за тое, каб уважліва разгледзець усе вашыя прапановы, і атрымаць сваю частку толькі пасля таго, як
— Калі ласка! — сказаў Бард. — Такі дурань тое заслужыў.
— Менавіта так, — сказаў Більба, — я бачу, што вы маеце на ўвазе. 3 іншага боку, зіма набліжаецца. Хутка выпадзе снег, і з прыпасамі стане цяжкавата — нават для эльфаў, як мне зда-ецца. I яшчэ: вы чулі пра Дайна і гномаў з Жалезных Стромаў?
— Чулі, шмат часу таму. Але якое гэта мае дачыненне да нас? — спытаў Кароль.
— Я так і думаў. Бачыце, мне вядомыя звесткі, якія да вас яшчэ не дайшлі. Дайн цяпер, хачу сказаць вам, менш чым у двух днях падарожжа, а разам з ім, самае меншае, пяць сотняў гномаў. Значная іх частка прымала ўдзел у жудасных войнах паміж гномамі і гоблінамі, пра якія вы, безумоўна, чулі. Калі гномы з'явяцца сюды, будуць непрыемнасці.
— Чаму ты распавядаеш нам гэта? Ці ты здраджваеш сябрам, ці жадаеш нас напалохаць? — спытаў Бард змрочна.
— Даражэнькі мой Бард! — прапішчэў Більба. — Не спя-шайся! Ніколі я такіх недаверлівых не сустракаў! Я проста спра-бую пазбегнуць дарэмных непрыемнасцяў — для ўсіх удзель-нікаў справы. А зараз я зраблю вам прапанову!
— Мы слухаем! — сказалі яны.
— Лепш зірніце! — сказаў хобіт. — Вось яна!
I тут Більба, выцягнуўшы Аркенстон, разгарнуў анучу. Нават Кароль Эльфаў, чые вочы звыкліся з рэчамі надзвычай цудоўнымі ды прыгожымі, падскочыў у захапленні. Бард пазіраў моўчкі, дзівячыся. Быццам крышталёвы шар напоўнілі месяцо-вым святлом, і падвесілі перад ім у сетцы, вытканай з промняў зімовых зор.
— Вось Аркенстон Трэйна, — сказаў Більба. — Сэрца Гары, а таксама сэрца Торына. Ён каштуе для Торына даражэй за раку золата. Я даю Аркенстон вам. Ён дапаможа вам прыйсці да згоды.
Потым Більба, не без уздыху роспачы ды не без сумнага позірку, працягнуў камень Барду. Той узяў камень у руку і замёр, нібы зачараваны.
— Якое ты маеш права на яго, што аддаеш? — нарэшце, з цяжкасцю вымавіў ён.
— Ну, — сказаў хобіт, адчуваючы сябе крыху няўтульна, — не тое, каб я, калі дакладна, меў права, але я магу дазволіць, каб камень змянялі на ўсю маю частку скарбаў, вось што. Можа, я і ўзломшчык — хоць я амаль ніколі не адчуваў сябе ўзлом-шчыкам — аднак, спадзяюся, больш-менш сумленны. У любым выпадку, зараз я выпраўляюся назад, і няхай гномы зробяць са мною, што пажадаюць. Спадзяюся, камень вам будзе на ка-рысць.
Кароль Эльфаў зноў зірнуў на Більба са здіўленнем.
— Більба Торбінс! — сказаў ён. — Ты больш варты насіць даспехі эльфійскіх прынцаў, чым многія з тых, каму яны пасавалі. Аднак сумьяюся, што Торын Дубатарч таксама так палічыць. Здаецца мне, я значна больш ведаю пра гномаў, чым ты. Я б параіў табе застацца з намі, калі ласка, бо мы ўсе ўдзяч-ныя табе.
— Дзякуй вам вялікі! — сказаў Більба, пакланіўшыся. — Але ж я лічу, што не варта мне пакідаць сяброў вось так пасля ўсяго, што мы прайшлі разам. Ды я паабяцаў пабудзіць Бамбура апоўначы! Па праўдзе, мне трэба ісці, нават паспяшацца.
Што ні казалі Кароль з Бардам, Більба яны пераканаць не здолелі. Так што прызначылі яму эскорт, каб правесці да лепшага броду, ды развіталіся з хобітам з вялікаю пашанай. Калі ішлі праз лагер, нейкі стары, апрануты ў цёмны плашч, падняўся і падышоў да хобіта.
— Добрая справа! — сказаў ён, пляснуўшы Більба па спше. — У табе заўсёды знойдзецца больш, чым ты сам сабе ўяўляеш!
Гэта быў Гэндальф.
Упершыню за доўгі час Більба сапраўды ўзрадаваўся. I адразу ж пажадаў задаць безліч пытанняў — але не было калі.
