпиісе т?регеліп, к?л жа?алай зыта ж?нелді… Інінен жа?а ?ана шы?ып, та? намазын о?ы?ан молда т?різді, шо?иып отырып алып, ша?ылдай ж?нелген семіз суыр дабырла?ан ?нге с?л ??ла?ын т?ріп ты?дай ?алды да, кенет ?алы? ши арасына кіріп жо? болды. Беймезгіл келген ж?рттан сескенген к?л ?стіндегі ??с у-шу, абыр-сабыр.
К?л жа?асына дамылда?ан к?ш т?йені? ?омын алмай, ?азан к?теріп ас ішпей, с?л тыныстады да ?айта к?терілді. Су ма?айы бір ?уенге т?скен кезде шомбал ?ара Ожар ?айтадан Сейтенні? ?асына келді. Астында?ы т?рт ая?ы те? жор?а ?ара к?кті? тізгінін тежей т?сіп, кеше т?м?мдай алмай ?ал?ан ??гімесіне ?айта кірісті.
— Ата мекен К?кшетауын тастап, ?асым т?ре неге ?о?ан ханды?ына ?арай к?шті? — деді ол с?зін алыстан ?оз?ап. — ?аза?та ма?ал бар емес пе «Б?тен елде с?лтан бол?аны?ша, ?з елі?де ?лтан бол» деген.
— ?асым т?ре ?ай жерде ж?рсе де с?лтан, — деді Сейтен жа?тырма?андай алая ?арап. — Б?лік басы