— Для ўсяго будзе свой час! — сказаў Гэндальф. — Калі не памыляюся, прыгоды набліжаюцца да канца. Непрыемныя хвіліны перад табою, так, але ж не падай духам! Магчыма, усё павернецца да лепшага. Такія тут рэчы заварыліся, што і крумкачы пра іх не чулі. Дабранач!
Збіты з тропу, але ўсцешаны, Більба заспяшаўся прэч. Яго правялі да патрэбнай пераправы і дапамаглі перабрацца сухім. Ён развітаўся з эльфамі ды асцярожна ўскараскаўся назад на браму. Вялікая стома авалодала ім, але ж на сцяну забраўся значна раней за поўнач і вяроўку знайшоў менавіта там, дзе пакінуў. Адвязаў яе, схаваў, потым сеў на сцяну ды задумаўся: што ж адбудзецца далей?
Апоўначы пабудзіў Бамбура. Пасля — скруціўся абаранкам у сваім кутку, нават і не слухаючы падзякаў старога гнома (бо адчуваў, што наўрад ці іх заслужыў). Заснуў хутка і забыўся на ўсе турботы ды клопаты да раніцы. I прысніў Більба яечню з вяндлінай.
Частка 17
ХМАРЫ РАЗЫХОДЗЯЦЦА
Наступным ранкам у лагеры зайгралі трубы. Хутка гномы ўбачылі ганца, які спяшаўся па вузкай сцежцы да брамы. На нейкай адлегласці ганец спыніўся, заклікаў да ўвагі й спытаў, ці будуць яны размаўляць з новым пасольствам, бо прыйшлі свежыя весткі, і шмат што змянілася.
— Дайн, хутчэй за ўсё, — сказаў Торын, выслухаўшы. — А-а, як даведаліся пра ягонае набліжэнне, адразу і настрой змяніўся. Такя і думаў!
— Запрасі іх падысці, але каб не шмат і без зброі, — крыкнуў ён да ганца.
Ганец сышоў, а апоўдні гномы і хобіт зноў убачылі сцягі эльфаў і людзей з Возера. Паслоў было дзесяткі два. На пачатку вузкай сцежкі, што вяла да брамы, яны паклалі дзіды з мячамі й рушыпі наперад. Здзіўленыя гномы заўважылі паміж імі і Караля Эльфаў, і Барда, а перад імі — нейкага старога, які цалкам загарнуўся ў плашч ды нёс з сабою ладную драўляную скрыню, акаваную жалезам.
— Прывітанне, Торын! — сказаў Бард. — Ці не змяніў ты яшчэ свайго рашэння?
— Мае рашэнні не мяняюцца ад таго, што некалькі разоў узышло ці села сонца, — адказаў Торын. — Ці ж вы з'явіліся, каб задаваць дарэмныя пытанні? Яшчэ эльфійскія харугвы не скіраваліся дахаты, як я запрашаў! Без гэтага дарэмна вам пры-ходзіць размаўляць са мною.
— А ці ёсць што-небудзь, за што ты б аддаў сваё золата?
— Нічога з таго, што ты альбо твае сябры здольныя прапа-наваць мне.
— А як наконт Аркенстона Трэйна? — сказаў Бард, і ў той самы момант стары адчыніў скрыню і дастаў з яе камень. Святло вырвалася з ягонай рукі — зыркае, белае, прамяністае на ра-нішнім сонцы.
Торын знямеў ад здзіўлення ды роспачы. Доўгі час усе маў-чалі. Нарэшце, Торынаў голас парушыў цішыню, і голас той аж дрыжэў ад злосці.
— Камень належаў майму бацьку і належыць мне, — сказаў ён. — Чаму я павінен набываць сваю ўласнасць? Але ж цікавасць перамагла, і ён дадаў:
— Як вы натрапілі на галоўную каштоўнасць майго дому — калі такое ўвогуле можна запытваць у зладзеяў?
— Мы не зладзеі, — адказаў Бард. — Мы вернем тваё ў абмен на наша.
— Як жа вы здабылі Аркенстон? — закрычаў Торын у ша-ленстве.
— Я аддаў яго, — прапішчэў Більба, які вызіраў з-за сцяны і перапалоханы быў жудасна.
— Ты! Ты!! — жахліва закрычаў Торын, павярнуўшыся ды схапіўшы яго абедзвюмарукамі. — Ты мярзотны хобіт! Ты, неда-рослы… узломшчык!! — выкрыкнуў ён, відавочна, не здолеўшы знайсці горшых словаў, і затрос небараку нібы трусіка.
— Клянуся барадою Д'юрына! Ну, быў бы тут Гэндальф! Пракляцце яму за гэткі выбар! Каб выпала ягоная барада! А цябе за гэтакі ўчынак я раструшчу аб каменне! — пракрычаў Торын і ўзняў хобіта над галавою.
— Спыніся! Тваё жаданне здзейснілася! — стары чалавек са скрыняй скінуў плашч. — Вось табе
